عبدالرضا غفرانی*

سال ۲۰۰۶ در شرایطی به پایان خود نزدیک می‌شود، که در ماه‌های نیمه دوم آن سال بازار جهانی نفت، چه از نظر قیمت و چه به لحاظ تولید و مصرف تحولات زیادی را تجربه نموده است. بر خلاف سال ۲۰۰۵، که مصرف نفت افزایش فوق‌العاده‌ای داشت و مالا بالا رفتن بی‌سابقه قیمت‌ها را سبب گردید، در سال ۲۰۰۶ شتاب بالا رفتن مصرف کند‌تر شده و در نتیجه قیمت‌ها حرکت صعودی زیادی نداشته و گاه ثابت و زمانی هم کاهش داشته‌اند. این تحولات میزان حساسیت بالای بازار نفت را به عوامل مختلف سیاسی، روانی و نیز رفتار مصرفی و بالاخره تصمیمات تولید‌کنندگان کاملا روشن می‌سازد. البته این شرایط در طی دو دهه گذشته بر بازار جهانی نفت حاکم بوده است و با نیاز معتاد گونه به نفت در شرایط فعلی جهانی، انتظار می‌رود که باز هم باید شاهد تاثیر بیشتر و عمیق تر عوامل مذکور در تحولات بازار نفت باشیم.

در پایان سال ۲۰۰۶، به‌رغم قیمت‌های بالای نفت، انتظار می‌رود میزان رشد مصرف نسبت به سال قبل یک‌میلیون بشکه باشد و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۰۷، این رشد به ۵/۱‌میلیون بشکه بالغ گردد. به این ترتیب مصرف نفت در جهان همچنان سیر صعودی خواهد داشت، مع‌هذا، آهنگ رشد مصرف در سال ۲۰۰۶ در مقایسه با سال ۲۰۰۵ کند‌تر شده و کاهش ۲۰۰ هزار بشکه‌ای را نشان می‌دهد.

در حالی که به خوبی به یاد داریم در سال ۲۰۰۵ افزایش قابل ملاحظه مصرف نفت موجب بالا رفتن قیمت‌ها تا مرز ۷۰دلار و حتی بیشتر گردید.

در همان موقع اکثر صاحب‌نظران و کارشناسان نفتی پیش‌بینی می‌کردند که تداوم روند مصرف به آن صورت، می‌تواند قیمت نفت را به بشکه‌ای ۱۰۰ دلار هم برساند. ولی چنین نشد و افزایش مصرف آهنگ کندتری یافت. بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده، ایالات متحده، که هر روز از ۸۰‌میلیون بشکه نفت تولید شده در جهان، یک چهارم آن را مصرف می‌کند، در سال ۲۰۰۷ فقط ۳۰۰هزار بشکه رشد مصرف خواهد داشت. چنین وضعی به دنبال ثابت ماندن میزان مصرف نفت در آن کشور در سال ۲۰۰۶ به وجود آمده است. مع‌الوصف چین و ایالات متحده در سال ۲۰۰۷ مجموعا مصرف‌کننده نیمی از نفت تولید شده در جهان خواهند بود.

همچنین انتظار می‌رود رشد تقاضا در کشورهای تولید‌کننده نفت در خاورمیانه بالا رود، زیرا این کشورها نیز خود از درآمدهای بالای نفتی ناشی از افزایش قیمت نفت برخوردار خواهند بود.

از طرف دیگر در نیمه سال ۲۰۰۶، نفت ذخیره شده موجود در کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) بالا رفته است چون این نگرانی به وجود آمده بود که احتمالا در عرضه نفت مشکلاتی بروز خواهد کرد. متوقف شدن تولید و عرضه نفت از خلیج مکزیک در فصل توفان‌ها (که معمولا در ماه اکتبر در آمریکا اتفاق می‌افتد) یکی از نگرانی‌های مذکور بود و دیدیم چنین توفان‌هایی به شدت سال قبل آن به وجود نیامد.

همین امر موجب شد که موجودی انبار‌های ذخیره نفت به میزان زیادی بالا رود. مع‌هذا به‌رغم بالا رفتن ذخائر انبار‌های نفتی (بخوانید ذخائر استراتژیک) در ماه‌های ژوئیه و اوت سال جاری مسیحی، پیش‌بینی برخی از محافل و کارشناسان نفتی این است که ذخائر کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در مدت باقی مانده سال ۲۰۰۶ و در طول سال ۲۰۰۷ کاهش خواهد یافت.

