گزارشی از حیات بورس ۱۲۱ ساله
بررسی فرآیند شرکتی شدن بورس یونان
اشاره: بورس اوراق بهادار تهران پس از سال‌ها شاهد تفکیک نهاد نظارت از نهاد اجرایی بود. فرآیندی که طی آن شرکت سهامی بورس با دید انتفاعی نیز تاسیس شد. در این میان بورس‌های کالایی نیز در حال شکل‌گیری هستند و فرآیند شرکتی شدن آنها در حال انجام است. در این ارتباط اعضای عالی‌رتبه بورس یونان در اواخر مهر ماه سال‌جاری به دعوت سازمان بورس در «سازمان» حضور به عمل رساندند و دو جلسه برای معرفی بورس آن کشور و مراحل تکامل آن برای تبدیل به شرکت سهامی هماهنگ شد.
این گزارش به نکات قابل توجه ارائه شده در دو جلسه سمینار می‌پردازد.
در سال‌های گذشته و مشخصا از اوایل دهه ۱۹۹۰ تغییرات شگرفی در ساختار سازمانی بورس‌ها در سراسر دنیا ایجاد شده است.
این تغییرات به معنی تبدیل بورس از سازمان عضو - مالک غیرانتفاعی به سازمان سهامدار - مالک انتفاعی بوده و به عنوان شرکتی‌سازی بورس‌ها مطرح شده است.
این تغییرات از این جهت مهم و قابل اهمیت هستند که بین عضویت که در برگیرنده حق معامله در بورس سهام است و مالکیت که در برگیرنده حق استفاده از سود و سهام شرکت است، تمایز قائل می‌شود.در شرکت‌های بورسی سهامی عام اعضا تنها سهامداران آن بورس محسوب شده و حق معامله در بورس مذکور جدا از مالکیت سهام بورس در نظر گرفته می‌شود.
در واقع با شرکتی‌سازی مالکیت از عضویت تفکیک خواهد شد. ویژگی مشخص یک بورس با ساختار اشتراکی (دارای عضو) این است که مالکان بورس تصمیم‌گیرندگان و استفاده‌کنندگان مستقیم خدمات معاملاتی بورس هستند. در این بورس‌ها هر عضو تنها از یک حق رای برخوردار بوده و این امر از میزان مالکیت اعضا مستقل است. در مقابل بورس‌هایی که به شرکت‌های انتفاعی تبدیل می‌شوند مالکان مشتریان اصلی و تصمیم‌گیرندگان گروه‌های مجزا خواهند بود بدین صورت که سهامداران قدرت تصمیم‌گیری را در اختیار هیات‌مدیره قرار می‌دهند.
در ساختار جدید بورس به عنوان یک شرکت سهامی عام از مشارکت‌کنندگان بازار برای ارائه خدمات دعوت می‌شود. این مشارکت‌کنندگان شامل کارگزار، معامله‌گران و کارگزاران هستند که بنا به ساختار و شرایط هر بازار متفاوت خواهند بود.
با توجه به الزامات فوق و عوامل دیگری چون جهانی شدن بازارهای مالی، تمرکز، مقررات زدایی و تغییرات تکنولوژی و فناوری بورس اوراق بهادار یونان نیز از سال ۱۹۹۵ ساختار شرکتی را به جای ساختار مشارکتی پیشین، برگزید. در ادامه هر یک از این عوامل به تفصیل بررسی خواهند شد:
۱ - فرآیند جهانی‌سازی (GLOBALIZATION) عمومی: ناشران اوراق بهادار، سرمایه‌گذاران و واسطه‌گری مالی در دنیای سرمایه امروز در مسیر جهانی سازی و فعالیت بین‌المللی قدم نهاده‌اند.
