حذف نیروی کار خارجی با هدف اشتغالزایی

دنیای اقتصاد - در حالی‌که وزارت کار از افزایش تلاش‌های خود برای اخراج نیروی کار اتباع بیگانه خبر می‌دهد، کارشناسان این تلاش‌ها را به زیان اقتصاد ملی می‌دانند و اعلام می‌کنند اخراج نیروی کار بیگانه لزوما به اشتغال نیروی کار ایرانی منجر نمی‌شود.

اخراج نیروی کار بیگانه به‌خصوص افغان‌ها از زمان دولت محمد خاتمی باب شد و به دلیل نرخ بالای بیکاری در ایران، دولت نهم به عنوان یکی از راهبردهای خود در حوزه اشتغالزایی، آن را مورد تاکید ویژه قرار داد. اخراج نیروی کار بیگانه از ایران اما با مشکلات زیادی ازجمله مقاومت کارفرمایان همراه شد. ارزان بودن نیروی کار بیگانه یکی از مهمترین عواملی است که کارفرمایان ایرانی را ترغیب به جذب کارگران افغانی می‌کند. در عین‌حال، بهره‌وری بالای این کارگران نسبت به کارگران ایرانی عامل مهم دیگری است تا کارگران افغانی از سوی کارفرمایان نسبت به ایرانی‌ها ترجیح داده شوند. از سوی دیگر مخالفان اخراج کارگران خارجی عنوان می‌کنند که این اتفاق (حضور نیروی کار خارجی) تنها در کشور ایران روی نداده است، بلکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته از جمله آلمان، اگرچه اعتراضات اجتماعی با هدف اخراج نیروی کار بیگانه وجود دارد، اما دولت به دلیل ابعاد اقتصادی، ترجیح داده است تا اجازه دهد نیروی کار خارجی در این کشور تحت ضوابط خاص حضور داشته باشد.

نیروی کار ارزان در خدمت تولید

به نظر می‌رسد، چگونگی طرح مساله درباره اخراج نیروی کار بیگانه در کشور چندان از منطق اقتصادی برخوردار نباشد.

براین اساس وقتی در گفت‌وگو با غلامعلی فرجادی، صاحب‌نظر اقتصادی و کار سوال شد که چه شرایطی فراهم شود تا کارفرمایان ایرانی از کارگران افغانی استفاده نکنند و کارگران ایرانی را ترجیح دهند، گفت: این سوال به لحاظ ماهیت، اشتباه است، چرا که از بعد اقتصادی اخراج نیروی کار افغانی به زیان اقتصاد ملی است. با این حال این مساله یعنی ضرورت اخراج اتباع افغانستان، آنقدر در جامعه بدیهی انگاشته می‌شود که وقتی کارشناسان متضاد آن نظر می‌دهند، عجیب به نظر می‌رسد.

وی با اشاره به اینکه از نظر اقتصادی باید محاسبه کرد که کارگران خارجی برای بخش تولید یک کشور مفید هستند یا نه، گفت: به کرات در کشورهای مختلف اتفاق افتاده که مردم نسبت به حضور کارگران خارجی اعتراض کرده‌اند. اما دولت برای حفظ اقتصاد ملی، نسبت به این اعتراضات واکنش مثبت نشان نداده است.

فرجادی تصریح کرد: وقتی به آمار و ارقام مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که کمترین نرخ بیکاری متعلق به کارگران بی‌سواد و بالاترین نرخ مربوط به دارندگان مدارک تحصیلی دیپلم تا لیسانس است.

وی با بیان اینکه بیکاران بی‌سواد که فاقد مهارت هستند، به راحتی در مشاغل سخت و کار‌هایی که نیاز بسیار اندکی به تخصص دارد جذب می‌شوند، اما این تحصیل‌کردگان هستند که هر نوع کاری را نمی‌پذیرند و دنبال کار در زمینه‌های مورد علاقه خود هستند. وی با اشاره به مطالعه‌ای که به تازگی انجام شده گفت: بالاترین نرخ بیکاری متعلق به استان‌های غرب کشور چون ایلام است، در عین حال تعداد مهاجران افغانی در این استان‌ها در پایین‌ترین سطح قرار دارد، از سوی دیگر در استان‌هایی چون تهران و اصفهان که از پایین‌ترین نرخ بیکاری در کشور برخوردارند، نرخ مهاجران و افغان در این نقاط بیش از استان‌های دیگر است.

فرجادی خاطرنشان کرد: این مساله نشان می‌دهد که حضور نیروی کار بیگانه معلول تقاضا است و اخراج هریک نفر خارجی الزاما بدین معنا نیست که حتما به اشتغال یک ایرانی منجر خواهد شد. این گفته فرجادی در حالی بیان شد که معاون وزیر کار اعلام کرد: با اخراج هر نیروی کار افغانی یک نیروی کار ایرانی، جایگزین و شاغل می‌شود.

فرجادی با بیان اینکه ۹۵درصد کارگران خارجی بی‌سواد و در مشاغل سخت و غیرمهارتی مشغول هستند گفت: طبقه‌ای که قرار است جانشین کارگران افغان شوند، از نرخ بیکاری پایینی برخوردار است.

