اقتصاد زیرزمینی غزه
مترجم: جعفر خیرخواهان
منبع: نشریه استار
با نخستین نشانه‌ها از توقف درگیری در غزه، توصیه به ساخت تونل‌های زیرزمینی شد. تونل‌هایی که هم معادن طلا و هم قبر شده‌اند.
ابراهیم صبح
مترجم: جعفر خیرخواهان
منبع: نشریه استار
با نخستین نشانه‌ها از توقف درگیری در غزه، توصیه به ساخت تونل‌های زیرزمینی شد. تونل‌هایی که هم معادن طلا و هم قبر شده‌اند. تقریبا پنج سال از زمانی که حماس در دومین انتخابات مجلس فلسطین برنده شد، گذشته است؛ انتخاباتی که اکثریت فلسطینی‌ها امیدهای زیادی به آن بسته بودند. این امیدها اکنون جای خود را به سردرگمی و ناامیدی روزانه داده است که با محدودیت‌های وضع شده بر جابه‌جایی کارگران و کالاها تشدید شده است؛ به طوری که جمعیت تقریبا یک و نیم میلیون نفری غزه را منزوی ساخته و به افزایش چشمگیر در میزان بیکاری و کسری بودجه دولت منجر گشته است.
اقتصاد غزه مدت‌های زیادی است که در نتیجه بسته‌شدن مکرر مرز بین اسرائیل و نوار غزه به هم ریخته است و رکودی شدید بر اقتصاد حاکم گشته است. این فشارها و تحریم‌های اقتصادی، فعالیت‌های تجاری را محدود کرده، حجم گردش پول، رشد بهره‌وری، تجارت و جریان‌های مالی را کاهش داده و عمل به تعهدات مالی را برای بنگاه‌ها تقریبا ناممکن ساخته است. در چنین وضعیتی، اکثر بنگاه‌ها فرصت‌های فروش را از دست داده و با کمبود نقدینگی درگیر هستند. در واکنش به تشدید محدودیت‌ها و حصر اقتصادی اسرائیل، تعداد تونل‌ها در نوار غزه رشد زیادی یافت.
این تونل‌ها زندگی اقتصادی را به نوار محاصره‌شده بازگردانده است. اینک بازرگانان تونلی، از طریق معامله با شرکای مصری خود، امکان فروختن کالا به مغازه‌ها را پیدا کردند. اقتصاد تونلی برای بسیاری از فلسطینی‌ها تنها منبع کسب درآمد شده است و برای کل غزه، همه آن‌چیزی است که بین آنها و قحطی قرار گرفته است. این تونل‌ها با فراهم کردن امکان قاچاق لوازم منزل، دارو، سوخت، سیگار، ژنراتور برق، موتور سیکلت، دام و برخی اوقات آدم‌هایی که از این سو به آن سوی غزه می‌روند، به شاهرگ اقتصادی اصلی تبدیل شدند. رهبری حماس از پیدایش اقتصاد جدید تونلی استقبال کرده است که راهی برای دور زدن محاصره نوار غزه توسط اسرائیل است. آنها ادعا می‌کنند به محض اینکه مرز اصلی غزه-اسرائیل باز شود، تونل‌ها را خواهند بست.
به شهر تونلی خوش آمدید
در منطقه‌ای که «شهر تونل‌ها» نامیده میشود، تقریبا به فاصله هر ۲۰۰ متر گروهی فلسطینی دیده می‌شوند که مشغول حفر یک تونل هستند. این روزها آنها کمتر سعی می‌کنند تا کار حفاری و تخلیه خاک را که زیر شبکه‌ای از چادرها و کلبه‌های سرهم‌بندی شده در امتداد مرز انجام میشود، پنهان سازند. حسام، ۴۵ ساله که مثل بسیاری از دیگر کارگزاران در امتداد مرز نام واقعی خود را فاش نمی‌کند، می‌گوید از تونل‌ها برای قاچاق هر چیزی که بتوان محاصره اسرائیل را شکست استفاده میشود تا از سختی‌هایی که فلسطینی‌ها متحمل می‌شوند کاسته شود. او علاوه بر پس‌انداز عمرش که از راه آموزگاری جمع کرده بود با وام کلانی که از دوستانش گرفت امروز به شاه تونل منطقه تبدیل شده است؛ به ویژه که از تونل وی غالبا برای آوردن بنزین به غزه استفاده میشود: بنزین یکی از سودآورترین کالاها شده است.
