منتقدان از بررسی مداحی می‌گویند
گسترده‌ترین نوع موسیقی مذهبی درخاورمیانه
انتقاد پژوهشگران در خصوص موسیقی مذهبی که هم اکنون در جامعه رواج یافته به جهت شعر، ترانه، موسیقی و نحوه به کارگیری آن وارد است؛ به طوری که حاتم عسگری، ردیف‌دان می‌گوید: اغلب مداحان ما بدون علم موسیقی می‌خوانند. حتی بعضی از آنها آواز مطربی می‌خوانند که درست نیست. ما ملتی مذهبی هستیم و زیباترین آهنگ‌ها را برای مداحی در نظر گرفته‌ایم، اما از روزی که رادیو ـ تلویزیون آمد، این مساله دچار مشکل شد. عسگری در خصوص ارتباط موسیقی سنتی و مذهبی ادامه می‌دهد: موسیقی مذهبی باعث حفظ موسیقی سنتی شده است، البته این اتفاق تا قبل از تاسیس رادیو بوده است که به عقیده من تنها راه حل این موضوع دلجویی از اساتید این رشته و آموزش مناسب است.
به گزارش فارس، این پژوهشگر، زمان آغاز پیوند موسیقی اصیل ایرانی و اعتقادات مذهبی را از دوره آل بویه می‌داند و معتقد است: این پیوند تا زمان ناصرالدین شاه به اوج رسید، اما امروز متاسفانه این پیوند قطع شده است. یکی دیگر از مشکلات بهره‌مندی از موسیقی در ماه محرم، استفاده از دیگر موسیقی‌ها و الحان غیرسنتی و در واقع غیرایرانی است؛ چرا که در برخی عزاداری‌ها موسیقی‌های نامناسب بر اساس اشعاری در مدح و مصیبت ائمه اجرا میشوند.
حاتم عسگری در خصوص این موضوع و استفاده از الحان غیر سنتی برای مداحی می‌گوید: استفاده از موسیقی‌های دیگر که ارتباطی به فرهنگ ما ندارند، برای ارائه کار مذهبی درست نیست و به عقیده من این خود توهینی به پیغمبر اکرم و خانواده او است. این تعزیه خوان در خصوص کمرنگ شدن پیوند بین الحان آوازی موسیقی اصیل ایرانی و مداحی در این سال‌ها می‌افزاید: برای هر کاری باید استاد دید و با اطلاعات کامل آن را انجام داد، اما متاسفانه در حال حاضر این دو مقوله وجود ندارد و این خود باعث رخ دادن خیلی وقایع و حتی کمرنگ شدن پیوند بین الحان آوازی موسیقی و مداحی می‌شود.
مداحان امروز، آواز ایرانی نمی‌دانند
هوشنگ جاوید دیگر پژوهشگر موسیقی نیز می‌گوید: آواز ایران بستری بود برای اینکه مفاهیم شعری را بهتر به ذهن مردم منتقل کنند، اما هم اکنون این انتقال اتفاق نمی‌افتد و مداحان ما این هنر را بلد نیستند، البته با تغییر سیستماتیک زندگی مردم، هنرها هم تغییر یافته‌اند؛ چرا که مداحانی که امروز می‌خوانند نسل بازمانده آن مداحان گذشته نیستند که میراث‌شان را از مداحان قدیم به ارث برده باشند و این در حالی است که مداحان نسل کهنسال ما میراث‌شان را از مداحان قدیم به ارث بردند و برای خواندن نوحه‌هایشان از آواز و مخصوصا آوازهای ایرانی استفاده می‌کردند، اما متاسفانه مداحان امروزی ما کارشان تنها تقلید و خواندن نوحه بر روی ترانه‌ها است. این پژوهشگر در خصوص آموزش مداحان بر اساس موسیقی ردیف دستگاهی می‌گوید: مداحان در گذشته آیین خاص داشتند؛ به طوری که قبل از اینکه محرم فرا رسد به یکی دو تا تکیه که دایر بود می‌رفتند و شروع به آیین ریزه‌خوانی می‌کردند که در حقیقت این آیین نوعی تمرین برای مداحان بود، البته بعضی وقت‌ها مداحان این تمرینات را در طول سال انجام می‌دادند، اما از حدود ۹۰ سال پیش این مسائل و آموزش برای این کار از بین رفته است.
