تجارت بیشتر، گرسنگی کمتر

پاسکال لامی *

مترجم: مجید خدایی

منبع: پروجکت سیندیکیت

جهش پردامنه اخیر در قیمت مواد غذایی و رشد نگرانی‌ها درباره امنیت غذایی باعث شده است که در سطح جهان بحث‌ها و نگرانی‌های زیادی مطرح شود. احتمال اینکه روزی نتوانیم بر سر سفره مان غذای کافی داشته باشیم، چیزی است که پدر و مادرها را واقعا نگران می‌کند و از آنجا که فقیرترین مردم جهان بیشترین بخش درآمدشان را صرف غذا می‌کنند که از این جهش بیش از همه آسیب می‌بینند و این خطر هست که با ادامه این روند حاصل سال‌ها مبارزه با فقر یک شبه نیست و نابود شود. تغییرناپذیری ظاهری عواملی که باعث این افزایش بی‌سابقه در قیمت مواد غذایی شده‌اند - تغییر الگوی مصرف به سمت غذاهای پر پروتئین تر، رشد جمعیت، استفاده بیشتر از سوخت‌های گیاهی و تغییرات جوی - نشان می‌دهد که قیمت مواد غذایی شاید هیچ وقت پایین نیاید. با نبود عواملی که بتوانند شوک مثبت به عرضه بدهند، گرسنگی و سوء‌تغذیه بی‌شک افزایش خواهد یافت.

واضح است که در میان مدت و بلندمدت سرمایه‌گذاری در تولید مواد غذایی باید افزایش یابد، اما همین امروز هم توصیه‌ای می‌توان به سیاستگذاران کرد که برخی از موانع سرراه عرضه را بردارند: تجارت بیشتر. این پیشنهاد شاید برخی را سردرگم کند، اما منطقش بسیار صریح و نافذ است.

تجارت کمربند واصلی است که از طریق آن عرضه و تقاضا با یکدیگر منطبق می‌شوند. با تجارت غذا از سرزمین‌های حاصلخیز به سرزمین‌های خشک و لم یزرع می‌رود. تجارت امکان می‌دهد که غذا از کشورهایی که در تولید آن کارآیی دارند به کشورهایی برود که به دلیل محدودیت منابع نمی‌توانند مواد غذایی زیادی تولید کنند.

مثلا دسترسی به منابع غذایی خارجی به عربستان سعودی امکان داد که برنامه ۳۰ ساله یارانه دهی به تولید گندم داخلی را متوقف کند. با توجه به بار مالی این برنامه و از آن مهم‌تر هزینه‌ای که کمیابی آب در آن سرزمین دارد سعودی‌ها تصمیم گرفته‌اند تا سال ۲۰۱۶ یارانه گندم را به کلی قطع کنند.

وقتی دست یاری تجارت بین‌المللی که اتخاذ چنین تصمیم‌هایی را ممکن می‌کند قطع شود، نتیجه آشوب در بازارهاست. به همین دلیل است که اندونزی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برنج و ذرت، اکنون تصمیم گرفته است که موانع بر سر راه واردات کشاورزی را کاهش دهد.

امروزه تجارت محصولات کشاورزی خیلی بیشتر از تجارت در سایر حوزه‌ها پیشرفت کرده است. یارانه‌هایی که تجارت را مختل می‌کنند، افزایش تعرفه‌های وارداتی و محدودیت‌های صادراتی همگی مثل اشیای بیرونی مزاحمی هستند که میان چرخ دنده‌های ماشین تجارت گیر می‌کنند و آن را از کار می‌اندازند.

مثلا محدودیت‌های صادراتی نقش مستقیمی در ایجاد بحران‌های غذایی دارند. درواقع برخی تحلیل گران حتی معتقدند که چنین محدودیت‌هایی علت اصلی جهش قیمت‌های غذایی ۲۰۰۸ بوده است. طبق گزارش بخش تغذیه و کشاورزی سازمان ملل همین محدودیت‌ها دلیل اصلی خیز بی‌سابقه قیمت برنج در سال ۲۰۰۸ بوده. در این سال تجارت برنج ۷ درصد نسبت به سال قبل آن کاهش نشان می‌داد. افزایش ۱۱-۲۰۱۰ قیمت حبوبات نیز مستقیما به خاطر محدودیت‌های صادراتی روسیه و اوکراین بود که هردو به شدت از سیل آسیب دیده بودند.

بیشتر مردم تعجب می‌کنند وقتی که می‌فهمند بازار تجارت جهانی جو چقدر کم عمق است. تنها ۷ درصد از تولید جهانی برنج در بازارهای بین‌المللی مبادله می‌شود و در عین حال تنها ۱۸ درصد گندم و ۱۳ درصد ذرت صادر می‌شود. محدودیت بیشتر تجارت برای کشورهای واردکننده مواد غذایی تهدید بزرگی است و دولت‌های آن‌ها را نگران گرسنگی مردمان شان می‌کند.

کسانی که این محدودیت‌ها را وضع می‌کنند همگی همین منطق را دارند: نمی‌خواهند مردم شان گرسنه بمانند؛ بنابراین سوال این است: چه سیاست‌های جایگزینی وجود دارد که بتوان این مقصود را برآورده ساخت؟ پاسخ این سوال افزایش جهانی تولید غذا، افزایش پوشش تامین اجتماعی، افزایش کمک‌های غذایی و احتمالا افزایش ذخایر غذایی است.

در اجلاس دور دوحه مذاکرات تجارت جهانی بخشی از توافقات می‌تواند این باشد که پاسخ میان مدت تا بلندمدتی به بحران غذایی یافته شود، آن هم از طریق برداشت محدودیت‌ها و دستکاری‌هایی که عرضه را از نفس می‌اندازد. توافق دوحه می‌تواند یارانه‌های کشورهای ثروتمند را کاهش جدی بدهد، این یارانه‌ها ظرفیت بالقوه تولید جهانی را کاهش داده و باعث شده که خیلی از کشورهای در حال توسعه به کلی از رقابت در بازار برخی کالاها باز بمانند. بدترین نوع یارانه، یارانه‌های صادراتی است که باید حذف شوند.

توافق در دوحه همچنین تعرفه‌ها را پایین خواهد آورد، البته با برخی انعطاف‌ها که دسترسی مصرف‌کنندگان به غذا را افزایش دهد. در جاهایی که امکان تولید بیشتر دارند غذای بیشتری تولید خواهد شد و به این ترتیب در سطح بین‌المللی توازن بهتری برقرار می‌شود.

خیلی ساده بگویم: وقتی بحث امنیت غذایی مطرح باشد، تجارت جزئی از راه حل است نه جزئی از مساله.

*پاسکال لامی مدیر سازمان تجارت جهانی است.