فرجادی با بیان اینکه که خروج نیروهای کار افغانی هزینه تولید و صنعت را بالا می‌برد، گفت: این مساله باعث افزایش قیمت تمام شده کالا و خدمات شده و با توجه به قوانین کار، استفاده از کارگران ایرانی که متقاضی کارمزد بیشتری هم هستند، هزینه تولید را بالا برده و در نتیجه رفاه اجتماعی را پایین می‌آورد. این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اخراج نیروی کار خارجی کمکی به فرآیند ایجاد اشتغال نمی‌کند، گفت: دولت با ایجاد فضای کسب و کار مطلوب و زمینه‌سازی حضور سرمایه‌های خارجی و داخلی می‌تواند برای تحصیلکردگان جامعه اشتغال‌زایی کند و البته نیازی هم به اخراج کارگران ارزان‌قیمت بخش تولید نخواهد کرد.

تلاش برای اخراج بیشتر

به‌رغم این دست دیدگاه‌ها وزارت کار راهبرد اخراج نیروهای کار خارجی را با شدت دنبال می‌کند. این وزارتخانه، از دستگیری و اخراج ۲۰۰هزار نفر از تبعه افغانی شاغل در ایران خبر داد. محمدحسن صالحی مرامی همچنین اعلام کرد که تا پایان مرداد ۲۰هزار پروانه کار موقت به اتباع بیگانه واگذار می‌شود.

منابع خبری اما اعلام می‌کنند که اخراج‌شدگان افغانی، پس از مدت کوتاهی دوباره به ایران بازمی‌گردند. از سوی دیگر، کارفرمایان ایرانی نیز به شدت در پنهان کردن نیروی کار افغانی خود، تلاش به خرج می‌دهند به همین خاطر، اقدامات دولت در اخراج افغانی‌ها از بهره‌وری پایینی برخوردار است. به‌رغم این مساله محمدحسن صالحی مرامی، مدیرکل اداره اشتغال اتباع خارجی وزارت کار و امور اجتماعی به ایسنا گفت: تصور ما بر این است که با اخراج هر نیروی خارجی غیرمجاز، یک نیروی کار ایرانی جایگزین و شاغل می‌شود.

مدیرکل اداره اشتغال اتباع خارجی وزارت کار در مورد افرادی که پروانه موقت کار می‌گیرند، گفت: برای اینکه بخش‌هایی از اقتصاد کشور که به کارگر افغانی نیاز دارد ضربه نخورد، اعلام آمادگی دادن ۳۰۰‌هزار پروانه کار در بخش‌های کشاورزی، ساختمان و کوره‌پزها را نیز صادر کرده‌ایم. وی با اشاره به دستگیری و اخراج بیش از ۲۰۰‌هزار تبعه بیگانه بیان کرد: ۵۹‌درصد از اتباع غیرمجاز دستگیر شده مجرد و ۴۱‌درصد متاهل بودند که الزاما خانواده آنها در ایران نبوده‌اند و در شرایط سختی که در اکنون مرزها وجود دارد، به یقین فرد نمی‌تواند خانواده خود را به همراه بیاورد و خانواده‌هایی که در ایران هستند، از دوران پناهندگی تاکنون مانده‌اند.

وی همچنین اظهار کرد: اگر مردم با ما همکاری نکنند، قادر به رفع این معضل نخواهیم بود و در هیچ جای دنیا شاهد حضور این تعداد اتباع بیگانه غیرمجاز در کشوری نیستیم.

صالحی مرامی با اشاره به همکاری نکردن دولت افغانستان در زمینه بازگشت اتباع غیرمجاز اذعان کرد: بودجه کل دولت افغانستان ۵۰۰‌میلیون دلار است در حالی که کارگران افغانی سالیانه بیش از پنج‌میلیارد دلار از کشور بیرون می‌برند و افغانستان توانایی اداره این جمعیت را ندارد. وی تصریح کرد: مردم باید بدانند که پولی که به کارگر ایرانی پرداخت می‌شود در چرخه اقتصادی کشور قرار می‌گیرد، ولی پرداخت پول به کارگر افغانی این گونه نخواهد بود و از طریق همین سیستم زیرزمینی، سالانه بیش از چندین‌میلیارد دلار از کشور خارج می‌شود.

به گفته مدیرکل اداره اشتغال اتباع بیگانه وزارت کار در حدود ۱۰ سال پیش ۴۰۰ الی ۵۰۰‌هزار افغانی در کشور داشتیم که امسال این تعداد به سه‌میلیون نفر رسیده که نشان‌دهنده کوتاهی دیگران است و باید این معضل کنترل شود. وی با اشاره به خروج ۱۸۵‌هزار تبعه غیرمجاز در سال گذشته افزود: در آخرین طرح دستگیری و اخراج اتباع بیگانه که از اردیبهشت ماه آغاز شده بود، بیش از ۲۲۲‌هزار نفر اخراج شدند که تا پایان امسال این تعداد سه برابر خواهد شد.