مترجم: محسن رنجبر
منبع: اکونومیست
ژاپن زمانی با صادرات به کشور‌های ثروتمند رونق یافت. حالا این کار را در جایی دیگر انجام می‌دهد

وزیر تجارت ژاپن می‌گوید این یک «مرز جدید» است. بنگاه‌های ژاپنی بالاخره دریافته‌اند که بازار‌های نو‌ظهور با سرعتی بسیار بیشتر از اقتصاد‌های ثروتمند رشد می‌کنند و هر چند این بازار‌ها با تاخیر به صحنه وارد شده‌اند، اما تحرکاتی ماهرانه را در همین مدت انجام داده‌اند.
بر پایه گزارش یک شرکت تامین‌کننده اطلاعات مالی به نام نیکی، سود 559 شرکت بزرگ ژاپنی در سه ماه اخیر با رشدی 46‌درصدی به 8/3 تریلیون ین (44‌میلیارد‌دلار) رسیده است. این رقم، افزایشی چهار برابری را در مقایسه با یک سال قبل نشان می‌دهد و عمدتا به افزایش فروش در بازار‌های نو‌ظهور مرتبط است.
بسیاری از بنگاه‌های ژاپنی که در سال ۲۰۰۹ ضرر کردند، موقعیت مطلوب خود را با فروش محصولاتشان به طبقه متوسط جدید جهانی دوباره احیا کرده‌اند. تویوتا، شرکت تولید‌کننده خودرو که در سال گذشته ۱۹۵‌میلیارد ین ضرر کرده بود، در ۴ آگوست گزارش داد که سود عملیاتی سه ماهه اخیر آن ۲۱۲‌میلیارد ین بوده است. عاملی که در این تغییر به تویوتا کمک کرد، تقاضای قوی بازار آسیا بود. سونی، ‌تولید‌کننده لوازم الکترونیکی نیز سود قابل‌ملاحظه ۷۹‌میلیارد ینی را در فصل مالی اخیر اعلام کرد و به این ترتیب، ‌ضرر ۳۳‌میلیارد ینی سال گذشته را معکوس کرد. درآمد‌های این شرکت از محل فروش در بازار‌های نو‌ظهور نزدیک به ۴۰‌درصد افزایش یافت و فروش آن در برزیل تقریبا دو برابر شد.
طبق یک برآورد، کشور‌های خارج از اروپا و آمریکای شمالی در فاصله سال‌های 2000 تا 2050، 80‌درصد از رشد جهانی را به خود اختصاص خواهند داد. مصرف‌کنندگان غربی، صرفه‌جو‌تر شده‌اند. ژاپن برای مدت دو دهه در رکود بوده و جمعیت آن رو به کاهش است. بنابراین عجیب نیست که شرکت‌های این کشور رو به سوی بازار‌های دیگری بیاورند.
کالا‌های سنتی تولید ژاپن برای این نواحی جدید مناسب نیستند. بسیاری از آنها گران‌قیمت و پیچیده‌اند و وسایل ساده‌تر ساخت کره جنوبی، چین و تایوان، به راحتی با قیمتی کمتر از آنها به فروش می‌رسند. بنگاه‌های ژاپنی از مدت‌ها پیش، کشور‌های فقیر‌تر را تنها به عنوان پایگاه‌هایی برای تولید مورد استفاده قرار داده‌اند و سپس محصولات خود را به کشور‌های ثروتمند منتقل کرده‌اند. این مدل دیگر عمل نمی‌کند.
طی دهه گذشته، سهم ژاپن از صادرات به آمریکا نصف شده و سهم آن از صادرات به اروپا نیز یک‌سوم کاهش پیدا کرده است. اکنون بنگاه‌های این کشور در تلاش برای تطابق محصولات خود با کشور‌های BRIC (برزیل، روسیه، هند و چین) و MINTS (مالزی، ‌اندونزی، نیجریه، ‌ترکیه و عربستان سعودی) و نیز ویتنام و بالکان هستند. سهم صادرات به چین، پیش از کاهش در اثر رکود اخیر، تقریبا
سه برابر شد و تجارت با مناطقی مانند خاور‌میانه که دارای منابعی غنی هستند، ‌تقریبا به دو برابر مقدار قبل خود رسید (نگاه کنید به نمودار بالا که انتقال مقصد صادرات کالا‌های ژاپنی را از کشور‌های غربی به دیگر نقاط دنیا نشان می‌دهد).