ابومحمد الشاعر ۳۰ ساله نیز مالک یک تونل است: «از تونل‌ها برای تهیه کالاهای اساسی استفاده میشود که به علت محدودیت‌های شدید اسرائیل بر واردات به نوار غزه، امکان ورود ندارد.» بازدید ما با ارزیابی کارگزاران تونل‌ها از میزان خسارت ایجادشده حملات هوایی اسرائیل همزمان شده بود.
الشاعر می‌گوید «خدا را شکر؟ لوله‌ها سالم است و ما می‌توانیم همچنان سوخت را حمل کنیم.» او به شدت اتهام اسرائیل مبنی بر قاچاق سلاح را رد می‌کند؛ اما هیچ کس این احتمال را انکار نمی‌کند که اسلحه و پول برای گروه‌های مسلح مختلف از طریق تونل‌های سری که در خانه‌های نزدیک‌تر به خط مرزی ساخته شده است وارد غزه میشود.
واقعا سخت است که دقیقا بدانیم چه تعداد تونل در حال حاضر در زیر خط مرزی غزه-مصر وجود دارد که تنها نقطه عبور باقیمانده برای ساکنان غزه به جهان خارج است. تونل‌هایی که از زیرزمین خانه‌های غزه حفر میشود تا ۳۰ متر عمق و ۸۰۰ متر طول دارد که در خانه‌های مصریان آن‌طرف مرز بالا می‌آید. دست‌کم یک ماه طول می‌کشد تا تونل ساخته شود و نیازمند تخصص تعدادی اندک (با حقوق بالای روزانه حدود ۱۰۰ دلار) است که مجهز به ابزار برقی، پمپ‌های تهویه هوا، سیستم ارتباطی و بالابرهای ابتدایی هستند.
بیشتر ساکنان چون که نیاز شدیدی به پول دارند، چاره‌ای نمی‌بینند جز اینکه اجازه دهند تونل‌ها از داخل خانه‌های‌شان حفر شود. امکان خرید یک تونل آماده به مبلغ ۷۰ تا ۹۰ هزار دلار وجود دارد. این بازار زمانی رونق گرفت که مالک یک تونل، قیمت خانه در لب مرز را ۵۰ هزار دلار بالا برد. حسام می‌گوید زمینی را که تونل در آن حفر شده است از یک خانواده فقیر در ازای سهیم شدن در سود اجاره کرده است.
شایعات زیادی شنیده میشود که دولت حماس، کنترل‌های شدیدی وضع کرده است که چه چیزهایی را می‌توان وارد غزه کرد و اینکه از کارگزاران تونل‌ها مالیات گرفته شود. اما دو کارگزار تونل که با ما مصاحبه کردند، گفتند که از زمان احداث تونل، هیچ پولی به حماس نپرداختند. با این‌حال آنها مثل بسیاری از دیگر کارگزاران لب مرز، معمولا سوخت شهرداری تحت مدیریت حماس را تامین می‌کنند.
سرانجام محمد عبدالعلی جوان ۲۳ ساله حفار تونل را دیدیم که از سوراخ تونلی بیرون می‌آمد؛ در حالی که به سختی نفس می‌کشید و با عرق‌هایی که از پیشانی‌اش سرازیر شده بود. محمد عبدالعلی بسیار خشمگین است و می‌گوید: «چون که استفاده از این تونل‌ها هزینه انسانی بالایی دارد، برای من اهمیتی ندارد که این تونل‌ها چقدر برای اقتصاد فلسطین مهم هستند. من برادر و یکی از دوستانم را به خاطر این که در زیر زمین به دام افتادند و خفه شدند از دست دادم. اما من تسلیم نخواهم شد، چون که خانواده ۱۶ عضوی دارم که به من وابسته هستند؛ اما همیشه خطر فروریختن تونل وجود دارد. ما حفاران تونل‌ها، قبر خودمان را حفر می‌کنیم. من هر روز بوی مرگ را می‌شنوم اما متاسفانه هیچ انتخاب دیگری ندارم.»
