در تورین به بازدید از باغ وحش این شهر می‌پردازند و پس از دیدار با پادشاه ایتالیا، در شهر میلان مورد استقبال ولیعهد ایتالیا «اومبرت» (Humbert) قرار می‌گیرند و از برخی ابنیه تاریخی این شهر از جمله یک کلیسا بازدید می‌کنند. سپس ایتالیا را به مقصد اتریش ترک می‌کنند و پس از برخی بازدیدها برای بازگشت به ایران به ایتالیا باز می‌گردند.

هیات ایرانی ایتالیا را با کشتی به مقصد عثمانی ترک می‌کنند و از مسیر دریای مرمره وارد اسلامبول می‌شوند. بازدید از اماکن تاریخی این شهر از جمله مسجد ایاصوفیه و شرکت در ضیافت شام پادشاه عثمانی از جمله برنامه‌های هیات ایرانی در اسلامبول بوده است. هیات ایرانی اسلامبول را از طریق دریای شمال و به وسیله کشتی به مقصد باکو ترک می‌کند و پس از گذر از رود ولگا به باکو و از آنجا نیز با کشتی وارد بندر انزلی می‌شود و از مسیر امام زاده‌هاشم، قزوین و کرج در «سلخ رجب‌المرجب ۱۲۹۰ [هجری قمری] و ۲۳ سپتمبر ۱۸۷۳» وارد تهران می‌گردد. در تمام این سفر عزالدوله جزو همراهان نزدیک ناصرالدین شاه قاجار بوده است. بخش دوم این کتاب «سفرنامه شاهزاده عبدالصمد میرزا عزالدوله، سفارت فوق‌العاده برای تاجگذاری الکساندر سوم به انضمام دو سفرنامه از همراهان او، ۱۳۰۰ هجری قمری» نام دارد. در این سفر عزالدوله به درخواست ناصرالدین شاه به عنوان «سفیر فوق‌العاده» ایران برای شرکت در مراسم تاجگذاری پادشاه روسیه عازم این کشور می‌شود.انتخاب عزالدوله برای این ماموریت، ظاهرا به علت توانایی‌های او (از جمله تسلط به چند زبان خارجی) و نیز اعتمادی بوده که ناصرالدین شاه به برادر خود داشته است. از این سفر، سه سفرنامه برجای مانده که یکی از آن عزالدوله و دو سفرنامه دیگر از آن همراهان او است.علت نگارش این سفرنامه‌ها، ظاهرا تاکید ناصرالدین شاه بر نگارش سفرنامه و تهیه گزارش سفر از سوی ماموران و فرستادگان او بوده است. این سفر در سال ۱۳۰۰ هجری قمری (۱۸۸۲ میلادی) صورت گرفته و در جهت روشن شدن تاریخ روابط ایران و روسیه و نیز برخی مسائل مرزی بسیار مفید است و به خوبی می‌تواند مورد استفاده علاقه‌مندان و پژوهشگران این زمینه قرار بگیرد.در این سفرنامه همچنین چندین نامه تاریخی از ناصرالدین شاه به امپراتور روسیه و از میرزا سعید خان وزیر خارجه ایران به موسیو کرس وزیر خارجه روسیه وجود دارد که همین امر بر اهمیت این سفرنامه می‌افزاید.مسیر حرکت هیات ایرانی به سرپرستی عزالدوله از تهران به امامزاده‌هاشم، رشت و انزلی بوده است. در انزلی هیات ایرانی با کشتی به طرف شمال حرکت کرده و در رود ولگا ادامه مسیر می‌دهند و پس از توقف در چند شهر حاشیه رود ولگا از طریق شهر ریازان به مسکو می‌رود. هیات ایرانی یک روز دیرتر به مراسم تاجگذاری وارد می‌شوند.

علت این امر را میرزا سعید خان، وزیر خارجه ایران، در نامه‌ای به وزیر خارجه روسیه چنین توضیح داده بوده است: «....شاهزاده [عزالدوله] در کلیسا کلاه برنمی دارد و از جانب اعلی‌حضرت شاهنشاه ایران هم ماذون به کلاه برداشتن نیستند.» (ص ۲۸۸ - ۲۸۹) در این سفرنامه نیز گزارش مفصلی از تشریفات استقبال و تاجگذاری امپراتور روسیه ذکر گردیده است.عزالدوله در مسکو با تجار ایرانی مقیم آن شهر دیدار می‌کند و شرح دیدار خود با مسیو کرس «وزیر دول خارجه» روسیه و نیز برخی مناسک فرهنگی در مسکو را ذکر می‌کند. هیات ایرانی به سرکردگی عزالدوله در ۲۲ شعبان همان سال به تهران باز می‌گردند. در ادامه این سفرنامه شش نامه از عزالدوله به ناصرالدین شاه درباره مسائل سفر روسیه، ازجمله مسائل سیاسی و مخارج سفر وجود دارد. پس از آن «سفرنامه میرزا حسن خان منشی» و «سفرنامه طاهرخان افتخار نظام به مسکو» دو تن از همراهان عزالدوله در این سفر آمده که هر دو مختصر و دارای مضامینی مشترک با سفرنامه عزالدوله هستند.

منبع: irdiplomacy.ir