دایرهالمعارف اقتصاد
رشد اقتصادی
مترجمان: محمدصادق الحسینی، محسن رنجبر
بخش نخست
نرخهاى مرکب رشد
در شکلى جدید از یک افسانه قدیمی، صاحب یک بانک سرمایهگذاری از طرف مقابل خود میخواهد که یک پنی در خانه اول صفحه شطرنج، دو پنی در خانه دوم، چهار پنی در خانه سوم و ...بگذارد.
مترجمان: محمدصادق الحسینی، محسن رنجبر
بخش نخست
نرخهاى مرکب رشد
در شکلى جدید از یک افسانه قدیمی، صاحب یک بانک سرمایهگذاری از طرف مقابل خود میخواهد که یک پنی در خانه اول صفحه شطرنج، دو پنی در خانه دوم، چهار پنی در خانه سوم و ...بگذارد.
در صورتی که این بانکدار خواسته بود که پولها تنها در خانههای سفید شطرنج گذاشته شوند، ارزش پنی اولیه سی و یک بار، دو برابر میشد و بنابراین در نهایت در خانه آخر ۵/۲۱میلیون دلار داشتیم، اما استفاده از همه خانههای سیاه و سفید صفحه سبب میشود که ارزش این یک پنی در نهایت به ۹۲.۰۰۰.۰۰۰میلیارد دلار برسد.
عموم مردم، در تخمینهایی که بر اساس جمع صورت میگیرد نسبتا خوب عمل میکنند، اما در عملیاتهایی که بر پایه ضرب مکرر قرار دارند، به طور سیستماتیک سرعت رشد را کمتر از حد واقع برآورد میکنند.به همین ترتیب، غالبا اهمیت نرخ متوسط رشد برای اقتصاد از نظرها دور میماند.برای صاحب یک بانک سرمایهگذاری، انتخاب بین نوع پرداختی که در هر خانه صفحه شطرنج دو برابر میشود و پرداختی که به صورت یک در میان در خانهها دو برابر میگردد، از هر بخش دیگری از قرار داد مهمتر است.این که پرداخت با پنی، پوند یا پزو صورت گیرد، چندان اهمیتی ندارد.برای کشورها نیز تصمیمهایی که باعث میشوند درآمد آنها در هر نسل دو برابرشود یا به صورت یک نسل در میان دو برابر گردد، تمامی دیگر مسائل مرتبط با سیاستهای اقتصادی را تحتشعاع قرار میدهند.
رشد درآمد سرانه
با تقسیم عدد 72 بر نرخ رشد هر چیز میتوان تشخیص داد که دو برابر شدن آن چقدر طول خواهد کشید. نرخ رشد سالانه درآمد سرانه هند در دوره بیست و پنج ساله میان 1950 و 1975 برابربا 8/1درصد بود.با این نرخ رشد، درآمد در هر چهل سال دو برابر میشود، زیرا با تقسیم 72 بر 8/1 عدد 40 به دست میآید. درآمد سرانه چین نیز طی فاصله بیست و پنج ساله بین1975 و 2000 با نرخ تقریبی 6درصد در سال رشد کرد.با این نرخ رشد، درآمد در هر دوازده سال دو برابر میشود.
این تفاوتها در مورد زمان دو برابر شدن درآمد، دقیقا به همان گونه که در بالا دیدیم، اثرات بسیار بزرگی را برای کشورها به همراه دارند.به عنوان مثال، در همان فاصله زمانی چهل سالهای که برای دو برابر شدن اقتصاد هند با نرخ رشد کندترش طول میکشد، درآمد چین با نرخ رشد سریعتری که دارد، سه بار دو برابر میشود (یعنی به هشت برابر مقدار اولیه خود میرسد).
رشد درآمد سرانه آمریکا از 1950 تا 2000 به طور متوسط 3/2درصد در سال بود، یعنی در میان دو حدی قرار داشت که در بالا به آنها اشاره گردید.هند که در سال 1950 درآمد سرانهاش کمتر از 7درصد درآمد سرانه آمریکا بود، تا سال 1975 حتی بیشتر هم عقب افتاد.چین هم که در 1975 درآمد سرانهای حتی کمتر از این مقدار داشت، تا سال 2000 به جبران عقبافتادگی خود پرداخت.چین که کار خود را از شرایطی بسیار عقبتر آغاز کرد از رشد نسبتا سریعی برخوردار بود.رشد سریع در چین تا حدود زیادی از این طریق بدست آمد که به شرکتها اجازه داده شد تا از ایدههای مربوط به تولید ارزش که در دیگر کشورهای دنیا به کار میرفت، استفاده کنند. سوال مهمی که مطرح میشود این است که چرا هند حداقل در فاصله 1950 تا 1975 نتوانست همین ترفند را به کار گیرد.