۲ - تمرکز (CONCENTRATION): تمرکز منابع سرمایه‌گذاری - فشار هزینه - نیازمندی‌های نقدینگی
۳ - مقررات زدایی (DEREGULATION) دسترسی از راه دور (اعضا در برابر اشخاص و بازیگران محلی)، دسترسی معاملاتی برابر، تغییرات در قوانین (IOSCO,EU) و همگونی قوانین برای اشخاص در سطح بین‌الملل (در اروپا و مناطق)
۴ - تکنولوژی و فناوری (TECHNOLOGY) شامل بازسازی زنجیره تامین و بازیگران جدید (واسطه‌گرها و سرمایه‌گذاران).
جهت توفیق در فرآیند شرکتی شدن بهره‌مندی از پیش‌نیازهایی چون فضای سرمایه‌گذاری مناسب و حمایت‌های قانونی از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود.
از ملزومات موفقیت در فرآیند شرکتی شدن می‌توان به وجود بازار کنترل شده (نظارت شده) منعطف، محیط اقتصادی قوی، محیط
سرمایه گذاری آزاد، پایین بودن تعداد شرکت‌هایی با مالکیت دولتی و عدم وجود کنترل محلی بر جریان و انتقال سرمایه اشاره کرد.
پرواضح است که محیط خارجی به عنوان فاکتور پراهمیت در فرآیند شرکتی شدن نقش بازی می‌کند و در این بین دو عامل حمایت قانونی و دولتی از اولویت ویژه‌ای برخوردار هستند.
همچنین فرآیند شرکتی شدن بورس‌ها را می‌توان در چهار مرحله خلاصه کرد:
۱ - تبدیل بورس با مالکیت اشتراکی و تحت کنترل اعضا به شرکت خصوصی انتفاعی تحت مالکیت اعضا.
۲ - تغییر ساختار اعضا و شرکت‌های پذیرفته شده شرکت خصوصی.
۳ - فرآیند پذیرش شرکت در بورس با مالکیت سهام محدود برای اعضا و غیراعضا.
۴ - شرکتی شدن کامل با سهام قابل معامله توسط عموم بدون محدودیت.
از ذی‌نفعان شرکتی شدن می‌توان به جامعه بانکداری، جامعه کارگزاران و جامعه صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذار اشاره کرد.
بررسی موردی، شرکتی شدن بورس یونان
بورس سهام آتن (ASE) در سال ۱۸۷۶ با انتشار اولین قانون بورس سهام براساس قوانین تجارت فرانسه آغاز به کار کرد. این بورس در آغاز به عنوان یک سازمان عمومی خود انتظام، فعالیت داشت و بعدها در سال ۱۹۱۸، تحت قانون ۱۳۰۸ در قالب یک نهاد عمومی به فعالیت خود ادامه داد. در اوایل سال ۱۹۹۴، مجموعه‌ای از اصول و قوانین برای مدرن شدن این بورس مورد تصویب قرار گرفت و اهداف جدیدی برای آن تدوین شد.
از اصول و قوانین بازار می‌توان به انجام عملیات وتنظیم مقررات براساس قوانین بازار مبتنی بر دستور (خرید یا فروش) با مشارکت بازارساز، بی‌نام بودن معاملات، سفارش‌گذاری از جانب مشتریان، اولویت‌بندی (قیمت-زمان) و سیستم معاملاتی کاملا الکترونیکی اشاره کرد.
همچنین اهداف ایجاد این بازار افزایش نقدینگی، ارتقای شفاف‌سازی، آسان‌سازی رویه‌ها، تمرکز بر کارایی و قابلیت استفاده بودن، جذب سرمایه و حمایت از سرمایه‌گذار بوده است. در سال ۱۹۹۵ و براساس قانون ۲۳۲۴، بورس آتن به یک شرکت سهامی تغییر ساختار داد. در این مرحله مقررات جدیدی برای پذیرش تدوین شد و تحت شرایط خاصی اجازه معاملات خارج از بورس و فروش استقراضی به مقررات پیشین اضافه شد. درنهایت در سال ۱۹۹۷، قانون ۲۵۳۳ چارچوب قانونی لازم برای خصوصی‌شدن بورس آتن را فراهم کرد. براساس قانون مشابه دیگری، سه بازار جدید شامل بازار مشتقات، بازار موازی برای بازارهای نوظهور و بازار اوراق بهادار با درآمد ثابت ایجاد شدند. در حال حاضر بورس سهام آتن تحت مالکیت شرکت هلدینگ HELEX قرار دارد. سهام این شرکت از سال ۲۰۰۰ در بورس آتن پذیرفته شده و معامله می‌شود. به طور خلاصه تحولات بورس یونان از بدو تاسیس تا به امروز به شرح زیر است:
۱۹۷۸-۱۸۷۶: تاسیس ASE Athens Stock Exchange) و ادامه فعالیت به مدت ۱۲۱سال.
