سنجد و یک دنیا حرف

مهدیس فرقانی

سین مثل یک سین سفره هفت‌سین؛ سنجدی که مثل بابا نوروز سالی یک بار مهمان سفره‌‌های شب عید ما می‌شود. اکثر افراد ارزش سنجد را در داشتن حرف سین و عضویت در هیات سفره هفت‌سین می‌دانند. البته این میوه ریز نقش و نارنجی رنگ مثل سایر اعضای سفره هفت‌سین تا پایان عید در ظرف خود دست نخورده باقی می‌ماند و آخر هم، مانند سنگ، سفت و دندان‌شکن می‌شود و بعد از روز ۱۳فروردین راهی سطل آشغال یا کابینت می‌شود که باز هم به همان سرنوشت شوم دچار می‌شود.

زمان‌های گذشته سنجد ارزش بیشتری داشت و آنقدر طرفدارانش زیاد بود که علاوه بر سر سفره هفت‌سین در سبد غذایی مردم نیز برای خود جایی داشت.

امروزه بیشتر ما تنها در سفره هفت‌سین برای همین‌میوه جایی مقرر کرده‌ایم که چه بسا ممکن است در طی سالیان بعد همین یک ذره جا هم دیگر به او تعلق نگیرد!اما شاید اگر خواص سنجد را بدانید، دیگر حتی کمترین بی‌اهمیتی را نسبت به آن روا ندارید. پس در این قسمت برای آشنایی بیشتر در مورد درخت سنجد و خواص آن به معرفی سنجد یا «Elaegnusan gastifolial» می‌پردازیم.

درخت سنجد

طبق مطالعات صورت گرفته به طور کلی سه نوع درخت سنجد در دنیا وجود دارد که دو نوع هلاگنوس و هیپوفار در ایران موجود است. درخت سنجد به صورت درختچه‌های بزرگ یا کوچک دیده می‌شود.

گل‌های آن کوچک، زردرنگ و معطر با عطری قوی است که گاهی اوقات برای افراد حساسیت ایجاد می‌کند.

میوه آن به شکل زیتون و گوشتی است و از سه قسمت پوسته به رنگ نارنجی، گوشت آن سفید پرزدار و هسته چوبی تشکیل شده که هر کدام از آنها دارای خواص دارویی و صنعتی است.

امروز از درخت سنجد و میوه آن در صنایع غذایی، بهداشتی، دارویی، صنایع چوبی و عطرسازی استفاده می‌شود.

کاربرد صنعتی

از پوست درخت سنجد یک ماده شیمیایی- دارویی مهم به نام تتراهیدروآرمور ومتیل و از برگ آن آلکانویید که در صنایع داروسازی کاربرد دارد، استخراج می‌شود.

اسانس گل سنجد نیز در صنایع داروسازی و آرایشی و عطرسازی کاربرد فراوان درد.

خواص سنجد

اگر آرد و هسته میوه سنجد با هم آسیاب شوند، مصرف خوراکی آن، بیمار‌ی آرتروز را درمان می‌کند. این ترکیب برای درمان اسهال و زخم‌معده نیز بسیار مفید است.

میوه سنجد طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعتی سرد و خشک دارد و برای سرفه‌های گرم مفید و آثار تقویت‌کننده و فرح‌‌بخش دارد. این میوه همچنین صفرا را قلع و قمع کرده و قی و آشفتگی را تسکین می‌بخشد.

در هند از روغن هسته سنجد، شربت غلیظی درست می‌کنند که در هنگام التهاب غشاهای مخاطی همراه با تشرح‌مانند موارد زکام و همچنین در موارد عفونت‌های برونشها مصرف می‌کنند.

در اسپانیا نیز از شیره گل سنجد برای قطع تب‌های مهلک و خطرناک استفاده می‌شود.گل سنجد گرم، خشک و معطر است (مقدار خوراک از آن پنج‌گرم است) که به صورت دم‌کرده یا جوشانده مصرف می‌شود.جوشانده یا دمکرده گل سنجد برای بیماری‌هایی مانند فلج، کزاز و قلب و نیز تقویت معده و کبد، برطرف کردن زخم‌های ریوی و تنگی نفس، نفخ و یرقان مفید است.به طور کلی در قسمت میان بر سنجد (آردی شکل) دو نوع قند گلوکز و فروکتوز و هفت نوع چربی اشباع شده و اشباع نشده وجود دارد و نیز در قسمت درون بر (هسته چوبی) ۱۷ نوع آمینو اسید و مقداری پروتئین وجود دارد که هریک از این آمینواسیدها خواص دارویی بسیار مفیدی دارند.

سنجد در مناطق مختلف ایران به نام‌های مختلفی خوانده می‌شود. مثلا در کردستان آن را «سرین چک»، در آذربایجان «ایده، ایکده»، در اطراف تهران «پستانک» و در اصفهان «غبیده بادام» گفته می‌شود. در کتب سنتی نیز از سنجد با نام‌های «چوب‌دانه، بل، نقد» یاد شده است.