فیلم بد؛ نتیجه سینمای دولتی
نسل ما کلاه از سر بر می‌دارد برایتان؛ استاد!
علیرضا مجمع
نسل جوان فیلمساز از ناصر تقوایی؛ این استاد بلاشک سینمای ایران با نشان آسیفا تقدیر می‌کند و پیامی سرراست را به سینمای ایران منتقل می‌کند.

پیام این است: ناصر تقوایی؛ چهار دهه فعالیت و فقط شش فیلم بلند سینمایی. پیام از این سرراست‌تر؟! ناصر تقوایی در تمام این سال‌ها حاضر نشده قدمی از آن چیزی که ایده‌آل ذهنش هست عدول کند و خود را به ساختار بازار سینما - و نه هنر سینما - بفروشد. البته خودش می‌گوید نسخه زندگی‌اش را برای کسی تجویز نمی‌کند، چون نمی‌خواهد زندگی برای آنها سخت شود. برای همین است که این نسل از استاد تقدیر می‌کند. از همان شش فیلمش. می‌دانید که این نسل با کسی رودربایستی ندارد. اگر فیلمسازی به دلش ننشیند، بیخود بر صدر نمی‌نشاندش. تا از کسی چیزی نیاموزد، خود را به او بدهکار نمی‌داند و ناصر تقوایی چه دریایی دارد برای آموختن به این نسل. هر پلانی که از آرامش در حضور دیگران را دست بگذارید، نکته‌ای دارد برای خودش. یا شاه‌بیت آثارش؛ ناخدا خورشید. هر نما از آن، حتی در جزئیات بی‌بدیل و یکه است. کاغذ بی‌خطش هم به همچنین. برای این شش فیلم و این ۴۰ سال اگر احترامی هست، با نامی گره خورده است که هر بار با شنیدنش کلاه از سر بر‌می‌داریم: خانم‌ها، آقایان؛ ناصر تقوایی!
آقای تقوایی جشن فیلم کوتاه سینمای ایران امسال تصمیم دارد از شما تقدیر و نشان ویژه آسیفا را اهدا کند. این نشان در دوره قبلی نصیب عباس کیارستمی دیگر فیلمساز برجسته سینمای ایران شد. درباره این مراسم که توسط فیلمسازان جوان برگزار می‌شود صحبت کنید.
به هر حال از این نسل جوان ممنونم که هنوز حرمت ما را دارند و گاهی به یاد ما می‌افتند که هنوز هستیم. من خیلی اهل این مجالس نیستم، ولی وقتی پیشنهاد می‌کنند نمی‌توانم جواب منفی بدهم. شاید اگر فیلمسازان نسل‌های دیگر من را دعوت می‌کردند نمی‌پذیرفتم. کسانی که سینما را دنبال می‌کنند و من را می‌شناسند دلایل آن را می‌دانند. از اینکه برای دریافت این نشان انتخاب شدم و اینکه فیلمساز خوش قریحه و دوست محترم من آقای کیارستمی قرار است این نشان را به من هدیه بدهد، خوشحالم.
وضعیت سینمای ایران را در شرایط فعلی چگونه می‌بینید؟
سال‌ها پیش ما کوشش کردیم و نتیجه آن منجر به تشکیل خانه سینما شد؛ اما در سال‌های اخیر عده‌ای کبریت کشیدند و این لانه پرنده را هم آتش ‌زدند. رقابت بین افرادی که مسوولیت‌های دولتی می‌پذیرند با کسانی که ظاهرا مسوولیت غیردولتی در خانه سینما دارند، وجود دارد. نمی‌دانم این افراد چرا خود را از دو خانواده می‌دانند. کسانی که مدیریت سینما را در وزارت ارشاد بر عهده گرفته‌اند زمانی خودشان فیلم می‌ساختند و تولیدکننده بودند. دعواهای صنفی تعطیلی سینما را در پی خواهد داشت. هر چه این سینما را دولتی‌تر کنند حاصل کار بدتر می‌شود. به عقیده من، دولت که از طریق وزارت ارشاد نظارت خود را به تولید آثار دارد، لزومی ندارد برای تولید فیلمی هزینه کند. این هم یک تجارت ریسک‌دار است، اما چون دولت این کار را انجام می‌دهد مدام فیلم بد ساخته می‌شود و برای همین دولت ضرر می‌کند.