اگر تعداد کشته‌ها در بین حفاران تونل‌ها بالا می‌رود، تعداد فلسطینی‌هایی که در این صنعت پنهانی شاغل هستند نیز در حال افزایش است (تعداد آنها اینک حدود ۷۰۰۰ نفر برآورد میشود). و برای صدها کارگزار تونل که می‌توانند ده‌ها هزار دلار را در هفته جابه‌جا کنند این یک کسب و کار بسیار سودآور است. برای نمونه، حمل یک گونی پر از کالا از داخل تونل، حدود ۳۰۰ دلار هزینه برمی‌دارد. برخی می‌گویند به دلیل اهمیتی که تونل‌ها برای اقتصاد مردم
شبه جزیره سینا دارد، مصر هرگز راضی به تخریب آنها نیست.
اینک به خانه ابو باثم، یکی از کارگزاران تونل غزه می‌رویم. خانه وی در شهر رفح، در بخش جنوبی نوار غزه واقع است. لوازم منزل وی بسیار گران هستند که کمتر شهروند معمولی استطاعت تهیه‌شان را دارد. یک جیپ لندکروز، خودرو بی.ام.و و جیپ هیوندای در جلوی ورودی خانه پارک شده‌اند. ابو باثم به راحتی فاش می‌کند که چقدر از زندگی‌اش را به اقتصاد تونل مدیون است« در واقع من دو تونل دارم: از هر کدام ۱۵۰۰۰ دلار درآمد ماهانه به دست می‌آورم.» او که زمانی آموزگار بوده است با خانواده گسترده خود در بخش فقرزده رفح زندگی می‌کند.
اسرائیل و آمریکا تلاش زیادی کردند تا تونل‌ها را مسدود کنند. تحت فشار دولت اسرائیل، مقامات مصری گاز سمی، آب و حتی فاضلاب به کار گرفتند تا جلوی قاچاق را بگیرند. در ژوئن ۲۰۰۸، روزنامه هاآرتص گزارش داد که ارتش آمریکا به سربازان مصری آموزش می‌دهد چگونه تونل ها را پیدا کرده و تخریب کنند تا توانایی ارتش مصر در مبارزه با قاچاق اسلحه از سینا به نوار غزه افزایش یابد. در ژانویه ۲۰۰۹، مصر با همکاری مهندسان ارتش آمریکا، یک رادار زمین‌یاب در امتداد مرز نصب کردند تا تونل‌های قاچاق را ردیابی کنند؛ اما همان‌طور که یک سرکارگر مسوول حفر تونل به ما گفت «هر تونلی که نابود شود، خیلی سریع تونل جدیدی به جای آن سبز خواهد شد.»
صنعت خودرو در غزه
در باریکه فقیر و محاصره شده غزه هم می توان یک مدل جدید خودروی بی.ام.و را به دست آورد؛ اما چنین خودرویی را باید به صورت تکه‌های جدا از هم تحویل بگیرد و سپس آنها را به هم جوش دهید. البته بابت این خودروهای قاچاقی وارداتی باید مبلغی بسیار بیشتر حتی تا دو برابر بپردازید.
اینها را محمود صالح، یک فلسطینی ۳۲ ساله در شهر رفح می‌گوید هنگامی که می‌خواهد توضیح دهد چگونه مدل ۲۰۱۰ را از طریق شبکه تونل‌های احداثی قاچاقچیان در زیر مرز با مصر به صورت چهار بخش تحویل گرفته است. او قطعات خودرو را پیش مکانیک می‌برد و حالا با خودروی جدید رانندگی می‌کند.
از زمانی که حماس در ژوئن ۲۰۰۷ کنترل غزه را در دست گرفت، اسرائیل تحریم‌های اقتصادی شدیدی را بر این سرزمین متخاصم خود وضع کرد و در نتیجه قیمت خودرو به شدت افزایش یافت. برای مثال خودرو هوندا سیویک مدل ۲۰۰۰ تا قبل از سال ۲۰۰۷ به قیمت حدود ۱۱ هزار دلار به‌فروش می‌رفت. اما ماهر العکا که نمایشگاه خودرو در خیابان تلاتینی در مرکز شهر غزه دارد، می‌گوید: اکنون همان خودرو ۲۲ هزار دلار فروخته میشود.
او که مدل‌های مختلف خودروهای دست دوم اما تمیز و براق در بیرون نمایشگاه وی پارک شده‌اند، می‌گوید جیپ لندکروز تویوتا در داخل غزه ۱۲۰ هزار دلار قیمت دارد؛ در حالی‌که همین خودرو در خارج از غزه پس از پرداخت عوارض و مالیات، ۵۸ هزار دلار به فروش می‌رود.
