ناصر یارمحمدیان

کاهش ۵۰درصدی مصرف بنزین در شهر‌های مرزی از جمله آذربایجان و سیستان و بلوچستان از جمله موفقیت‌های طرح سهمیه‌بندی بنزین است و این کاهش شدید در کوتاه مدت بر این مطلب صحه می‌گذارد که قبل از سهمیه‌بندی میزان قابل‌توجهی از بنزین در شهر‌های مرزی به‌دلیل تفاوت فاحش قیمت، قاچاق می‌شده. اما اخبار اخیر در مورد بازگشت مصرف بنزین در تهران، نشان می‌دهد این طرح اثر قابل قبولی در کاهش مصرف در مقطع زمانی کوتاه‌مدت نداشته است، حتی قبل از بازگشت مصرف بنزین در تهران، کاهش کمتر از ۱۰درصدی بنزین دلایل روانی داشته است. مقایسه این دو شهر می‌تواند ما را در سیاست‌های آتی بنزین کمک کند.

سیاست سهمیه‌بندی بنزین و تعیین سهمیه برای خودرو‌های شهرهای کشور موجب شد میزان مصرف روزانه بنزین در تهران کمتر از ۱۰درصد و در سیستان ۵۰درصد کاهش یابد، درحالی که نسبت خودروهای شهر تهران به سیستان حدود ۳ است، پس کاهش مصرف نمی‌تواند ناشی از کاهش مصرف سوخت خودروها و صرفه‌جویی از طریق مصرف بهینه باشد، زیرا در این‌صورت کاهش سوخت باید در تهران بیش از سیستان باشد. اما از آنجا که بنزین به‌عنوان انرژی، یکی از نهاده‌های مهم تولید محسوب می‌شود، کاهش مصرف اجباری این نهاده می‌تواند اثرات نامطلوبی را در تولید کالا و خدمات به‌جا بگذارد. همچنین هنوز امکان فرار بنزین وجود دارد و چه بسا با طرح سهمیه‌بندی بنزین میزان عرضه بنزین کاهش یافته و افزایش مازاد تقاضا و انتقال آن در بازار‌های مرزی و قاچاق می‌تواند به رشد قیمت بنزین کمک کند و سودآوری صاحبان کارت سوخت از طریق فروش بنزین سهمیه‌بندی شده در این بازار‌ها را افزایش دهد و عاملان اقتصادی را به فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی ترغیب کند. این اتفاق که با تخلفات از قوانین و سوءاستفاده‌های ابتکارانه همراه است، در درازمدت با انطباق رفتار عاملان با سیاست‌های دولت اتفاق می‌افتد.

پس سیاست اجرا شده در استان‌های مرزی در صورت نظارت بر حسن اجرای آن می‌تواند با موفقیت همراه باشد اما در استان‌های غیرمرزی که امکان فرار بنزین پر هزینه است، می‌تواند به تولید صدمه بزند.

اما با توجه به بحران بنزین در کشور که هر اقدامی را در جهت کاهش مصرف مفید فایده می‌کرد، این اقدام می‌تواند به‌عنوان قدم ابتدایی برای رسیدن به یک وضعیت مطلوب در بازار انرژی راهگشا باشد و نهایت امر با یکسان‌سازی و آزادسازی قیمت از هزینه‌های اداری و اجتماعی این سیاست جلوگیری کنیم و برای بروز نکردن مشکلات باید به عنوان یک سیاست مقطعی در قالب سیاست یکسان‌سازی قیمت به آن نگاه کنیم.

همچنین برای کاهش مصرف بنزین در استان‌های بزرگ دست به یک سیاست همه جانبه برای رشد کمی و کیفی حمل‌و‌نقل عمومی، کاهش ترافیک و تاخیر در رسیدن به مقصد، کاهش مصرف از طریق تغییر تکنولوژی بزنیم.