اگرچه آمار و ارقام مربوط به تولید کتاب حکایت از رونق و رشد تولید کتاب دارند، اما بخش مهمی‌از سود آن تنها نصیب گروهی خاص می‌شود. اگر این روزها گذرتان به خیابان انقلاب و جلو دانشگاه تهران افتاده باشد انبوه آدم‌هایی را می‌بینید که در راسته کتابفروشی‌ها در رفت و آمد هستند و شاید برایتان تداعی‌کننده اوضاع و احوال پررونق «حرفه کتابفروشی» باشد، اما به گفته فعالان این صنف اوضاع چندان هم که به نظر می‌رسد رو به راه نیست و حرفه کتابفروشی چندان رونقی ندارد، واقعیت این است که از رهگذر این آمد و شد چیزی عاید آنها نمی‌شود. کتابفروشی علم در ضلع شمالی خیابان انقلاب قرار دارد و از جمله کتابفروشی‌های تازه تاسیس است و صاحب آن ذوق خود را در تزئین ویترین با کتاب، دخالت می‌دهد. داخل مغازه شلوغ است و هرکس کتابی می‌خواهد، صبر می‌کنم تا مغازه کمی‌ خلوت شود.

رضا علیانی، مدیر این کتابفروشی درباره وضعیت فروش کتاب‌ها می‌گوید: این روزها مراجعه به کتابفروشی‌ها زیاد است اما باید دید مردم واقعا به دنبال چه کتاب‌هایی هستند، فصل آموزش تازه آغاز شده و استادان کتاب‌های جدیدی را به دانشجویان و دانش‌آموزان معرفی می‌کنند، خانواده‌ها این روزها بیش از هر زمان دیگری به دنبال کتاب‌هایی می‌گردند که همگی آنها ماهیتی کمک آموزشی دارند و درصد کتاب‌های دانشگاهی در این میان بسیار اندک است.

نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که با افزایش ناشران کتاب‌های کمک درسی به ناشران حرفه‌ای لطمه وارد می‌شود، با نگاهی به فهرست کتاب‌های منتشره در هرهفته، می‌بینیم که بخش عمده کتاب‌های منتشره، جزو همین دسته از کتاب‌ها هستند.

تحمیل کتاب‌های کنکور به کتابفروشی‌ها

ایوب همتیان، مدیر کتابفروشی اندیشه در خیابان انقلاب نیز معتقد است: من تا یک سال پیش هیچ کتابی از نوع کمک آموزشی و تست کنکور در مغازه‌ام نداشتم، اما مجبور شدم برای اینکه بتوانم هزینه‌هایم را تامین کنم از این گونه کتاب‌ها هم به فروش برسانم. این گونه کتاب‌ها در واقع به ما تحمیل می‌شود و ما به عنوان کتابفروش برای جبران هزینه‌های برق، مالیات و بیمه مجبوریم که در نهایت به سراغ کتاب‌های تست برویم.

برخی می‌گویند: که رشد قارچ‌گونه ناشران کمک آموزشی عاملی برای استهلاک نشر حرفه‌ای است و مدام می‌گویند: «اگر نشر حرفه‌ای در ایران پابگیرد این صنعت می‌تواند برای کشور سود آور باشد».

متاسفانه اکنون نشر حرفه‌ای هم متاثر از بازار و نیازهای کتاب‌های کمک آموزشی است. ترافیک سفارشات چاپ کتاب‌های کنکور در بسیاری از چاپخانه‌ها حرف دیگری برای گفتن باقی نمی‌گذارد.

اگر کتابفروشان بخواهند در عرصه رقابت کنونی موفق باشند تنها یک راه دارند و آن، روی آوردن به فروش کتاب‌های تست و کمک آموزشی است. هم‌اکنون این کتاب‌ها بخش مهمی ‌از بازار کتاب را قبضه کرده و دیگر کتاب‌های موجود مشتری زیادی ندارند.

کپی‌برداری و استنساخ در دوران چاپ دیجیتال

فاضل که پس از فارغ‌التحصیلی در رشته مدیریت، حرفه کتابفروشی را انتخاب کرده و حدود پنج سال است که فروشگاه دنیای زبان را اداره می‌کند، می‌گوید: هم‌اکنون بخش بزرگی از ظرفیت و انرژی بازارکتاب صرف تولید کتاب‌هایی می‌شود که از دید اهل فرهنگ بازده کمی‌در تولید فکر و فرهنگ دارد، مانند انبوه کتاب‌های «روانشناسی» با محتوای «هیچ».

کتابی هست به اسم {...} که تاکنون در عرض دو سال از سوی ۲۰ ناشر و به ۲۰ شکل مختلف ترجمه و چاپ شده است، من به صورت اتفاقی برخی از این به ظاهر ترجمه‌ها را در مغازه یکی از همکاران مطالعه کردم و متوجه شدم اصلا برخی از آنها کپی‌برداری از چاپ‌های قبلی ناشران دیگر است و فقط با جابجا کردن بخش‌هایی از متن آن را به اسم ترجمه جدید تحویل مردم می‌دهند و اتفاقا کسی هم نیست در مورد این گونه کتاب‌ها اطلاعاتی در اختیار مردم قرار دهد.

وی تصریح کرد: متاسفانه در دوران چاپ دیجیتال به عقب برگشته‌ایم و برخی از کتاب‌ها مانند شیوه‌هایی که در قرون پیش از اختراع صنعت چاپ وجود داشت تکثیر می‌شود و برخی فقط کتاب‌های چاپی را دست نویس می‌کنند و آن را دوباره چاپ می‌کنند به این کار می‌گویند «استنساخ» که در دوران پیش از اختراع چاپ رواج داشت.

انحصار در پخش کتاب

توزیع‌کننده‌ای را تصور کنید که با هیبتی خاص بالای سر کتابفروشی ایستاده و می‌گوید: یه کلوم ختم کلوم، یا به زبون خوش این کتابارو ور می‌داری یا...!

روایت ایوب همتیان از نحوه پخش برخی از کتاب‌ها در همین زمینه شنیدنی است: ما از جانب پخشی‌های کتاب برای توزیع برخی کتاب‌ها تحت فشار هستیم و آنها به صورت تلویحی به ما می‌گویند «اگر برخی از کتاب‌ها را توزیع نکنید ممکن است دیگر با شما کار نکنیم» و به این شکل ما را تحت فشار می‌گذارند.