۱۹۹۴-۱۹۸۸: نوسازی و گام‌های اولیه برای ایجاد مقررات و پیاده‌سازی تکنولوژی.
۱۹۹۹-۱۹۹۵: زیرساخت‌های تکنولوژی و معرفی مشتقات.
۲۰۰۳-۲۰۰۰ تاسیس HELEX و کنترل شرکت‌های تابعه
۲۰۰۷-۲۰۰۴ بازسازی عملیاتی و توسعه
تغییر مالکیت سهام بورس آتن
در مراحل ابتدایی شرکتی شدن بورس یونان، مالکیت دولت از ۳/۶۰درصد به ۷/۴۷درصد کاهش یافت. در نهایت بر اساس طرح خصوصی‌سازی بورس یونان، درصد سهامی که در مالکیت دولت یونان بود طی سه مرحله عرضه شد:
مرحله اول: کاهش درصد مالکیت دولت یونان از ۷/۴۷درصد به ۸/۴۰درصد
مرحله دوم(دسامبر۲۰۰۱): کاهش مجدد درصد مالکیت دولت یونان از ۸/۴۰درصد به ۴/۳۳درصد
مرحله سوم (آگوست ۲۰۰۳): در این مرحله میزان مالکیت دولت از ۴/۳۳درصد به صفر رسید و در عوض درصد مالکیت موسسات اعتباری یا بانک‌ها تا ۴/۵۸درصد افزایش یافت.
ورود سرمایه‌گذاری خارجی از دیگر سیاست‌های بورس یونان است و در این راستا افزایش مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی از دسامبر ۲۰۰۳ پررنگ‌تر شده است.
گام‌های پس از خصوصی‌سازی
به منظور خصوصی‌سازی هلدینگHELEX مراحل افزایش سرمایه، کاهش درصد مالکیت دولت از ۸/۴۰درصد به ۴/۳۳ درصد، افزایش مشارکت HELEXدر شرکت‌های تابعه، واگذاری سهام در اختیار دولت به موسسات اعتباری، همکاری با بورس‌های سایر کشورها انجام شد.
همچنین بسیاری از تکنولوژی‌ها و نرم‌افزارها موجود، دیگر قابلیت انطباق‌پذیری با تغییرات ایجاد شده را نداشتند و تغییرات تکنولوژیکی نیز از گام‌های مهم در راه تکمیل فرآیند بودند. از این رو سیاست‌های کارآمد و بازوهای کمکی تخصصی در جهت بهبود تکنولوژی به کار گرفته شدند که از جمله می‌توان به سیستم معاملاتی خودکار یکپارچه (OASIS) در بورس سهام آتن، سیستم اوراق بهادار غیر کاغذی (DSS) در بخش سپرده‌گذاری، آغاز به کار بورس مشتقات آتن (ADEX) و آغاز به کار بخش پایاپای بورس مشتقات آتن (ADECH ) اشاره کرد.
در نهایت باید توجه داشت برای بازبینی و بررسی مطابقت شرکتی‌سازی با خود انتظام بودن چهار حوزه راهبری شرکت‌های پذیرفته شده و آشکارسازی، نظارت، پیروی اعضا از مقررات عملیاتی و مالی و رفتار مناسب و منصفانه با مشتریان نهانی باید مورد توجه قرار گیرد.
دلبر جعفرپور
محمود رضا مدیرروستا
ارسال نظر