دستورالعملهای رشد
هرگاه افراد، منابع را طوری تغییر دهند که ارزشمندتر شوند، رشد اقتصادی صورت میگیرد.آشپزی میتواند استعاره خوبی از تولید در سطح اقتصادها باشد.در آشپزی برای تولید محصولات نهایی ارزشمند، مواد لازم ارزان قیمت بر مبنای دستورالعملی خاص با هم درآمیخته میشوند.آن چه که آشپزی افراد را محدود میکند، عرضه مواد لازم است و از سوی دیگر اکثر آشپزیها در اقتصادهای دنیا اثرات جانبی نامطلوبی را به بار میآورند.در صورتی که دستیابی به رشد اقتصادی، تنها از طریق انجام هر چه بیشتر یک نوع خاص پخت و پز ممکن بود، دست آخر مواد اولیه به اتمام میرسید و میزان غیرقابلپذیرشی از آلودگی و مزاحمت به وجود میآمد.با این حال تاریخ بشر به ما میآموزد که رشد اقتصادی نه از طریق پخت و پز بیشتر به شیوه قبلی، بلکه از بهبود دستورالعمل ناشی میشود. معمولا دستورالعملهای جدید، اثرات جانبی نامطلوب کمتری به بار آورده و ارزش اقتصادی بیشتری را به ازای هر واحد ماده اولیه تولید میکنند (به مدخل مربوط به «منابع طبیعی» رجوع شود).
این مثال ساده را در نظر بگیرید.این روزها در بسیاری از کافی شاپها میتوان برای فنجانهای کوچک، متوسط و بزرگ از سرپوشهایی با اندازه یکسان استفاده کرد، اما تا سال ۱۹۹۵ این گونه نبود.این تغییر کوچک در هندسه فنجانها بدان معناست که صاحب کافی شاپ میتواند خدمت دهی به مشتریها را با هزینه کمتری انجام دهد.صاحبان کافیشاپها باید تنها یک نوع درپوش را در انبارهای خود نگه دارند، کارگرها میتوانند در طول روز انبار را با سرعت بیشتری پر کنند و مشتریها میتوانند فنجان قهوه خود را اندکی سریعتر دریافت نمایند، اگرچه اکتشافها و اختراعات بزرگی مثل ترانزیستورها، آنتی بیوتیکها و موتورهای الکتریکی توجه ما را بیشتر به خود معطوف میسازند، اما برای آن که درآمد متوسط کشوری دو برابر شود، باید میلیونها اکتشاف کوچک مثل این طراحى جدید براى فنجان و درپوش آن صورت پذیرد.
تمامى نسلها محدودیتهاى رشد را که در صورت کشف نشدن دستورالعملها و ایدههاى جدید و به خاطر محدود بودن منابع و اثرات نامطلوب جانبى به بار مىآیند، درک کردهاند.همچنین همه نسلها امکان رسیدن به دستورالعملها و ایدههاى نو را کمتر از واقع برآورد کردهاند.
ما همیشه در درک این که چه تعداد زیادى از ایدهها هنوز کشف نشده اند، ناکام مىمانیم.این مشکل از آن جا به وجود میآید که ما در نظر نمیگیریم که در چنین شرایطی امکانات با یکدیگر جمع نمىشوند، بلکه در هم ضرب میگردند.
شیمیدانها در یکى از شاخههاى شیمی فیزیک که با عنوان سنتز اکتشافى شناخته مىشود، عناصر خاصى را در دماها و فشارهاى مختلف ترکیب مىکنند تا مشخص شود که از این ترکیب، چه چیزى حاصل مىشود.
حدود یک دهه قبل مشخص شد که یکى از صدها ترکیبى که به این روش کشف شدهاند (مخلوطی از مس، باریم، ایتریوم و اکسیژن) در دماهایى بسیار بالاتر از آن چه قبلا تصور مىشد، ابررسانا خواهند بود.این اکتشاف در نهایت میتواند اثرات گستردهاى را بر ذخیره و انتقال انرژى الکتریکى به همراه آورد.