تقاضای مصرف‌کنندگان اقتصاد‌های نوظهور به بنگاه‌های فعال در بسیاری از بخش‌ها، از کالا‌های مصرفی گرفته تا لوازم فنی کمک کرده است. فروش شیسیدو (بزرگ‌ترین تولید‌کننده لوازم آرایشی ژاپن) در چین طی پنج سال گذشته بیش از دو برابر شده است. این شرکت در سال جاری، فعالیت خود را به مغولستان و بالکان گسترش داده و کارخانه‌ای را نیز در ویتنام که مصرف‌کنندگان تازه ثروتمند شده‌ای در آن به وجود آمده‌اند، افتتاح کرده است. شیسیدو انتظار دارد که سهم فروش محصولات آن در کشور‌های خارجی که هم‌اکنون 40‌درصد است، در سال 2017 به 50‌درصد برسد.
بنگاه‌های ژاپنی باید برای موفقیت در این مناطق جدید، خود را با آنها وفق دهند. پاناسونیک، تولید‌کننده لوازم الکترونیکی، هم محصولات و هم سازماندهی خود را کاملا تغییر می‌دهد. این شرکت به جای حفظ تقسیم‌بندی‌های خشک مدیریتی خود بر حسب مناطق مختلف، خطوط تولید خود را بر اساس مناطق آب‌و‌هوایی استوایی و معتدل تنظیم می‌کند. مدیران این بنگاه در آمریکای جنوبی، هر سه ماه یک بار، جهت تبادل آرا با همکاران خود در مالزی دیدار می‌کنند.
پاناسونیک، به شکلی روز‌افزون برای طراحی محصولات مطابق با ذائقه‌های محلی، بر مهندسان همان مناطق تکیه می‌کند. هیتوشی اوتسوکی، رییس بخش فعالیت‌های خارجی پاناسونیک می‌گوید «اگر این کار را مهندسان ژاپنی انجام می‌دادند، محصولاتی ژاپنی خلق می‌کردند.» امروزه تنها 10 تا 20‌درصد از محصولاتی که این شرکت در بازار‌های نو‌ظهور به فروش می‌رساند، توسط تیم‌های ژاپنی تولید می‌شوند، ‌در حالی که در ابتدا کل این محصولات را خود ژاپنی‌ها می‌ساختند. اوتسوکی می‌گوید که «این برای ما امری کاملا انقلابی است.»
پاناسونیک متوجه شده است که در اندونزی، یخچال‌ها برای نگهداری تعداد زیادی از بطری‌های آب دو لیتری به محفظه‌های بزرگی نیاز دارند، زیرا مردم این کشور، صبح هر روز آب را برای تصفیه می‌جوشانند و سپس برای رسیدن به درجه حرارت مناسب در یخچال قرار می‌دهند. با این وجود، آنها به فضای کمتری برای سبزی نیاز دارند، زیرا معمولا این محصول را در یک روز خریده و استفاده می‌کنند.
پاناسونیک در هند که نمی‌توان روی عدم قطعی برق در آن حساب کرد، سیستم‌هایی را برای تهویه هوا می‌سازد که انرژی اندکی را مصرف می‌کنند و از آن جا که هندی‌ها معمولا سیستم‌های تهویه هوای خود را دائما روشن می‌کنند، موتور آنها به شکل بی‌صدا طراحی شده است. در چین، سیستم‌های تهویه هوا نمادی از منزلت اجتماعی هستند، ‌بنابراین پاناسونیک این محصول خود را به قدر کافی بزرگ و رنگارنگ می‌سازد تا نگاه‌های حسود همسایگان را به خود جلب کند.
