بازبینی در دستورالعمل اجرایی سفارش‌های الکترونیکی
هر سهامدار پس از بررسی وضعیت بازار، در نهایت سفارش خود را با در نظر گرفتن دو پارامتر قیمت و زمان اعتبار درخواست، در انواع مختلفی تنظیم می‌کند. یعنی مشتری می‌تواند کارگزار خود را ملزم به اجرای سفارشی کند که محدود به شرایطی خاص باشد.
محمدرضا مهران‌فر*
هر سهامدار پس از بررسی وضعیت بازار، در نهایت سفارش خود را با در نظر گرفتن دو پارامتر قیمت و زمان اعتبار درخواست، در انواع مختلفی تنظیم می‌کند. یعنی مشتری می‌تواند کارگزار خود را ملزم به اجرای سفارشی کند که محدود به شرایطی خاص باشد. به تعبیری دیگر، در صورتی که خریدار یا فروشنده سفارش خود را با در نظر گرفتن محدودیت‌های خاصی به کارگزار ارائه کند، می‌گوییم کارگزار دارای سفارش محدود است. شرط در هر نوع سفارشی باید دقیقا مشخص شده و امکان اجرای آن از سوی کارگزار فراهم باشد. البته ارائه هر سفارش نیز بسته به امکانات موجود و سطح فناوری قابل دسترس در هر بازاری می‌تواند به صورت دستی و مراجعه مستقیم مشتری به دفتر شرکت کارگزاری، از طریق تلفن یا به واسطه سایت‌های اینترنتی صورت پذیرد. بنابراین کارگزار در هر شرایطی، نقش واسط را ایفا می‌کند و در قبال دریافت سفارش‌های مشتری و به انجام رساندن آن، دارای مسوولیت است. این خود مستلزم وجود یک دستورالعمل جامع در مورد شناخت و تبیین انواع سفارش و شرایط ویژه هر کدام برای اجرا یا ابطال آن از سوی کارگزار خواهد بود.
در این بخش، به نمونه‌هایی از انواع سفارش که یک مشتری می‌تواند به کارگزار خود ارائه کند اشاره می‌شود:
انواع سفارش قابل ارائه توسط مشتری
۱ - سفارش با قیمت معین یا محدود
(Limit Order): سفارش خرید یا فروش سهام مشخصی به قیمت معین به کارگزار ارائه می‌شود و کارگزار ملزم به اجرای سفارش با در نظر گرفتن قیمت درج شده در سفارش از سوی مشتری است. بدین صورت که اگر سفارش از نوع خرید باشد کارگزار باید در قیمتی برابر یا کمتر از قیمت تعیین شده از سوی مشتری خریدار، معامله را انجام دهد و اگر سفارش از نوع فروش باشد، کارگزار مربوطه باید سهم موردنظر را در قیمتی برابر و یا بیشتر از قیمت تعیین شده از سوی مشتری فروشنده، معامله کند (به همین منظور در فرم درخواست خرید کلمه، «حداکثر قیمت» و در فرم درخواست فروش کلمه «حداقل قیمت» قید شده است.)
برای مثال چنانچه سفارش خرید سهام A به قیمت معین ۱۲۰۰ ریال داده شده باشد کارگزار باید خرید را پایین‌تر و یا حداکثر به قیمت ۱۲۰۰ ریال انجام دهد یا چنانچه قیمت معین سفارش فروش سهام B ا۱۸۰۰ ریال باشد کارگزار باید سهم b را به قیمتی بالاتر از ۱۸۰۰ ریال یا حداقل به ۱۸۰۰ ریال به فروش برساند.
۲ - سفارش با مبلغ مشخص: در این نوع سفارش مبلغ کل یا فروش سهم باید توسط مشتری برای کارگزار مشخص شود. در چنین مواقعی خریدار یا فروشنده تعیین قیمت هر سهم را به کارگزار واگذار کرده و کارگزار نیز بر حسب نوع سفارش و با توجه به قیمت متعارف بازار (قیمت روز) معامله را انجام می‌دهد.
منظور از عبارت «قیمت روز» قیمت سهم
مورد نظر در روزی است که قابلیت انجام معامله را داشته و معامله صورت می‌گیرد نه در روزی که درخواست خرید و یا فروش توسط مشتری به کارگزار ارائه می‌شود.
۳ - سفارش به قیمت بازار (MARKET ORDER): در این نوع سفارش مشتری به کارگزار امکان می‌دهد تا در چارچوب قیمت‌های بازار بهترین معامله را برای وی انجام دهد.