براى اینکه دریابیم چه دامنه گستردهاى براى تکرار این گونه اکتشافها وجود دارد، مىتوان این محاسبه را انجام داد.جدول تناوبى حدود صد نوع اتم مختلف را در خود جاى داده است، یعنى تعداد ترکیباتی که میتوان با چهار عنصر مختلف به دست آورد، عبارت است از 97×98×99×100 که برابر است با 94میلیون ترکیب.فهرستی از اعداد مثل 7، 2، 1، 6 میتواند بیانکننده نسبت استفاده از هر یک از این چهار عنصر در یک ترکیب باشد.
براى سادگى فرض کنید که اعداد موجود در این لیست باید بین ۱ تا ۱۰ باشند، هیچ عدد کسرى نمىتواند در این فهرست وجود داشته باشد و کوچکترین رقم باید همیشه برابر با ۱ باشد.
در این حالت حدود 3500 گروه از نسبتهاى مختلف براى هر چهار عنصر و لذا در کل (330.000.000.000=)94.000.000×3500 دستورالعمل وجود خواهد داشت.اگر آزمایشگاههای سراسر دنیا روزانه هزار دستورالعمل را مورد ارزیابی قرار دهند، بررسی تمامی آنها نزدیک به یک میلیون سال طول خواهد کشید (اگر به این محاسبات علاقه دارید، سعی کنید بفهمید که چند نوع نوشیدنی قهوه مختلف را میتوانید در کافی شاپ نزدیک خانه تان سفارش دهید.امروزه صاحبان کافی شاپها به جای آن که دور قفسههای سرپوش فنجانها بچرخند، وقت خود را صرف درست کردن نوشیدنی برای سلیقههای افراد مختلف میکنند).
در واقع این محاسبه، میزان اکتشافهایی که هنوز صورت نگرفته است را بسیار کمتر از حد واقع برآورد میکند، زیرا میتوان بیشتر از چهار عنصر را با یکدیگر ترکیب کرد، از نسبتهای کسری استفاده نمود و گستره وسیعی از دماها و فشارها را در حین ترکیب مورد استفاده قرار داد.
این نوع محاسبه حتی پس از در نظر گرفتن این عوامل اضافی، تنها نشاندهنده محدوده ساده گزینههای ممکن است.میتوان به جای آن که عناصر را تنها به گونهای نامنظم با یکدیگر مخلوط کرد، از واکنشهای شیمیایی ترکیب عناصری مثل هیدروژن و کربن برای تولید ساختارهای منظمی مثل پلیمرها یا پروتئینها استفاده نمود.برای این که دریابید این نوع فرآیندها تا کجا میتواند ادامه پیدا کند، یک پالایش کننده شیمیایی ایدهآل را در نظر بگیرید.این پالایش کننده، منابع وافر و تجدید پذیر را به محصولی تولید میکند که برای انسان ارزشمند باشد.
این پالایشکننده ایدهآل، از یک اتومبیل کوچکتر بوده و متحرک است، به گونهای که میتواند به دنبال مواد اولیه خود بگردد، دمای لازم برای واکنشهای خود را در محدودهای مشخص حفظ کند و به طور اتوماتیک، اکثر اشکالات سیستم را برطرف نماید.این پالایشکننده نسخههای بدیلی از خود را برای زمانی که از کار بیفتد، میسازد و همه این کارها را با نظارت اندکی از سوی انسان انجام میدهد.
آن چه که ما مجبور به انجام آن خواهیم بود، این است که امکان فعالیت متناوب آن را فراهم آوریم، به گونهای که با اتصال چند لوله محصول نهایی را از دستگاه تخلیه نماییم.این پالایشکننده هماکنون وجود دارد.منظور من، گاو شیرده است.
اگر طبیعت میتواند این مجموعه ساخته شده از هیدروژن، کربن و اتمهای مختلف دیگر را با طی یک مسیر تکاملی خاص آزمون و خطا (ولواین که صدها میلیون سال به طول انجامد) به وجود آورد، بنابراین باید تعداد غیرقابل تصوری از ساختارها و دستورالعملهای ارزشمند برای ترکیب اتمها وجود داشته باشد که هنوز کشف نشدهاند.
ارسال نظر