همه دوستش داشتند

غزال صادقی

اتفاق عجیبی بود. نقاشی خلوت‌نشین که همیشه از خبرسازی درباره خودش دوری می‌کرد، پس از مدت‌ها خاموشی و با این تصور که شاید فراموش شده باشم، به برپایی یک نمایشگاه تن داد. در روز افتتاحیه به یکی از شاگردانش گفته بود: امروز چقدر شلوغ بود، چقدر همه دوستم دارند.» و یک روز بعد خبر رسید که تسلیم مرگ شده است.

زمانی که وارد نمایشگاه شدم در ابتدا با تصویر خود نقاش که با دستان خودش کشیده روبه‌رو می‌شوم.

امتداد آن نوار مشکی که بر قاب تصویر کاتوزیان بسته شده بود به پای نسلی گره می‌خورد که امیدی به جایگزینی‌اش نیست، نگاه مورب کاتوزیان به سمت خاک کشیده می‌شود. در قاب عکس، نام‌های دیگری را تداعی می‌کند از ژازه طباطبایی تا ایرج کریم خان زند.

پرتره‌ساز و طبیعت‌گرا

حبیب‌ا... صادقی رییس مرکز هنرهای تجسمی در ارتباط با ویژگی‌های کار این استاد گفت: استاد کاتوزیان از نقاشان بعد از دوره کمال‌الملک بود که به دلیل توجه ویژه‌ای که به هنر آکادمیک و کلاسیک داشت، به فرآیند نگاه‌های فردی بیشتر توجه می‌کرد. عباس کاتوزیان بیشتر یک نقاش پرتره‌ساز و طبیعت‌گرا بود و به طراحی پایه‌های تصویری جدی در نقاشی اهمیت می‌داد.

صادقی همچنین درباره علاقه استاد به بوم‌شناسی توضیح داد: ایشان علاقه ویژه‌ای به بوم‌شناسی منطقه ایران داشتند و ژانر رفتاری‌شان بیشتر خودگرایانه بود.

رزهای صورتی، شمایل زرتشت پیامبر، خیام و مولانا عزیزترین‌های استاد نقاش بودند که به سفارش خودش در روز افتتاح به نمایشگاه طبقه اول آورده شده بودند تا هرکس که از آنجا دیدن می‌کند اول با سوگلی‌های شخص استاد روبه‌رو شود. در این سال‌ها سخنان ضد و نقیض درباره کارهای کاتوزیان زیاد بود و خیلی‌ها که دم از مدرنیسم می‌زدند کارهای این استاد را فقط به کشیدن ظرف میوه و پرتره محدود می‌دانستند، با این حال حتی علاقه‌مندان کارهای مدرن نیز اذعان دارند که کارهای او صرفا آثار کلاسیکی نیست.

تابلوی زرتشت پیامبر، در ابتدا یک کار صرفا رئال به نظر می‌آید، اما ابرهای پشت‌سر تصویر دورنمایی از عصر رمانتیک ویژگی‌های نقاشی‌های اکسپرسیونیستی را به ذهن متبادر می‌کند.

قرار این نبود

استاد ابراهیم جعفری، نقاش و شاعر درباره استاد کاتوزیان و کارهایش گفت: هر هنرمند و انسانی می‌تواند لحظاتش را به آثار به یادماندنی تبدیل کند به هر طریقی قابل احترام است، به قول خودم «لحظه‌ها مثل دانه‌های کوچکند، روی خاک خوب سبز می‌شوند، رشد می‌کنند، پیله می‌دهند، خاک خوب، خاک عاشق است، خاک تو، خاک پرثمر». به همین دلیل من معتقدم هنرمند روی هر هنری که کار می‌کند با ارزش است. عباس کاتوزیان در زمان خودش همواره به خاطر تفاوتی که در هر زمان با لایه‌‌های دیگر زمان خودش داشت، مساله‌ای را مطرح کرد که اگر باعث تعجب اعتراض یا گاهی تمسخر کسی می‌شد، اما او به این موضوع اعتقاد داشت. وی در پایان گفت: ۴۸ ساعت پیش از من خواستند تا به تماشای نمایشگاه کاتوزیان بروم که قرار بود چنین کنم. روحش شاد.

