سوخت‌های زیستی

مترجم: شادی آذری

قیمت غلات همان راهی را می‌پیماید که قیمت نفت از آن گذشته است. هر روز صبح میلیون‌ها آمریکایی با تازه‌ترین تحولات بازار کالا روی میزهای آشپزخانه خود مواجه هستند. طبق گزارش وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا افزایش قیمت محصولات کشاورزی هزینه صبحانه مردم این کشور را افزایش داده است.

طی سال گذشته قیمت آب پرتقال تا یک چهارم افزایش یافته است. این افزایش در مورد قیمت تخم‌مرغ یک پنجم قیمت و در مورد قیمت شیر نزدیک به ۵درصد بوده است.

شرکت‌های تولید غلات مخصوص صبحانه چون گلوکز و جنرال میلز هم قیمت‌های خود را افزایش داده‌اند. اما سرآمد همه این افزایش قیمت‌ها، افزایش شدید قیمت غلاتی چون ذرت و گندم است که قیمت هر دوی آنها رکورد ده سال اخیر را شکسته است.

تحلیلگران شروع به طرح این سوال به مانند سوال‌های مربوط به نفت و فلزات کرده‌اند: آیا قیمت‌های افزایش یافته در همین حد ثابت می‌ماند؟

این پرسش بسیار عجیب می‌نماید. چون اگر دنیا با کمبود ذرت یا گندم مواجه شود، کشاورزان به آسانی می‌توانند این گیاهان را بیشتر بکارند چون آب و هوا این اجازه را به آنها می‌دهد. این دقیقا همان کاری است که آنها در حال انجامش بوده‌اند. گروه صنعتی اینترنشنال گرینز کانسیل، پیش‌بینی کرده است که تولید جهانی غلات در سال آینده بیش از این رشد خواهد یافت. این گروه یادآور شده است که میزان تولید جهانی این محصولات در سال جاری بالغ‌بر ۱۶۸۰میلیون تن خواهد بود. در سه سال از چهار سال اخیر تقاضا برای این محصولات بیشتر از عرضه بوده است.

نکته قابل توجه در این روند مصرف فزاینده غلات در تولید سوخت‌های زیستی چون اتانول است. اغلب غلات به عنوان غذای انسان یا احشام مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما افزایش در مصرف غلات توسط انسان دهه‌ها است که کاهش یافته است چون رشد جمعیت متعادل شده است. اما تقاضا برای غلات به عنوان غذای احشام رشدی ثابت داشته است.

علت این است که افراد بیشتری در کشورهای در حال رونق چون چین، آنقدر ثروتمند شده‌اند که استطاعت خرید گوشت را داشته باشند.

از سوی دیگر تقاضا برای سوخت‌های زیستی در حال اوج‌گیری است. حجم ذرتی که به مصرف تولید اتانول در آمریکا می‌رسد، از سال ۲۰۰۰ تاکنون سه برابر شده است. کارخانجات اتانول‌سازی آمریکا هم‌اکنون یک پنجم محصول ذرت این کشور را در خود می‌بلعند و آمریکا تنها یکی از ۴۱ کشوری است که دولت‌های آنها برای کاهش مصرف نفت استفاده از سوخت‌های زیستی را تشویق می‌کنند.

نتیجه آنکه تقاضا برای غلات افزایش یافته است. طبق گزارش مرکز گلدمن‌ساکز طی دهه ۹۰ میلادی، یعنی هنگامی‌که نفت ارزان بود و صحبتی از سوخت‌های زیستی به میان نیامده بود، تقاضا برای غلات شاهد رشد سالانه‌ای معادل ۲/۱درصد بود. اما طی سال‌های اخیر، این تقاضا به ۴/۱درصد افزایش یافته است و مرکز گلدمن پیش‌بینی کرده است که این رشد طی دهه آینده سالانه به رقم ۹/۱درصد خواهد رسید.

کشاورزان برای همپا شدن با این رشد تقاضا به شدت فعال شده‌اند.

