پویا جبل عاملی

در بریتانیا اغلب تعطیلات رسمی، Bank Holidays یا «روزهای بانک» خوانده می‌شود. از منظر تاریخی این تعطیلات که به واسطه لایحه سال ۱۸۷۱تعیین شده، بدان سبب است... تا مردم بریتانیا، این وارثان سرمایه داری کهن، فراموش نکنند که بدون سیستم بانکی هیچ فعالیتی نمی‌توان انجام داد. در واقع تعطیلات از آن رو با نام بانک عجین است که از منظر آنگلوساکسون‌ها بدون بانک زندگی متوقف می‌شود و این روزها یادآور نقش بانک است بر حیات تک‌تک شهروندان. این یادآوری اما، چندین بار در سال تکرار می‌شود و این خود نشان از حساسیت ملی نسبت به بانک و پول و سرمایه است.

نکته قابل توجه آنکه، اگر در کشورهای دیگر معلمان و کارگران و زحمتکشان مورد ارج و احترام و یادبود قرار می‌گیرند در بریتانیا این خاک همیشه حاصلخیز رشد و توسعه و پیشرفت، بانک و بانکدار و سرمایه مورد احترام است و مردم بیش از همه خود را مدیون اینان می‌دانند. این به قول بسیاری انگلان و مرفهان بی‌درد در آن سوی جهان این چنین مورد احترام و فخر جامعه‌اند، جامعه‌ای پیشرفته و دارای اقتصادی پویا. از آن سو، در جوامعی که سرمایه در آن مورد تنفر است، فرهنگ عمومی اصولا با سرمایه و سرمایه دار و بانکدار سر ناسازگاری دارد. مردمان می‌انگارند آنکس که در تلاش برای افزون ساختن مال خویش است یا اسراف کار است یا فاسد و در هر دو حالت باید آنان را به راه آورد. در تفکر آنگلوساکسون که می‌توان آن را بدیع‌ترین تفکر سرمایه‌داری دانست، سرمایه نقشی اساسی در تابع تولید دارد آنچنان که آن را نمی‌توان با هیچ یک از داده‌های دیگر مقایسه کرد. در برابر این تفکر، الگوی سوسیالیستی نقش برتر را به نیروی کار می‌دهد و در نتیجه کارگر بالاترین ارزش را در فرهنگ سوسیالیستی دارد. اما اگر بخواهیم در مقام مقایسه هم درآییم در تفکر اول نه تنها کارگر جایگاه خویش را از دست نمی‌دهد که به عنوان یک شهروند حق آزادی دارد و رفاه وی غیرقابل مقایسه با کارگری است که در جامعه سوسیالیستی مشغول به کار است و از آن سو سرمایه دار اصولا در جامعه دوم چون دزدی فاسد قلمداد شده و سرانجام بدست حاکمیت سوسیالیست از بین می‌رود. این نکته در عین سادگی حامل پیام پراهمیتی است: در جامعه‌ای که سرمایه (به جای این کلمه می‌توان مالکیت، بانک، سرمایه‌دار، بانکدار و ... را گذارد) مورد احترام باشد کارگر و طبقه زحمتکش نیز مورد احترام است و سطح معیشتی بالایی در اختیار خواهد داشت و در عوض در جامعه‌ای که به خاطر طبقه پایین‌دستی، سرمایه و مالکان آن مورد کینه‌جویی و تهمت قرار می‌گیرند، کارگر نیز نه تنها به رفاه دست نخواهد یافت که احترام به وی نیز تنها نمایشی بیش نخواهد بود. این گزاره، هر چند قابل اثبات است اما تاریخ بیش از همه گواه آن است. بریتانیایی‌ها Bank Holiday خود را سپری می‌کنند و هنگامی فعالیت خود را شروع می‌کنند که بانک‌ها کار خود را آغاز کنند، اما در تفکر ما بانک باید گوش به فرمان باشد و هر جا که دولت دستور داد و هر طور که وی فرمان داد باید حاضر باشد، حتی بانک‌های خصوصی، که آدمی می‌ماند اینان وقتی باید هر طور که دولت می‌گوید خدمات خود را ارائه دهند دیگر کجایشان خصوصی است؟

اگر بریتانیا، قرنی است روز تعطیل خود را با نام بانک مزین کرده و جشن می‌گیرد، اما ما باید هنوز در جست‌وجوی سیستم بانکی ایده‌آل راه رفته را یک بار دیگر طی کنیم اما نه حالا.