قذافی از چاپ پول بازمانده است

مترجم: مجید خدایی

منبع: اسلیت

دینارهای لیبی توسط شرکتی در بریتانیا چاپ می‌شوند. هفته پیش وقتی قذافی می‌خواست هزینه فعالیت‌های نظامی تازه‌اش را تامین کند، این شرکت با مسدود کردن ۵/۱ میلیارد دینار اسکناس رژیم او، قذافی را به دردسر انداخت، اما حالا این سوال پیش می‌آید که چند کشور دیگر هستند که به همین ترتیب پولشان توسط خارجی‌ها چاپ می‌شود؟ جوابش این است: نیمی از جهان. بین ۱۰ تا ۲۰ درصد تمام اسکناس‌های بانکی جهان توسط شرکت‌های خصوصی مثل «دلارو» انگلستان، «شرکت اسکناس بانکی کانادا»، گایسک و دوراینت آلمان و کرین در سوئد چاپ می‌شود. از میان ۱۷۱ ارز رایج در جهان، به دلیل وجود اتحادیه‌هایی مثل اتحادیه اروپا و دیگر پیمان‌های اقتصادی مثل اتحادیه کشورهای آفریقای غربی تعداد کشورها از تعداد پول‌ها بیشتر است. ۵۰ درصد از این رقم، تمام یا قسمتی از چاپ پول خود را به کشورهای خارجی سپرده‌اند. گایسک و دوراینت برای ۶۰ کشور پول چاپ می‌کند و شرکت کانادایی نیز برای ۲۰ کشور. (البته این ارقام احتمالا همپوشانی هم دارند. بانک‌های مرکزی گاهی برای کاهش ریسک مسوولیت چاپ بخشی از پولشان را بین کشورهای مختلف تقسیم می‌کنند.) البته تهیه فهرستی از تمام کشورهایی که چاپ پولشان را به خارج می‌سپارند غیرممکن است، چون خیلی از دولت‌ها اصلا به چنین صحبت‌هایی روی خوش نشان نمی‌دهند و چاپخانه‌ها هم از انتشار فهرست مشتریانشان خودداری می‌کنند. سنگاپور، فنلاند، سوئد، بحرین و قطر کشورهایی هستند که می‌دانیم تمام پولشان در خارج چاپ می‌شود. سال گذشته وقتی معلوم شد که هند پولش را در خارج چاپ می‌کند جنجالی در این کشور به راه افتاد. فیلیپینی‌ها سال‌ها است که پولشان از خارج می‌آید و جالب است که سال گذشته یک شرکت فرانسوی اسم رییس‌جمهور فیلیپین را روی بخشی از اسکناس‌ها با دیکته اشتباه چاپ کرده بود.

کشورهای کوچک تر به دلایل اقتصادی و تکنیکی چاپ پولشان را به خارج می‌سپارند. تولید اسکناس‌های بانک، کسب و کار پرهزینه‌ای است و ماشین‌هایی که برای تولید پول‌های مدرن به کار می‌روند هم خیلی گران‌اند و هم به شدت نایاب. کوچک‌ترین و ارزان‌ترین سیستم‌های چاپ پول که امروز موجودند می‌توانند سالی حدود یک میلیارد اسکناس چاپ کنند و اگر کشوری به رقمی کمتر از این نیاز داشته باشد - که برای بسیاری چنین است - سرمایه‌گذاری کردن در این ماشین‌آلات اتلاف منابع است.

برخی کشورهای کوچک با وجود ناکارآمدی اقدام شان، چاپ پول را داخل مرزها نگه می‌دارند؛ عمده دلیل آنها مسائل امنیتی است. (بعد از ماجرایی که برای قذافی و شرکت انگلیسی پیش آمد شاید تعداد بیشتری اینطور کنند.)

حتی اگر کشوری از پس هزینه تامین این ماشین‌ها بربیاید، سخت است که مدام دستگاه‌ها را برای مقابله با ترفندهای جدید جعل اسکناس به روز کرد. چاپ‌کننده‌ها از قلم زن‌های رباتیک، جوهرهایی که در نورها و زاویه دیدهای متفاوت تغییر رنگ می‌دهند، نشانه‌گذارهای لیزری و چاپ‌های سفید پیشرفته استفاده می‌کنند. خود کاغذ هم از کتان، پلیمر، یا ترکیبی از این دو ساخته می‌شود و میان آنها ترکیباتی از فلز و عناصر مغناطیسی نیز دارد. بانک‌های مرکزی می‌توانند در هنگام سفارش مشخص کنند که کدام یک از این ویژگی‌ها را می‌خواهند. اسکناس‌های مبلغ بالا اغلب بیشترین هزینه تولید را نیز دارند، چون در حجم کم چاپ می‌شوند و در عین حال باید با بیشترین مولفه‌های امنیتی نیز تهیه شوند.

برخی از جنبه‌های صنعت برون سپاری چاپ اسکناس در‌هاله‌ای از راز و ابهام فرو رفته است. چاپ‌کننده‌ها علاوه بر مخفی و محفوظ نگهداشتن لیست مشتریانشان، درباره شیوه‌های نقل و انتقالشان نیز هیچ حرفی نمی‌زنند. به اینها اضافه کنید مخفی بودن هزینه تولید اسکناس. اداره حک و چاپ پول آمریکا برای هر اسکناس ۶ سنت هزینه می‌کند، البته این برای چاپ غیرانتفاعی است و صرفه مقیاس آن نیز خیلی بالا است.

فرآیند ثبت سفارش به شدت کنترل می‌شود، پس سعی نکنید به اسم بانک خودتان سفارش چاپ اسکناس بدهید. چاپ‌کننده‌ها هم باید فعالیت شان به تایید بانک‌های مرکزی کارفرما برسد. بانک‌های مرکزی هم به نوبه خود باید خود را در بانک جهانی به ثبت برسانند تا حق سفارش اسکناس داشته باشند. شرکت‌های چاپ تنها مستقیما از بانک‌های مرکزی سفارش می‌گیرند. حتی رییس دولت هم نمی‌تواند چنین سفارشی بدهد مگر آنکه از طریق بانک مرکزی کشورش وارد عمل شود.