یک دلال خودرو ۴۰ ساله می‌گوید خودروهای موجود در نوار غزه گران‌ترین‌ها در جهان هستند.
یکی از ساکنان غزه می‌گوید که او هفته گذشته جیپ هیوندای نقره‌ای مدل ۲۰۰۲ خود را به مبلغ ۳۵ هزار دلار فروخت. او این خودرو را دقیقا قبل از محاصره اقتصادی تقریبا کامل غزه توسط اسرائیل در سال ۲۰۰۷ خریده بود.
خودروها و قطعات یدکی آن در فهرست مواد اساسی غذایی و اقلام بشردوستانه معاف از تحریم جای ندارند.
طی سه سال گذشته، فقط ۵۰ خودرو جدید از طریق مرز رسمی با اسرائیل و مصر وارد غزه شده است که به عنوان کمک‌های استثنایی خارجی از طریق گذرگاه رفح در جنوب غزه اجازه عبور یافتند.
بقیه خودروهای ورودی به غزه از طریق صدها تونلی که در زیر مرز با مصر حفر شده است، عبور می‌کنند همراه با سایر کالاهایی از سوخت، گاو، گوسفند و یخچال گرفته تا شکلات و سیگار که روزانه جابه‌جا می‌شوند.
محمود نصرالله، یکی از فروشندگان خودرو می‌گوید مقامات حماس در غزه تصمیم گرفتند به خودروهای قاچاقی شماره پلاک بدهند. او می‌گوید من ۱۰ هزار دلار به دولت دادم تا خودرو قاچاقی غیرقانونی را پلاک رسمی بگیرم. او که یک خودرو قاچاقی را ۲۵ هزار دلار خریده است، ۱۰ هزار دلار به دولت حماس می‌پردازد و با فروش آن به مبلغ ۴۰ هزار دلار به مشتری، ۵ هزار دلار سود می‌کند.
احمد هلاس که صاحب یک مغازه خواروبارفروشی در شهر غزه است، آهی کشیده و می‌گوید من واقعا به خودرو نیاز دارم؛ اما اکنون پول لازم برای خرید آن را ندارم؛ چون که خودروها در این‌جا خیلی گران هستند. امیدوارم محاصره هر چه زودتر تمام شود و قیمت خودروهای جدید به سطح عادی برگردد.
او می‌گوید نه فقط خودرو گران شده است، بلکه اسب و الاغ هم گران هستند که حالا رفت و آمد آنها صحنه کاملا عادی در خیابان‌های غزه شده است و صاحبان این حیوانات با حمل کالاهایی از سبزی و میوه تا آهن قراضه درآمد کسب می‌کنند. یک الاغ که قبلا ۵۰۰ دلار قیمت داشت اینک ۸۰۰ دلار فروخته میشود و قیمت یک راس اسب نیز ۱۰۰۰ دلار است.
زیاد زازا که وزیر اقتصاد دولت حماس است، می‌گوید در نوار غزه حدود ۶۰ هزار خودرو شامل کامیون و بولدوزر وجود دارد.
زازا ظاهرا در توجیه مالیات بسیار سنگینی که دولت بر وسایل نقلیه قاچاق شده از طریق تونل‌ها وضع کرده است، می‌گوید دولت هیچ خودرویی را وارد نمی‌کند در نتیجه ما به نظام بازار آزاد وابسته هستیم.
با توجه به قیمت بسیار بالای خودروها که از توان مالی یک خانواده متوسط خارج است، فقط حدود یک سوم خانواده‌های غزه مالک خودرو هستند. بقیه بدون خودرو شخصی جابه‌جا می‌شوند و معمولا با استفاده از تاکسی‌های اشتراکی به سرکار یا مدرسه می‌روند. رانندگان تاکسی در هر سفر درون شهری پنج مسافر را سوار می‌کنند و بابت مسافتی ده دقیقه‌ای در شهر غزه یک شکل (واحد پول اسرائیل) کرایه می‌گیرند.
محسن عدنان از اقتصاددانان ساکن غزه می‌گوید با برداشته شدن محاصره اسرائیل، نه فقط بحران خودرو، بلکه بحران کل اقتصاد را رفع خواهد کرد.
ارسال نظر