نباید منتظر ساخت فیلمی از طرف شما باشیم؟
هر آدمی شخصیت و سلیقه خود را دارد. اگر من نتوانم فیلم خودم را بسازم این کار را نمی‌کنم. من از ادبیات به سینما آمده‌ام، چون داستانی که می‌خواستم بنویسم ممیزی می‌شد. من به زندگی خودم جور دیگری نگاه می‌کنم. یکی از افتخارات من در سینما این است که فیلم بد نساختم. عده‌ای می‌گویند کم کار کردم، می‌خواهم بدانم آنهایی که پرکار بودند چه کردند؟ من شیوه زندگی خودم را به شخص خاصی توصیه نمی‌کنم چون زندگی به آنها سخت می‌گذرد.
اما طی این سال‌ها از جریان سینمای ایران دور نبودید؟
من از فیلم‌های معروف به فیلم سینمایی که عنوان کردیم دور هستم. اصلا این گونه آثار را نمی‌بینم. بیشتر با کارهای کوتاه در تماس هستم. در جشنواره‌های فیلم بلند هرگز داوری نمی‌کنم؛ اما اگر فرصت کنم در جریان نمایش مستند و کوتاه مشارکت می‌کنم. این آثار به صورت پراکنده ساخته می‌شوند و تجمیع آنها در یک مکان باعث می‌شود این‌گونه فیلم‌ها دیده شوند. دیدن فیلم کوتاه یک معیار است تا بدانیم نسل جدید ما چگونه هستند و چه برنامه‌ای دارند.
پس معتقدید این آثار کوتاه به لحاظ ساختاری در جایگاه خوبی هستند و بیشتر ضعف آنها مربوط به فاصله‌ای است که بین سینما و ادبیات موجود است. به طور نمونه به چند اثر موفق در این دوره جشن اشاره می‌کنید؟
آنها باید روایت را از داستان دریافت کنند. دیدن فیلم تکنیک را جلو می‌برد و قرار نیست قدرت داستان پردازی را هم رشد دهد. فیلم «گردش» حامد رجبی فیلم فوق‌العاده و بدون عیبی است. «قیقوله» نیما جاویدی فیلمی خوب با موضوع بکر و تازه است یا «رادیولوژی یک پرتره» امیر توده روستا نیز فیلمی بسیار ایده آل است. نقی نعمتی نیز فیلم قابل قبولی ارائه کرده و البته امیر مداح پیش از این دستیار من بوده و در این حوزه پیشرفت داشته است یا ...
آیا طی این سال‌ها فیلم بلند سینمایی دیده‌اید که مورد توجه شما قرار بگیرد؟
با فیلم بلند ارتباطی ندارم و درباره آن صحبت نمی‌کنم. سینمای ایران می‌بایست در زمینه سینمای بلند رشد بیشتری کرده باشد، اما به نوعی پسرفت داشته است.
«درباره الی» را هم ندیده‌اید؟
اصغر فرهادی را دوست دارم. خودش روزی خاطره‌ای را برای من یادآوری کرد. فرهادی وقتی جوان بود من در جشنواره‌ای، جایزه‌ای برای فیلم اولش به او اهدا کردم و عنوان کردم تو فیلمساز بزرگی خواهی شد و می‌بینم که این گونه شد. فیلم‌های اول هر فیلمسازی ممکن است ایرادهای زیادی داشته باشد؛ اما یک نکته را یادآوری می‌کند که فرد می‌تواند فیلمساز شود یا نمی‌تواند. درباره فرهادی این موضوع مشخص بود. این را درباره این فیلمسازان کوتاه که عنوان کردم پیش‌بینی می‌کنم. کسی که به برداشت درستی از ساختار برسد با هر موضوع خوبی می‌تواند فیلم مناسب بسازد. امیدوارم رشد آنها ادامه پیدا کند. هر چقدر نسل بعد ما موفق‌تر باشد، ما خوشحال‌تر خواهیم بود.
گفت‌وگو: بیتا موسوی/مهر