مترجم: رفیعه هراتی

بلندترین آسمانخراش چینی که در بهار آینده تکمیل می‌شود، نمادی از قدرت اقتصادی چین و همچنین اهمیت پیوند چین با ژاپن خواهد بود. ساختمان ۱۰۱ طبقه مرکز مالی جهانی شانگهای در مدت بیش از یک دهه است که توسط شرکت ژاپنی توسعه و عمران موری در حال ساخت است.

این پروژه ساختمانی به ارزش ۱/۱میلیارد دلار نشان‌دهنده ریشه عمیق شرکت‌های ژاپنی در چین است. شرکت‌های ژاپنی جزو اولین شرکت‌هایی بودند که وقتی ۳۰سال پیش چین درهای خود را گشود به این کشور نقل مکان کردند. امروز ژاپن سومین منبع بزرگ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بعد از هنگ‌کنگ و جزایر ویرجین است. به تازگی چین از آمریکا، بزرگ‌ترین شریک تجاری ژاپن پیشی گرفته است.

اما چین به عنوان مرکز صنعتی و بازار بزرگ جدید در میان همه شرکت‌های ژاپنی پرجاذبه نیست. برخی شرکت‌ها فعالیت‌های خود را به کشورهای دیگر منتقل می‌کنند و برخی دیگر به خانه برمی‌گردند.

شرکت‌های ژاپنی در سال ۲۰۰۶ ، ۵/۴میلیارد دلار به چین سرازیر کردند. بنابر به اعلام وزارت بازرگانی چین، این مبلغ ۳۰درصد نسبت به ۵/۶میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۰۵، کاهش داشته است.

برای مثال همه شرکت‌های الکترونیکی ژاپنی در چین فعالیت دارند اما معمولا فعالیت‌های آنها بیشتر در حد کارهای سطح پایین مونتاژ است و نه تولیدات نهایی سطح بالا. علت این موضوع با حمایت از مشاغل کارگران ژاپنی ارتباط زیادی ندارد (اکثر آنها در واقع کارمندان نیمه‌وقت هستند که فاقد مزایای سخاوتمندانه هستند که برای کارگران تمام‌وقت در نظر گرفته شده است) اما با جلوگیری از سرقت مالکیت معنوی و حمایت از نوآوری مرتبط است که با نزدیک نگه‌داشتن توسعه و تولید در کنار هم و در داخل کشور میسر می‌شود.

به دلیل آنکه رقابتی بودن به طور فزاینده‌ای از بهره‌وری در تولید ناشی می‌شود و مالکیت معنوی بیشتر با فرآیند تولید مرتبط است، این عوامل باعث می‌شوند، شرکت‌های ژاپنی فعالیت‌های خود را در خانه نگه دارند. علاوه‌بر این تولید پیشرفته به کارکنان کمتری نیاز دارد و این موضوع جاذبه کشورهای با دستمزد پایین را کاهش می‌دهد.دولت‌های محلی محرک‌های سخاوتمندانه‌ای به شرکت‌ها پیشنهاد می‌کنند تا کارخانه جدید خود را در ژاپن افتتاح کنند.

دیکو شرکت تولیدکننده تجهیزات دفتری، دستگاه‌های با تکنولوژی پایین را در چین تولید می‌کند.

اما تکنولوژی پیشرفته را در ژاپن نگه می‌دارد. شرکت کانن در ماه جاری اعلام کرد یک کارخانه سنسور اپتیکی به ارزش ۴۵۰میلیون دلار را در ژاپن خواهد ساخت. تلویزیون‌های ال‌سی‌دی پیشرفته شارپ در دو کارخانه در مرکز ژاپن ساخته می‌شوند و این شرکت در تابستان امسال برنامه ساخت کارخانه جدید خود را در ژاپن اعلام خواهد کرد.

خودروسازان از قبیل تویوتا، هوندا و نیسان کارخانه‌های بزرگی در گوانگژ و ساخته‌اند تا در آنها برای مصرف‌کنندگان چینی خودرو تولید کنند. اما به دلیل ارزش پایین ین که باعث ارزان‌ تمام شدن صادرات می‌شود، کارخانه‌های خودروسازی بیشتر خودروها را در خانه می‌سازند. هوندا به‌رغم کاهش فروش داخلی در حال بازگشایی یک کارخانه جدید در ژاپن است که این اولین کارخانه طی ۳۰سال اخیر است. تویوتا نیز اعلام کرد قصد دارد خودروهای بیشتری برای صادرات در ژاپن تولید کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های ژاپنی که در خارج سرمایه‌گذاری می‌کنند به دیگر کشورهای آسیایی نقل مکان می‌کنند. در سال ۲۰۰۴ حدود ۸۶درصد از شرکت‌های ژاپنی قصد داشتند شرکت‌های خود را در چین توسعه دهند. سال گذشته این رقم به ۷۷درصد کاهش یافت و ۲درصد از شرکت‌ها اعلام کردند فعالیت‌های خود را از چین برمی‌گردانند. در بررسی دیگری از شرکت‌های ژاپنی خواسته شد کشورهایی را که بهترین مکان برای سرمایه‌گذاری در سه سال آینده می‌دانند، رتبه‌بندی کنند. نسبت انتخاب چین از ۹۱درصد در سال ۲۰۰۴ به ۷۷درصد در سال گذشته کاهش یافت در حالی که تقاضا برای ویتنام و هند به طور قابل توجهی بالا رفت. علت این امر تا حدی این است که چین در مقایسه با مکان‌های دیگر آسیا گران‌تر شده است و دلیل دیگر به احساسات ضد ژاپنی در این کشور نیز مربوط می‌شود. اما مشکل شرکت‌های ژاپنی این است که شیوه کار آنها در چین چندان کارآمد نیست. مدیران بدون استثنا ژاپنی هستند و براساس ارشدیت ترفیع می‌گیرند نه بر مبنای شایستگی بنابراین جای امیدواری برای کارکنان محلی ضعیف است. (مدیران چینی به شوخی می‌گویند اگر می‌خواهید درباره کمونیسم چیزی بدانید، برای شرکت‌های ژاپنی کار کنید). بدتر از آن شرکت‌های ژاپنی با تعداد اندکی از شرکای دیرینه خود معامله می‌کنند. ایزویی از شرکت موری می‌گوید برای مسوولان این شرکت دشوار است در چین همه چیز را به صورت قرارداد مکتوب درآورند به جای آنکه مثل ژاپن به توافق‌های لفظی اعتماد کنند.

در مورد ساختمان شانگهای قسمت دایره شکل بالای ساختمان در سال ۲۰۰۵ به مستطیل تغییر کرد زیرا چینی‌ها اعتراض کردند که این سازه شبیه خورشید در حال طلوع پرچم امپراتوری ژاپن است. اما واقعیت این است که توجه شرکت‌های ژاپنی به مکان‌های دیگر جلب شده است.