نظام بودجه‌ریزی

نویسنده:محمد کردبچه

کتاب: نظام بودجه‌ریزی

ناشر: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور

دنیای اقتصاد- نظام بودجه‌ریزی در ایران اگرچه به صورت غیرنظام‌مند و صوری از سال‌های قرن نوزدهم در ایران متداول بوده است، اما آنچه که اسناد و مدارک معتبر از بودجه‌ریزی در ایران می‌گوید، مربوط به سال‌های ۱۳۲۷ در واقع هفت سال پس از آغاز سلطنت آخرین پادشاه ایران است. آنچنان که در مکتوبات و مستندات بر می‌آید حتی تا سال‌های اواسط حکومت رضاشاه، طبقه فوقانی حاکمیت از دلایل اصلی و عینی بودجه‌ریزی چیزی نمی‌دانستند. ابوالحسن ابتهاج، برای نخستین‌بار در سال‌ ۱۳۱۶ موضوع بودجه‌ را در قالب عبارت «نقشه» به رضاشاه پیشنهاد کرد و رضا شاه نیز آن را به دستگاه حکومتی ابلاغ کرد.

محمد کردبچه نظام بودجه‌ریزی را اما به دوران دورتری حواله داده و این دوره را این‌گونه دسته‌بندی کرده است. «در این بخش مهم‌ترین تحولات نظام بودجه‌ریزی ایران در ۹ دوره از انقلاب مشروطیت تا سال ۱۳۰۰ هجری شمسی، دوره ۱۳۰۱-۱۳۲۰، دوره ۱۳۲۰-۱۳۵۱، دوره ۱۳۵۲-۱۳۵۷، دوره ۱۳۵۷-۱۳۶۸، دوره ۱۳۶۸-۱۳۷۸ و دوره ۱۳۷۹-۱۳۸۴ مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.»

در تبیین و تعریف جایگاه بودجه‌ریزی آورده است که بودجه‌ریزی اهداف زیادی را دنبال می‌کند.

اول، چاپلوسی را برای تدوین سیاست‌ها فراهم می‌آورد.

این امر مستلزم تصمیم‌گیری در خصوص عملیاتی است که برای رسیدن به هدف باید انجام شود. انتخاب‌ها نهایی باید در زمینه پیشنهاد‌های به عمل آمده برای تسریع یا تاخیر در بعضی اهداف و پیشبرد همزمان سایر اهداف صورت گیرد.

دوم، بودجه راهنمایی برای مدیریت است و روش‌های بودجه‌بندی ابزاری برای کنترل اعمال مدیریت به شمار می‌روند. سوم، بودجه ابزاری برای نظارت قانونی است. معمولا تصمیمات بودجه‌ای در قالب قانون و مقررات ارائه می‌شود و فرآیند تدوین و اجرای بودجه متضمن قوانین و مقررات و آیین‌نامه‌های اجرایی زیادی است.

سوالی که در هر مرحله می‌تواند مطرح شود، چگونگی اقداماتی است که در زمینه رعایت قوانین و مقررات ذی‌ربط به عمل می‌آید.

چهارم، سند بودجه منبع اطلاعات عمومی در زمینه فعالیت‌های انجام گرفته، تصمیمات جاری و برنامه‌‌های آینده دولت محسوب می‌شود. فرآیند بودجه‌ریزی در واقع متضمن توضیح و توجیه بخش‌های اجرایی و تقنینی دولت و مجلس است.

این شکل از پاسخگویی سیاسی از خصوصیات نظام‌های دموکراتیک و پارلمانی است اگر چه در سایر رژیم‌های حکومتی نیز قابل مشاهده است با توجه به تعدد اهداف بودجه‌ریزی، مغایرت احتمالی بعضی اهداف باید نه از طریق تمرکز بر برخی از وجوه، بلکه از طریق

برقراری سازگاری و یا افزودن نظام‌های اطلاعاتی برطرف گردد.

کتاب نظام بودجه‌ریزی مشتمل بر پنج بخش است که عبارتند از: تهیه و تصویب بودجه، اجرای بودجه، نظارت، کنترل و ارزشیابی بودجه، مروری بر نوآوری‌های نظام بودجه‌ریزی، بررسی تطبیقی نظام بودجه‌ریزی، تحولات نظام بودجه‌ریزی در ایران.کتاب نظام بودجه‌ریزی بدین جهت قابل اهمیت است که نویسنده سال‌ها مدیرکل دفتر اقتصاد کلان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بوده و تجربیات خود را طی ۲۵ سال در داخل یک مجموعه گردآوری نموده است.