یعنی مشتری این توقع را از کارگزار خود دارد که در صورت خرید، سهم را تا حد ممکن به پایین‌ترین قیمت و در صورت فروش، سهام را تا جایی که امکان دارد به بالاترین قیمت قابل معامله در آن روز به فروش برساند. (زمان تحقق این فرآیند با توجه به سرعت عمل کارگزار در ورود اطلاعات سفارش مشتری به سامانه معاملاتی می‌تواند متفاوت باشد).
۴ - سفارش توقف زیان (STOP LOSS ORDER): سفارش فروش به قیمت پایین‌تر از قیمت‌های موجود بازار. این سفارش وقتی فعال می‌شود که قیمت سهام مورد نظر تا قیمت معینی که مشتری تعیین کرده است کاهش یابد. هدف از ارائه این سفارش جلوگیری از زیان بیشتر در نگهداری سهام است.
به عنوان مثال یک مشتری ممکن است سهمی را به قیمت ۵۰۰۰ ریال خریداری کرده باشد. این مشتری ممکن است برای کاهش زیان خود ۱۰درصد پایین‌تر از قیمت خرید سهم خود را که ۴۵۰۰ ریال است به عنوان نقطه توقف زیان (STOP LOSS) به کارگزار معرفی کند.
در چنین حالتی کارگزار مربوطه در صورت کاهش قیمت آن سهم در بازار، سعی می‌کند تا حداقل به مبلغ ۴۵۰۰ ریال معامله فروش را برای سهم مزبور انجام دهد. با این عمل حد زیان مشتری از ۱۰درصد فراتر نخواهد رفت.
۵ - سفارش توقف خرید (STOP BUY ORDER): این سفارش برعکس سفارش توقف زیان است. در این سفارش مشتری از کارگزار می‌خواهد که تا وقتی قیمت سهم از قیمت تعیین شده توسط وی بالاتر نرفت اقدام به خرید کند.
به عنوان مثال قیمت سهامی در حال‌حاضر ۱۸۰۰ ریال است. مشتری می‌خواهد کارگزار وقتی سهام را خریداری کند که قیمت آن ۲۰۰۰ ریال بالاتر نرفته باشد.
با این سفارش کارگزار می‌تواند سهام را تا زمانی که قیمت آن از ۲۰۰۰ ریال کمتر است خریداری کند.
چرا که قیمت بیشتر از ۲۰۰۰ ریال طبق محاسبات انجام شده توسط مشتری دیگر برای وی به صرفه نیست.
۶ - سفارش همه یا هیچ (All Or None order-AON): در این نوع سفارش، کارگزار دستور خرید یا فروش مشتری را به‌گونه‌ای اجرا می‌کند که به صورت کامل بوده تا سهم مورد نظر مشتری یکجا خریداری شده یا به فروش برسد.
به عنوان مثال اگر یک مشتری درخواست فروش تعداد ۲۰۰۰سهم به قیمت ۵۰۰۰ریال را به کارگزار خود ارائه کند، کارگزار تنها زمانی که یک خریدار تمایل به خرید تعداد ۲۰۰۰سهم و به قیمت ۵۰۰۰ریال در بازار وجود داشته باشد قادر خواهد بود تا دستور فروش مشتری خود را به موقع به اجرا درآورد. این در حالی است که اگر به قیمت ۵۰۰۰ریال تعداد ۱۹۵۰سهم برای خرید موجود باشد، معامله‌ای صورت نخواهد گرفت. چرا که در این شرایط تعداد ۵۰سهم از کل سهم‌های فروشنده به صورت باز خواهد ماند.
۷ - سفارش انجام یا ابطال (Fill Or Kill order - FOK): در این نوع سفارش، مشتری سفارشی را به کارگزار داده و انتظار دارد تا دستور داده شده به سرعت به مرحله اجرا گذاشته شود. در این شرایط، در صورتی که معامله توسط کارگزار به فوریت برای مشتری انجام نشود مورد قبول نبوده و معامله باطل می‌گردد.
۸ - سفارش این یا آن (Either/or order): نوعی سفارش است که به واسطه آن مشتری در یک زمان برای دو سهم مختلف به کارگزار ارائه می‌دهد. در این‌گونه سفارش در صورتی که اولین سهم مورد معامله قرار گرفت، سفارش سهم دیگر باطل می‌شود. یعنی مشتری تنها خواهان انجام یکی از دو سفارشی است که به کارگزار ارائه کرده است. به عنوان مثال، سفارش خرید ۲۰۰سهم شرکت A به قیمت ۴۰۰۰ریال و سفارش خرید ۱۵۰سهم شرکت B به قیمت ۲۵۰۰ریال توسط یک مشتری به کارگزار ارائه شده است. در صورتی که تعداد ۱۵۰سهم شرکت B به قیمت ۲۵۰۰ریال برای فروش در بازار موجود باشد، کارگزار بلافاصله سهام شرکت B را خریداری کرده و سفارش خرید سهام شرکت A را باطل می‌کند.
