با اولین‌های مطبوعات ایران

قاجارها اگر هیچ‌کاری برای ایران نکرده باشند، دست کم مقدمه‌ای شده‌اند برای روی کار آمدن کاغذهای پرکلمه‌ای که امروز به آن روزنامه می‌گوییم. «کاغذ اخبار» را حتما آنهایی که به مدرسه رفته‌اند و ادبیات خوانده‌اند، می‌شناسند. ۱۷۶ سال قبل میرزا صالح شیرازی از آن دست رجال قاجار که شیفته فرنگ بوده‌اند، برای تحصیل به انگلستان رفت و طی پنج‌ سالی که در آن کشور ماند، با زبان‌های انگلیسی، فرانسه و لاتین و علوم طبیعی، تاریخ و فن چاپ آشنا شد. او یک سوغات هم با خود به ایران آورد. سوغاتی که از جنس کاغذ بود.

روزنامه میرزا صالح البته شباهت زیادی به روزنامه‌های امروزی نداشت، ولی محتوایش هرچه بود، نامی داشت که از تمایل میرزا صالح به انعکاس خبرها و حوادث حکایت می‌کرد؛ کاغذ اخبار.

عده‌ای می‌گویند نام این روزنامه ترجمه لغت به لغت Newspaper است، ولی واقعیت این است که کسی به طور قطع چیزی در‌این‌باره نمی‌داند، اما آنچه از آن مطمئنیم، اینکه کاغذ اخبار به سردبیری میرزا صالح شیرازی کازرونی و به فرمان محمدشاه منتشر شده و عمری نزدیک به سه سال داشته است. البته کاغذ اخبار مثل بعضی دیگر از همقطارانش مجالی نداشت تا صدای مردم کوچه و بازار را منعکس کند، چرا که این روزنامه نیز در انحصار اخباری بود که از دولت علیه ایران و آنچه در اندرونی دربار اتفاق می‌افتاد، حکایت می‌کرد.

کاغذ اخبار البته قبل از انتشار رسمی یک طلیعه نیز داشت، یعنی همان چیزی که ما به آن پیش‌شماره می‌گوییم. این طلیعه در دو ورق بوده است که یک روی آن سفید و در سرلوحه آن نشانی دولت نقش شده و در قسمت پایین آن نیز «اخبار و وقایع شهر محرم‌الحرام ۱۲۵۳ که در دارالخلافه طهران است» قید شده است. در صفحه اول طلیعه اخبار «ممالک محروسه» (اخبار دارالخلافه طهران) و در صفحه دوم نیز «اخبار ممالک غربیه (ایتالیا، ینگه دنیا (آمریکا)، انگلند (انگلستان)، عثمانی و...)» درج شده است. از کاغذ اخبار نسخه‌های زیادی در دست نیست، اما برای دیدن آن و ورانداز کردنش، مرکز اسناد و مطالعات تاریخ معاصر محل مناسبی است.