در این میان سازمان اطلاعات انرژی ایالات‌متحده (EIA) هم پیش‌بینی نموده است که ذخائر کشور‌های مذکور در پایان سال ۲۰۰۷ به پائین‌ترین حد خود خواهد رسید، که این امر می‌تواند بازار جهانی نفت را بار دیگر با کمبود جدیدی از نظر عرضه مواجه سازد و موجب شود قیمت‌ها مجددا سیر صعودی بگیرند.

برخی از تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که افزایش تولید کشور‌های غیر اوپک تا حدودی می‌تواند جوابگوی تقاضای رو به افزایش جهان باشد. در سال ۲۰۰۶ (که هنوز کمی بیشتر از یک ماه به پایان آن باقی مانده است) رشد تولید کشور‌های پیش گفته به ۶۰۰هزار بشکه رسیده است.

اما پیش‌بینی دیگر این است که تولید «غیر‌اوپکی‌ها» در سال ۲۰۰۷ به ۳/۱‌میلیون بشکه افزایش پیدا می‌کند و این افزایش معلول اجرای طرح‌های تولید نفت در منطقه خزر، آفریقا و برزیل خواهد بود، که این افزایش دو برابر رشد تولید نفت کشور‌های غیر اوپک در سال قبل است که بخشی از تقاضای جهانی را تامین می‌کند و البته تا حدودی هم مازاد عرضه به وجود خواهد آورد.

در سه ماه آخر سال ۲۰۰۶ وزرای سازمان کشور‌های صادر‌کننده نفت «اوپک» به دلیل مازاد تولید بعضی از تولید‌کنندگان به خصوص کشور‌های غیر اوپک از یک سو و کند شدن شتاب مصرف از سوی دیگر و در نتیجه کاهش قیمت‌ها در ماه‌های سپتامبر و اکتبر، در قطر تصمیم گرفتند به منظور حفظ تعادل بازار و از بین بردن مازاد عرضه و در نتیجه جلوگیری از سقوط قیمت‌ها، روزانه یک‌میلیون و دویست هزار بشکه تولید خود را کاهش دهند.

گرچه هنوز آثار این تصمیم در بازار نفت به طور محسوس مشاهده نشده ولی در صورت اجرای کامل و دقیق آن، می‌تواند تعادل نسبی را به بازار نفت باز گرداند. خوشبختانه این بار هم اوپک در اجرای رسالت خود خوب و سریع وارد عمل شد. کما اینکه دو سال قبل در اجلا س وزرای خود در بیروت هم دیدیم که اوپک همین نقش متعادل‌کننده را به خوبی ایفا کرد و آن هم زمانی بود که بازار جهانی نفت با کمبود عرضه مواجه بود و لذا این سازمان تصمیم گرفت تولید نفت خود را یک‌ میلیون بشکه بالا ببرد تا از افزایش قیمت‌ها جلوگیری کند، اقدامی که بی‌تردید نه تنها به نفع مصرف‌کنندگان، که اقتصاد جهانی و مالا تولید‌کنندگان بوده است. البته فصل سرما هنوز در پیش است و این احتمال وجود دارد که با بروز سرمای شدید، مصرف انرژی و نفت در نیم‌کره غربی هم بالا رود و همان طور که پیش‌بینی هم شده ذخائر استراتژیک OECD در پایان سال ۲۰۰۷ هم به حداقل خود برسد. قطعا در این مورد هم اوپک در جلسه وزرای این سازمان در نیمه ماه دسامبر سال جاری در ابوجان (نیجریه) همانند گذشته به خوبی و سنجیده عمل کرده، این بار هم با توجه به واقعیات و شرایط بازار اقدام خواهد نمود.

اما نباید از نظر دور داشت که تنها اقدام اوپک هر چه قدر هم که درست، منطقی و سنجیده باشد زمانی می‌تواند نتیجه مطلوب به بار آورد، که با اقدامات هماهنگ و در واقع همکاری سایر کشور‌های تولید‌کننده نفت از جمله کشور‌های تولید‌کننده نفت غیر اوپک توام باشد.

*کارشناس امور اقتصادی و بین‌المللی