مهدی نصرتی

داستان «مونوریل» ابعاد جالبی پیدا کرده است و هر روز اخبار و تصمیم‌های متناقضی درباره آن شنیده می‌شود. یک روز پس از این که شهردار تهران از منتفی شدن اجرای مونوریل در شهر تهران خبر داد، معاون وزیر کشور اعلام کرد که ایجاد چهار خط مونوریل در تهران به تصویب رسید. بی‌تردید مدافعان و مخالفان این پروژه برای خود دلایل قابل قبولی دارند و شاید اگر ساعت‌ها بحث و گفت‌و‌گو نیز انجام شود مشخص نشود که حق با کدام یک است.

اما سوالی که مطرح می‌شود این است که مرجع تصمیم‌گیری درباره پروژه مونوریل و پروژه‌هایی از این دست کیست؟ شهرداری، شورای شهر یا وزارت کشور؟ به نظر می‌رسد هیچ کدام. تصمیم‌گیر کارآ و دقیق در این مقوله سازوکار بازار است. مرجع تصمیم‌گیری در این باب را نه در بخش دولتی که باید در بخش خصوصی جست‌و‌جو کرد. ویژگی اصلی بخش خصوصی این است که برای کسب منفعت به سرمایه‌گذاری می‌پردازد. بنابراین بهترین و دقیق‌ترین پیش‌بینی را انجام می‌دهد زیرا اشتباه در محاسبات و عدم برآورد صحیح هزینه‌ها و درآمدها، به معنی از دست دادن سرمایه است. در سمت مخالف تصمیم‌گیران دولتی با وجود دلسوز بودن و داشتن احساس مسوولیت نمی‌توانند به درستی بخش خصوصی درباره مفید بودن یا نبودن یک پروژه تصمیم‌گیری کنند و معمولا دارای اریب سیاستی در تصمیم‌گیری هستند.

در اقتصاد زیر‌ساخت‌ها معمولا از پروژه‌های پرهزینه ولی کم‌فایده با عنوان «فیل‌های سفید» یاد می‌شود. ساخت فرودگاه‌های غیراقتصادی در بسیاری از شهرهای کشور نمونه‌ای از فیل‌های سفید هستند. بی‌تردید می‌توان فهرستی از این دست طرح‌های عمرانی را به موارد فوق اضافه کرد. در صورتی که بخش خصوصی در ریسک‌ها و درآمدهای یک پروژه سهیم باشد، از شکل‌گیری فیل‌های سفید جلوگیری می‌شود. زیرا درآمدهای بخش خصوصی درگیر در پروژه دقیقا متناسب با تحقق تقاضای استفاده عمومی از آن است. علاوه‌بر این مشارکت بخش خصوصی در ساخت و بهره‌برداری چنین پروژه‌هایی (مثلا به روش BOT) دارای منافع زیر نیز می‌باشد:

۱ - منابع کمتری از بودجه عمومی مورد نیاز است،

۲ - هنگامی که ارائه دهندگان زیرساخت‌ها خصوصی هستند پرداخت عوارض استفاده از زیرساخت‌ها به وسیله استفاده‌کنندگان از لحاظ سیاسی آسان‌تر توجیه می‌شود. در این حالت کسی توقع پرداخت یارانه برای بلیت مونوریل را نخواهد داشت،

۳ - سازگاری بیشتری با عدالت وجود دارد که هزینه‌های ساخت مونوریل را استفاده‌کنندگان از آن بپردازند نه همه مردم ایران،

۴ - در صورتی که همان بنگاهی که کار ساخت پروژه را انجام می‌دهد خود نیز مسوول بهره‌برداری از آن باشد روشن است که سرمایه‌گذاری با کیفیت بالاتری انجام می‌شود.

بنابراین پیشنهاد می‌شود پروژه‌هایی از این دست که مفید بودن یا نبودن آن محل اشکال است، از طریق مشارکت بخش خصوصی در درآمدها و ریسک‌های پروژه انجام شود. سازوکارهایی همچون BOT برای برآورده کردن همین اهداف طراحی شده اند. استقبال بخش خصوصی (داخلی و خارجی) از این طرح نشان خواهد داد که آیا مونوریل یک فیل سفید است یا خیر.