جاوید در ادامه با اشاره به استفاده مداحان از الحان غیر سنتی می‌گوید: باید با زبان خودمان صحبت کنیم، اما کسانی که عکس این رویکرد را به‌وجود آوردند، فکر می‌کنند نوحه باری است که می‌شود روی هر چیز و به هر وسیله‌ای به مقصدش که ذهن مخاطب است، برسد، ولی آنها باید یاد بگیرند که نوحه یک حالت شیرین برای مردم دارد و بایستی بسته‌بندی خاص خود را پیدا کند نه اینکه یک چیز بی اهمیت باشد. فکر می‌کنند نوحه را به هر شکلی می‌توان تحویل مردم داد در صورتی که چنین نیست. این پژوهشگر موسیقی در خصوص ارتباط موسیقی سنتی و مذهبی می‌گوید: موسیقی مذهبی چیزی را ارتقا نداده و در حقیقت ماهیت خود تبلیغات مذهبی را ارتقا داده و حفظ و نگهداری یکسری سنت‌ها و آیین‌های کهن یا یک هنر معنوی کهن را انجام داده است. به عقیده من در گذشته بستر موسیقی برای تبلیغ مذاهب خوب به کار برده می‌شده که هم اکنون این کار را نمی‌کنند. در گذشته حکما و علمای موسیقی نه تنها از مذهب دور نبودند، بلکه افرادی مثل صفی‌الدین ارموی، عبدالقادر مداغی و زین‌العابدین حسینی همه موسیقی رسمی و حتی موسیقی حزن را می‌شناختند و در موسیقی ایران هم چیزهایی را تعریف کردند. این افراد یک
قسمت‌هایی را به عنوان پرده‌های مبکی یعنی گریه‌آور شناسایی و در رسالات خود عنوان کرده‌اند.حتی بعضی از حکما چند مقام موسیقی ایران را به نام «شدالبکا» یعنی کمربند گریه می‌شناختند و معرفی کردند.
راویان ردیف را از تعزیه‌خوانان یاد می‌گرفتند
در گذشته نوحه‌خوانان و تعزیه‌خوانان با آموزش‌های مناسب و یادگیری ردیف موسیقی دستگاهی اقدام به ارائه این هنر می‌کردند.
جهانگیر نصر اشرفی پژوهشگر موسیقی با تایید این مطلب می‌گوید: مداحان و اساسا ذاکرین، مجریان و راویان موسیقی مذهبی در گذشته به موسیقی ردیف یا به موسیقی قومی زادبوم خودشان آشنا بودند و آن را کاملا می‌شناختند و اجرا می‌کردند که البته ممکن است آموزش آنها به طرق مختلف صورت گیرد مثلا در گذشته خیلی از راویان موسیقی مذهبی که به ردیف واقعا مسلط بودند و خودشان ردیف‌دان‌های بزرگی بودند، از کودکی در گروه‌های تعزیه حضور داشتند و از طریق تعزیه خوان‌های قدیمی ردیف را یاد می‌گرفتند.خیلی از ردیف‌دان‌ها به شیوه‌های کلاسیکی که در ایران متداول بوده ردیف را فرا می‌گرفتند و الحان و نغماتی را که به عنوان موسیقی مذهبی ارائه می‌دادند ماخوذ از ردیف بوده. بر این اساس باید گفت که راویان موسیقی مذهبی اعم از مداح‌ها، سحرخوان‌ها، مناجات‌خوان‌ها، چاوش‌خوان‌ها، تعزیه‌خوان‌ها و ذاکرین و .... همه موسیقی ردیف را می‌دانستند و این چیزی است که امروز تقریبا استثنا است، یعنی امروز کمتر مداح، ذاکر و راوی موسیقی مذهبی به ردیف تسلط دارد.
جهانگیر نصراشرفی معتقد است: در قدیم مداحان، سحرخوان‌ها، مناجات‌خوان‌ها، چاوش خوان‌ها، تعزیه‌خوان‌ها و ذاکرین و... همه موسیقی ردیف را می‌دانستند، در حالی‌که امروز کمتر مداح، ذاکر و راوی به ردیف تسلط دارد. طی سه - چهار دهه گذشته تغییرات و تحولات گسترده‌ای در روند اجتماعی- اقتصادی ایران صورت گرفت و بسیاری از موضوعات و مفاهیمی که ما با عنوان موضوعات سنتی می‌شناختیم، دچار تغییر شد که بر اساس تغییر در نحوه نگرش، شیوه معیشت و مجموعه رفتارهای جامعه و خیلی از ساختارهایی که دارای قدمت بود و ما از آنها به عنوان رفتارهای با اصالت یاد می‌کنیم، دستخوش تغییر شدند.
