جوایز نوبل در سال 1988 موریس آلیس

مهدی محمدی

یکی از مسائل اصلی در تحقیقات اقتصادی به فرمول‌بندی مدل تعادلی در بازارها و بررسی کارآیی این تعادل مربوط می‌شود. این مساله به نظریه دست نامرئی باز می‌گردد که در آن یک ساختار نامنظم از تصمیمات فردی مستقل مبتنی بر نفع شخصی می‌تواند با قیمت‌های بازار به تعادل برسد و تصمیمات تولید بنگاه‌ها با تقاضای مصرف‌کنندگان تطبیق پیدا کند. اسمیت نظر خود را در شکل توصیفی که در قرن هجدهم متداول بود، ارائه کرد. در حدود صد سال بعد، تلاش‌هایی برای فرمول‌بندی مسائل اسمیت به بیان ریاضی صورت گرفت. والراس از جمله کسانی بود که نظام اقتصادی را به صورت نظام بزرگی از معادلات فرمول‌بندی نمود که در آن تقاضای افراد برای کالاها و خدمات و عرضه نیروی کار و سایر نهاده‌ها در کنار عرضه کالاهای بنگاه و تقاضای آنها برای عوامل گوناگون تولید وجود دارد. مجموعه قیمت‌هایی که تعادل را بین عرضه و تقاضا به وجود می‌آورند به عنوان راه‌حل این مجموعه معادلات پیچیده و بزرگ در نظر گرفته می‌شود. مدل والراس بعدها توسط پارتو توسعه پیدا کرد.

موریس آلیس در دهه ۱۹۴۰ به توسعه کارهای والراس و پارتو پرداخت و فرمول‌های پیچیده ریاضی از تعادل بازار و خواص کارآیی آنها را ارائه نمود. آلیس در سال ۱۹۱۱ در پاریس متولد شد و در سال ۱۹۲۹ دیپلم خود را در رشته ریاضی و فلسفه گرفت. به دلیل توانایی او در رشته ریاضی به دانشگاه پلی تکنیک فرانسه رفت و پس از فارغ‌التحصیلی به عنوان مهندس مشغول به کار شد. از سال ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۸ او همزمان در کنار کارهای مهندسی به مطالعات اقتصادی روی آورد. اما بعد از این دوره و به ثمر رسیدن مطالعات اقتصادی او به تدریس و تحقیق اقتصاد در دانشگاه‌های فرانسه مشغول شد. او بر اساس مدل‌های ریاضی از برنامه‌ریزی و انتخاب خانوارها و بنگاه‌ها به معرفی فرمول عمومی از شرایط تعادلی بازار پرداخت.

آلیس در کتاب‌های فرانسوی حجیم خود در دهه ۱۹۴۰ دو گزاره اساسی نظریه رفاه را فرمول‌بندی نمود. گزاره‌هایی که بیان‌کننده موقعیت اقتصادی با قیمت‌های تعادلی هستند که از نظر اجتماعی کارآ بوده و هیچ کس نمی‌تواند بدون بدتر شدن شرایط دیگران وضع خود را بهبود دهد. علاوه بر این، چنین موقعیت اجتماعی کارآیی تحت شرایط معقول مطمئن می‌تواند از طریق توزیع مجدد منابع اولیه و نظام قیمت‌های تعادلی به دست آید. این گزاره‌ها به عنوان رهنمودهایی برای برنامه‌ریزی در مواردی از قبیل بخش عمومی با ابزارهای قیمتی به جای مقررات مستقیم به کار می‌رود. آلیس و اقتصاددانان بعد از جنگ جهانی از طریق تحلیل خود از تعادل بازار و کارآیی اقتصادی به تحلیل شرایط برای استفاده کارآ از منابع در انحصارهای بزرگ پرداختند که در بسیاری از موارد در نظریه مدیریت تجاری کاربرد داشته است.

آلیس در دو کار عمده خود از روش‌های نوین ریاضی در تحلیل ثبات تعادل استفاده کرد؛ یعنی شرایطی که در آن یک اقتصاد بعد از اختلال در شرایط تعادلی خود از طریق‌ سازو‌کار قیمت‌ها دوباره به تعادل باز می‌گردد. او در مطالعه سال ۱۹۴۸ خود نتایج مهمی را پیش‌بینی کرد که منجر به نظریه مدرن رشد اقتصادی در اواخر دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ شد. کارهای آلیس را می‌توان هم راستای کار هیکس و ساموئلسون قلمداد کرد؛ چرا که هدف آنها هم تفسیری جامع و قدرتمند از نظریه اقتصادی بود. شاید عمده‌ترین تفاوت آنها این است که فرمول‌بندی آلیس عمومی‌تر از آنها بوده و شامل تحلیل برنامه‌ریزی‌های بلند مدت خانوارها و بنگاه‌ها می‌شود.

با توجه به فرانسوی بودن کتاب‌های آلیس، تحقیقات او در خارج محدوده فرانسه زبان کمتر شناخته شده بود، اما کارهای او منشا کارهای دبرو و همکار او آرو بوده است. از جمله کارهای دیگر آلیس، مطالعات نظری و عملی او درباره اهمیت و عوامل تعیین‌کننده حجم پول می‌باشد، از این رو او پیشروی تحلیل‌های پویای کلان پولی نیز بوده است. او همچنین در مورد نظریه ریسک و پارادوکس موسوم به آلیس کار کرده است. او نشان داده است که نظریه حداکثر‌سازی مطلوبیت انتظاری در بسیاری تصمیمات واقعی تحت شرایط ریسک و نااطمینانی به کار نمی‌رود.

مجموع دستاوردهای آلیس در نظریه اقتصادی قابل توجه است و مطالعات کاربردی گوناگونی درباره تحقیق عملیات نیز انجام داده است. جایزه نوبل سال ۱۹۸۸ به پاس تلاش‌های او در فرمول‌بندی مباحث نظری اقتصاد به او اعطا شد. آلیس همچنین در مطبوعات فرانسه مشارکت زیادی داشت و در زمینه تاریخ و فیزیک نیز انتشاراتی داشته است.

منبع

http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates /۱۹۸۸ - Maurice Allais