نگاه مرکز پژوهش‌های مجلس به صندوق توسعه ملی

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی، «ثمرات و فواید ناشی از ایجاد صندوق‌های ذخیره درآمد منابع طبیعی در جهت دستیابی به ثبات مالی و عدالت بین نسلی» را که نمونه عینی آن در ایران حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی است، بررسی کرد. به گزارش دنیای‌اقتصاد، دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز با بیان این مطلب که صندوق‌های درآمد ملی ضرورتا تضمین‌کننده مدیریت محتاطانه درآمدهای حاصل از فروش منابع طبیعی نیستند، افزود: این موضوع به ویژه در مورد کشورهایی که در آنها انگیزه‌های سیاسی در جهت سیاست‌های مالی با ثبات نیست، بیشتر نمود پیدا می‌کند. در چنین کشورهایی ممکن است که بتوان یک صندوق درآمد ملی به وجود آورد که هدف آن رسیدن به میزان بهینه درآمدها و هزینه‌های دولت باشد، اما مشکل اصلی این است که چگونه می‌توان تضمین کرد که دولت‌ها در چنین کشورهایی به این الگوهای بهینه اجتماعی پایبند خواهند بود. علاوه بر آن، نباید تصور کرد که صندوق درآمد ملی تضمینی برای مردم سالاری، شفافیت یا پاسخگویی دولت‌ها است. میزان تاثیر صندوق بر سیاست‌های مالی دولت بستگی به این دارد که چگونه بتوان انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی گروه‌های ذی‌نفع را در جهت افزایش شفافیت و پاسخگویی هدایت کرد. در مجموع، مدیریت محتاطانه در‌آمدهای منابع طبیعی و نظام‌های سیاسی از یکدیگر جدایی‌پذیر نیستند.

اغلب درجه احتیاط در سیاست مالی، همبستگی بالایی با سطح مردم سالاری، شفافیت و پاسخگویی دارد. همان طور که صاحبنظران بیان کرده‌اند در بسیاری از کشورها منطق صندوق‌های درآمد ملی نباید این باشد که به الگوهای بهینه اجتماعی هزینه‌های دولت و پس‌انداز بهینه برای نسل آتی دست پیدا کند، بلکه باید وسیله‌ای باشد برای ایجاد راه‌حلی نهادی که انگیزه‌های سیاسی - اقتصادی دولت‌ها را به طور صحیحی هدایت کند. یک روش‌شناسی ساده برای تضمین این موضوع وجود دارد.

به طور کلی قوانین مدیریت درآمد ملی در چنین کشورهایی باید حاصل یک فرآیند مشورت ملی و چند ذی‌نفعی باشد که به بازنگری الگوی فعلی هزینه‌ها کمک کند و در حد یکی از اصول قانون اساسی اهمیت پیدا کند. به طوری که دولت‌ها به راحتی قادر به تغییر آن نباشند. این هدف از طریق ایجاد یک کمیته ناظر مستقل که نمایندگان تمام گروه‌های ذی‌نفع را دربر می‌گیرد امکان‌پذیر است که بر فعالیت‌های صندوق نظارت می‌کند.

این گزارش در پایان می‌افزاید: به طور کلی، کشورهای وابسته به منابع طبیعی ترکیبی از ابزارها و استراتژی‌ها را برای تثبیت کوتاه مدت درآمدهای منابع طبیعی و توزیع عواید آن بین شهروندان انتخاب می‌کنند.

بنابراین صندوق‌های درآمد ملی تنها باید در کشورهایی ایجاد شوند که گمان می‌رود، دستیابی به اهداف آنها عملی است. بنابراین با طراحی مناسب و اجرای صحیح مبتنی بر اصول، صندوق‌های درآمد ملی می‌توانند به عنوان یکی از ابزارهای مدیریت در‌آمدهای منابع طبیعی در کشورها مورد توجه قرار گیرند.