این پژوهشگر موسیقی مذهبی یا دینی - مذهبی را چیزی جدا از موسیقی سنتی، ردیفی، قومی و نواحی نمی‌داند و می‌گوید: وقتی تمامی ساختارهای موسیقی قومی و ملی ما دستخوش تغییر شد، موسیقی مذهبی هم بالطبع دستخوش تغییر می‌شود. موسیقی سنتی و موسیقی مذهبی دو موضوع جداگانه نیستند. در حقیقت موسیقی مذهبی به این معنی موسیقی مذهبی است که از مضامین خاص مذهبی برخوردار است یا در مناسبت‌های ویژه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، در غیر این صورت موسیقی مذهبی چیزی غیر از موسیقی ردیفی یا سنتی ما نیست. البته موسیقی سنتی هم چیزی غیر از موسیقی مذهبی ما نیست.
نصراشرفی معتقد است: از دوره صفویه به بعد ما در ایران گسترده‌ترین نوع موسیقی اسلامی را داریم، در واقع در مجموعه خاورمیانه کشور ایران گسترده‌ترین نوع موسیقی مذهبی را دارد و از هیچ نظر قابل مقایسه با سایر کشورها نیست. به عقیده من موسیقی مذهبی در ایران یکی از گسترده‌ترین انواع موسیقی به لحاظ محتوایی و مفهومی است و یکی از گسترده‌ترین و متنوع‌ترین انواع موسیقی از نظر کمی و کیفی در تمام خاورمیانه محسوب می‌شود.
مداحان با دستگاه‌های موسیقی آوازی آشنا نیستند
علیرضا میرعلی نقی دیگر پژوهشگر موسیقی نیز در خصوص حضور موسیقی مذهبی در جامعه کنونی می‌گوید: در ۵۰ سال پیش خیلی از روضه‌خوان‌ها دستگاه‌های آوازی را می‌شناختند، اما متاسفانه در ۳۰ سال اخیر هیچ‌کدام از مداحان با دستگاه‌های موسیقی آوازی آشنا نیستند و در واقع پیوند بین موسیقی آوازی و نغمه‌های امروز مذهبی در حال گسسته شدن است. در حال حاضر مداحان یک موسیقی مثلا استانبولی را می‌شنوند و به‌واسطه اینکه از ملودی اثر خوششان می‌آید با تغییر شعر و ترانه، متن اهل بیت را روی آن می‌گذارند و به نوعی موسیقی مذهبی ایجاد می‌کنند. این مورخ می‌گوید: مداح و روضه‌خوان سازنده موسیقی مذهبی نیستند بلکه تنها مجریان این هنرند. در قدیم یک بخش از موسیقی آوازی ما به‌واسطه اینکه در تعزیه‌ها و روضه‌ها خوانده می‌شده، حفظ گردیده و این خود مدیون زیرکی افرادی است که زندگی مذهبی و موسیقی را با هم داشتند. یکی از انتقاداتی که بیشتر پژوهشگران موسیقی به آن دارند، انجام مداحی‌های نامناسب در مراسم‌های کنونی است؛ چرا که میرعلی نقی می‌گوید: وقتی در مکانی زندگی می‌کنید که انواع فرهنگ‌ها در آن طنین‌انداز می‌شود، ناخودآگاه تحت تاثیر آن قرار می‌گیرید و اگر
بخواهید خودتان را از فرهنگ‌های دیگر مبرا کنید باید یک روند آگاهانه را انتخاب کنید؛ چرا که وقتی اختلاط فرهنگ‌ها بی‌رویه انجام شود تاثیرگیری هم بی‌رویه خواهد بود، اما هم اکنون شخصی را نداریم که این آگاهی را بدهد. به عقیده من باید مرجعی وجود داشته باشد که وظیفه جداسازی فرهنگ ملی از غیر ملی را لااقل در بعد نظری انجام دهد. وی ادامه می‌دهد: موسیقی و خصوصا موسیقی مذهبی در کشور ما به حال خودش رها شده و این اتفاق خود باعث گردیده افراد نابلد برای ارائه کار روی صحنه بیایند، البته این نابسامانی در موسیقی مذهبی از اواسط دوره جنگ شروع شده و به جز یک تعداد مداح که ریشه‌های اصیل داشتند عده زیادی با طرز انتخاب ملودی‌هایش نشان دادند که به شدت تحت تاثیر بعضی ترانه‌های عوامانه و نیز گاه ملودی‌های پاپ دهه ۵۰ هستند و متاسفانه این ملودی‌ها و آهنگ‌های خوانندگان لس‌آنجلسی را به حوزه موسیقی مذهبی وارد کردند.
علیرضا میرعلی نقی
جهانگیر نصر اشرفی
حاتم عسگری
هوشنگ جاوید
ارسال نظر