۹ - سفارش معاوضه (Switch Order): سفارش انجام دو معامله به دنبال هم که غالبا معامله اول از نوع فروش و معامله دوم از نوع خرید است. به این صورت که مشتری به کارگزاری سفارش می‌دهد که سهامی را فروخته و از محل وجوه سهام فروخته شده، سهم دیگری را خریداری کند. به عبارت دیگر، سفارش دوم پس از انجام سفارش اول، فعال می‌شود. این نوع از سفارش در معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسیار متداول است.
۱۰ - سفارش دارای محدوده زمانی: نوعی سفارش خرید یا فروش بوده که با مشخص کردن محدوده زمانی از سوی مشتری به کارگزار ارائه می‌شود. در این شرایط کارگزاران باید سفارش مشتری خود را تنها در محدوده زمانی تعیین شده اجرا کنند. در غیر این صورت، اگر محدوده زمانی پایان یافته و کارگزار هنوز موفق به اجرای سفارش نشده باشد، سفارش مشتری ابطال شده محسوب شود.
موارد ابطال یک سفارش:
ارائه هر سفارش توسط مشتری به کارگزار، می‌تواند بنا به شرایطی با توجه به خواسته مشتری و یا به طور خودکار ابطال شود، برخی از این موارد عبارتند از:
۱ - پس از ارائه سفارش، مجمع عمومی سالانه شرکت برگزار شده و نماد شرکت متوقف شود. در این صورت به دلیل باز بودن قیمت سهم پس از بازگشایی نماد و تقسیم سود شرکت، سفارش مشتری ابطال شده در نظر گرفته خواهد شد. مگر آنکه سفارش جدیدی پس از بازگشایی یک نماد توسط مشتری به کارگزار ارائه شود.
۲ - پس از ارائه سفارش، مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت جهت تصمیم‌گیری در مورد افزایش سرمایه برگزار شده و نماد شرکت متوقف شود. در چنین صورتی به دلیل باز بودن قیمت سهم و به دلیل افزایش سرمایه پس از بازگشایی نماد، سفارش مشتری ابطال شده در نظر گرفته خواهد شد. مگر آنکه سفارش جدیدی پس از بازگشایی نماد توسط مشتری به کارگزار ارائه گردد.
۳ - پس از ارائه سفارش، مجمع عمومی عادی شرکت جهت تعدیل سود هر سهم برگزار شده و نماد شرکت متوقف شود. در چنین صورتی اگر تعدیل انجام شده بیش از ۱۰درصد با سود هر سهم قبل از مجمع تفاوت داشته باشد، قیمت سهم پس از بازگشایی نماد باز بوده و سفارش مشتری ابطال شده در نظر گرفته می‌شود و مشتری می‌تواند مجددا پس از بازگشایی نماد سفارش جدیدی به کارگزار خود ارائه کند.
۴ - پس از ارائه سفارش توسط مشتری، شرکت کارگزاری بنا به دلائلی فعالیت معاملاتی خود را متوقف کند. در این حالت، به ویژه زمانی که عدم‌فعالیت طولانی مدت باشد، سفارش به طور خودکار باطل شده و مراتب باید به طور رسمی به اطلاع مشتری رسانده شود.
۵ - اگر پس از ارائه سفارش به کارگزار و پیش از به اجرا گذاشتن، مشتری فوت کند، کارگزار مربوطه در صورت آگاهی از این موضوع، سفارش دریافتی را باطل می‌کند. در چنین شرایطی سهام متوفی تنها از طریق ورثه وی پس از گذراندن تشریفات قانونی، قابل فروش خواهد بود.
۶ - در صورتی که پس از ارائه سفارش، بنا به دلایلی مشتری ممنوع‌المعامله شود. در چنین حالتی به استناد مدارک مستدل، کارگزار مربوطه سفارش مشتری را برای همیشه یا بسته به نوع سفارش تا خاتمه زمان ممنوعیت فعالیت، ابطال شده در نظر خواهد گرفت و پس از آن در صورتی که محدوده زمانی تعیین‌شده از سوی مشتری برای اجرای سفارش خاتمه نیافته باشد، آن سفارش قابل انجام خواهد بود.
*کارشناس بازار سرمایه
ارسال نظر