تمام کسانی که استاد را می‌شناختند راجع به یک قضیه با یکدیگر توافق داشتند آن هم این بود که نقاش «عاشق این خاک بود و بسیار وطن‌پرست».

به تصویر فریاد نگاه می‌کنم در ارتباط با این تصویر شنیده بودم که استاد آن را تحت تاثیر یک گزارش تلویزیونی در ارتباط با ازدواج یک زن با یک جانباز ۸۰درصد به تصویر درآورده و نقاشی تصویر زنی است که مشتش را گره کرده و به نشانه اعتراض و مقاومت به آسمان برده و فریاد می‌زند. از طرف دیگر قرینه تابلوی فریاد تصویری قرار دارد که نمایی از فتح خرمشهر را نشان می‌دهد و شاگردانش می‌گویند این تابلو نیز درست در روز آزادی خرمشهر کشیده شده است.

شاگرد کمال‌الملک

عباس کاتوزیان در سال ۱۳۰۲ در تهران متولد شد و چنانکه خود می‌گوید: «تا آنجا که یاد دارم نقاشی کردم و نقاش بودم. همیشه در تار و پود طراحی تلاش کردم و غرق در رنگ بوده‌ام».

وی هنرجوی هنرستان کمال‌الملک بود و بعدها در سال ۱۳۲۲ نایب‌رییس این هنرستان نیز شد، کاتوزیان تنها نقاش ایرانی است که در سال ۱۳۵۲ آثارش در کنار آثار استاد کمال‌الملک در مجلس شورای ملی در معرض تماشا قرار گرفت.

وی ۵ نمایشگاه در آمریکا، ۲ نمایشگاه در پاریس، یک نمایشگاه در لندن، ۲۷ نمایشگاه انفرادی در تهران و ۹ نمایشگاه در آبادان برپا کرده است. برخی از آثار این استاد نقاش در موزه‌های آستان قدس رضوی، موزه بوداپست موزه سلطنتی اروپا و... به یادگار مانده است.

عباس کاتوزیان که در زمینه نقاشی رئال و فیگورایتو شهره است، در این نمایشگاه آثاری را عرضه می‌کند حکایت از عدم پایبندی وی به سبک‌های متداول نقاشی است. وی در ارتباط با سبک کاری خود می‌گفت: «به سبک خاصی قائل نیستم این سوژه و انگیزه نقاشی است که شکل اثرش را تعیین می‌کند.»

آخرین نمایشگاه عباس کاتوزیان پنج‌شنبه ۲۲ فروردین‌ماه در فرهنگسرای نیاوران گشایش یافت که متاسفانه یک روز بعد از افتتاحیه در روز ۲۳ فروردین ۸۷ در سن ۸۵ سالگی دار فانی را وداع گفت و پیکرش در میان دوستان و شاگردانش از جلوی خانه هنرمندان ایران تشییع شد و در قطعه بهشت‌زهرای تهران به خاک سپرده شد.

تاسیس بنیاد هنر استاد کاتوزیان

مراسم یادبود زنده‌یاد استاد عباس کاتوزیان، عصر پنج‌شنبه با حضور قریب به ۷۰۰ نفر از هنرمندان و هنردوستان در نگارخانه اصلی فرهنگسرای نیاوران در کنار آثار وی برگزار شد. در این یادبود، شهره کاتوزیان، دختر استاد عباس کاتوزیان اعلام کرد: سال آینده و در نخستین سالگرد درگذشت استاد عباس کاتوزیان، جایزه بین‌المللی نقاشی عباس کاتوزیان در زمینه پرتره اهدا خواهد شد. شهره کاتوزیان همچنین اعلام کرد: بنابر خواسته قلبی و دیرینه زنده‌یاد استاد عباس کاتوزیان به زودی بنیاد هنری استاد عباس کاتوزیان تاسیس و آغاز به کار خواهد کرد. در این بنیاد علاوه بر حفظ و اشاعه آثار ایشان، در راستای تقویت بنیان‌های نقاشی و به خصوص حمایت از نقاشان جوان و نیز نقاشانی که بضاعت مالی مناسب برای بروز توانمندی‌هایشان ندارند فعالیت خواهد شد.