واحد اطلاعات اکونومیست که یک شرکت خواهر برای نشریه اکونومیست محسوب می‌شود پیش‌بینی کرده است که تقاضا برای محصول ذرت حداقل تا سال ۲۰۰۹ از میزان عرضه آن بیشتر خواهد بود. به علاوه حتی برای تولید ذرت به همان اندازه کنونی کشاورزان اقدام به کشت سویا و گندم کمتری کرده‌اند و همین امر موجب افزایش قیمت این دو محصول هم شده است. در شرایطی که غلات اصلی مورد استفاده برای تغذیه ماکیان و احشام گرانتر می‌شود، قیمت گوشت و تخم‌مرغ نیز افزایش می‌یابد و این روند همچنان ادامه دارد.

وقتی‌که تقاضا رشدی آهسته‌تر را تجربه می‌کرد، کشاورزان می‌توانستند با بهبود تدریجی محصولاتشان به این تقاضا پاسخ گویند. اما در برابر رونق ناگهانی کنونی، یا باید محصولات بسیار سریعتر رشد کنند و یا باید مزرعه‌داران مزارع بیشتری را به زیر کشت درآورند.

هر دوی این راهکارها امکان‌پذیر است. به عنوان مثال تولید بیشتر گونه‌های اصلاح ژنتیکی شده ذرت و گندم می‌تواند منجر به بهبود رشد محصولات شود. اما این کار پرهزینه و به لحاظ سیاسی بحث‌برانگیز است. به علاوه زمین‌های بلااستفاده کمی وجود دارند که بتوان به زیر کشت برد.

به خصوص در کشورهایی که در حال رشد کشاورزی خود و تبدیل شدن به یک قدرت کشاورزی هستند چون برزیل و اوکراین. اما مساله دیگر این است که این کشورها فاصله زیادی تا بزرگ‌ترین بازارهای جهان دارند و زمین‌های استفاده نشده آنها بیشتر در نواحی دارای ارتباطات حمل و نقل ضعیف یافت می‌شود. یک علامت مثبت از سوی قیمت‌ها لازم است تا بر چنین مشکلاتی غلبه شود و به عرضه بیشتری دست یافت.

اما حتی اگر زمین‌ها جدیدی به زیر کشت روند، این روند لزوما به معنای کاهش هزینه‌های غلات نخواهد بود. به دلیل قیمت های بالای نفت و یارانه‌های سخاوتمندانه دولتی می‌توان با اطمینان گفت که استفاده از سوخت‌های زیستی سودده خواهد بود و هر چه بیشتر غلات کاشته شود، برای تولید بیشتر سوخت‌های زیستی مصرف خواهد شد.

البته این اقدام منجر به کاهش قیمت نفت نخواهد شد چون حجم سوخت‌های زیستی تولید شده همچنان در برابر حجم مصرف جهانی نفت بسیار کم خواهد بود. اما در عوض قیمت سوخت‌های زیستی نسبت به قیمت بنزین بیشتر خواهد بود و قیمت ذرت و نفت خام یعنی مواد اولیه سوخت‌های زیستی و بنزین همگرا و با هم یکسان شده‌اند. برای آنکه قیمت غلات کاهش یابد، یا دولت‌ها باید برنامه سوخت‌های زیستی خود را متوقف کنند و یا قیمت نفت باید کاهش یابد.

هیچ یک از این رویدادها در آینده نزدیک محتمل نیستند. کنگره آمریکا این موضوع را تحت بررسی قرار داده است که آیا اهداف خود را برای تولید سوخت‌های زیستی به دو برابر افزایش دهد یا خیر. در همین زمان، قیمت‌های نفت به بالاترین حد خود طی ده ماه گذشته رسیده که علت آن آشوب‌ها در نیجریه بود. از سوی دیگر معلوم شد که بحران در دلتای نیجر، ارتباط بسیار عجیبی با قیمت تخم‌مرغ داشته است.