در سه ماه اخیر، فروش محصولات پاناسونیک در بازار‌های نو‌ظهور به آن کمک کرد تا سودی ۸۴‌میلیارد ینی را از آن خود کند و ضرر ۵۲‌میلیارد ینی همین دوره در سال قبل را وارونه سازد. این شرکت انتظار دارد که سهم درآمد‌های آن از محل فروش محصولات الکترونیکی و لوازم خانگی در بازار‌های نو‌ظهور از ۲۵‌درصد در حال حاضر به ۳۱‌درصد در سال ۲۰۱۲ افزایش یابد.
خودرو‌سازان ژاپنی نیز بیکار ننشسته‌اند. تویوتا مدلی را با نام اتیوس برای هند طراحی کرد که با قیمت 10‌هزار‌دلار در این کشور به فروش می‌رسد. نیسان، خودرویی کوچک با نام مارس را در هند و تایلند تولید می‌کند که 87‌درصد از قطعات آن از همین مناطق تامین می‌شوند. این شرکت، تولید مارس در چین را در سال جاری و تولید آن در مکزیک را در سال 2011 آغاز خواهد کرد. نیسان اخیرا تولید نوعی خودرو را در ژاپن به پایان رساند و در عوض، واردات یک مدل ارزان‌تر تایلندی را آغاز کرد. این قبیل کالا‌ها هنوز در ژاپن نادر هستند، اما به زودی تعداد آنها رو به فزونی خواهد گذاشت. نوآوری‌های کم‌هزینه، به خوبی مرز‌ها را پشت سر می‌گذارند.
با این همه، هنوز مشکلاتی وجود دارد. ین پر‌قدرت - که ارزش آن در سال جاری، ۱۴‌درصد افزایش یافته و به ۸۶ ین به ازای هر‌دلار رسیده است - به صادرات ژاپن لطمه می‌زند. با این حال، این افزایش ارزش ین باعث می‌شود که ادغام و تملک شرکت‌ها، هزینه‌ کمتری را به همراه داشته باشد. بر اساس گزارش دیلاجیک، بنگاه‌های ژاپنی تا این نقطه از سال جاری بیش از ۱۱‌میلیارد‌دلار را در مبادلات با کشور‌های فقیر خرج کرده‌اند - رقمی که هم‌اکنون از کل مبادلات با این کشور‌ها در سال ۲۰۰۹ فراتر رفته است. شرکت‌های ژاپنی با انتقال تولید خود به کشور‌های خارجی و تامین منابع به شکل محلی، ‌احتمالا می‌توانند گلیم خود را از آب بیرون بکشند.
یک مشکل دیگر، مدیریت نیروی کار جهانی است. اعتراضات کارگران چینی در هفته‌های اخیر باعث شد که تویوتا و هوندا، فعالیت‌های خود را در این کشور به حالت تعلیق درآورند. در خود ژاپن، کارگران چنان سر به راه و آرام هستند که مدیران ژاپنی، غالبا برای مواجهه با چنین مشاجراتی آمادگی ندارند. بنابراین بنگاه‌های این کشور به سرعت در پی استخدام افراد زبده خارجی هستند. دستمزد‌های نسبتا اندک روسا و نبود کارمندان انگلیسی‌زبان، این کار را سخت می‌کند، اما برخی از بنگاه‌های ژاپنی، ‌پیشرفت‌هایی داشته‌اند. پاناسونیک قصد دارد که در سال آینده، 1390 فارغ‌التحصیل را به استخدام خود درآورد که تنها 290 نفر از آنها ژاپنی هستند.
بنگاه‌های ژاپنی که محصولات خود را برای بازارهای نو‌ظهور باز‌مهندسی کرده‌اند، حالا مجبورند که فرهنگ سازمانی خود را به کلی دگرگون کنند. آنها قدرت بسیار اندکی را به کارمندان محلی خود محول می‌کنند و به ندرت، افراد غیر‌ژاپنی را تا سطح مدیریت ارشد خود ارتقا می‌دهند. این بنگاه‌ها تصمیمات خود را به آهستگی، با اتفاق نظر و بعد از رد و بدل شدن یادداشت‌های بی‌پایان به دفتر رییس اتخاذ می‌کنند. شرکت‌های ژاپنی باید برای بقا در بازار‌های نو‌ظهور یاد بگیرند که چالاک باشند.