سیر و سیاحت در زیرزمین
میترا یزدچی
مسکن، از ضروریات زندگی هر انسان است که در طول تاریخ تحولات زیادی به خود دیده است.

اما با همه اتفاقات و داستان‌هایی که مسکن در طول حیات بشری تجربه کرده نباید فراموش کنیم که ماوا و بستر اولیه بشر در غارها گسترانده شد.
غارها هنگامی تشکیل می‌شوند که عمل انحلال آب‌های زیر زمینی، به ویژه در زیر سطح زمین فعال باشد. آب‌های زیرزمینی، سنگ‌های قابل حل را در امتداد سطوح لایه‌بندی، درزها و سایر سطوح ضعیف‌شده در خود حل می‌کنند و همچنین برای تشکیل غارها، آب‌های زیرزمینی باید جریان داشته باشند، زیرا سکون آب‌های زیرزمینی باعث کاهش قدرت انحلال آن می‌شود. غار، به‌ طور‌کلی یک حفره زیرزمینی است که معبری به سطح زمین دارد. غارها ممکن است دارای یک حفره یا حفره‌های متعدد و مرتبط به هم در ارتفاعات مختلف باشند. غارهای کشف شده اشکال داخلی و ابعاد متغیری دارند.
مشهورترین غار دنیا، غار ماموت (Mammoth) نام دارد که در ایالت کنتاکی آمریکا واقع شده است. این غار بیش از 250کیلومتر طول داشته و 200حفره را در خود جای داده است.
مشهورترین غار آهکی ایران نیز، غار علیصدر در استان همدان است که دارای جلوه‌های بدیع و بی‌نظیر طبیعی است. گاه اشکال جالبی که اکثرا اکلسیتی هستند به وسیله آب‌های زیرزمینی و هنگام عبور آنها از درون غارها و رسوب مواد کلسیتی به‌وجود می‌آ‌یند که اگر این مواد به صورت قندیل از سقف آویزان باشند به آنها «استالاگتیت» و اگر از کف غار بالا آمده و شکلی شبیه تیرهای سنگی را ایجادکنند «استالاگمیت» نام می‌گیرند و هنگامی که یک «استالاگتیت» و یک «استالاگمیت» به هم برسند یک ستون ساخته می‌شود.
غارنوردی
امروزه غارنوردی، یکی از اقسام گردشگری است و کشور ما نیز در این رشته همانند سایر بخش‌های این صنعت قابلیت‌های زیادی دارد.
غارقوری قلعه، بزرگترین غار آبی آسیامردم غرب‌نشین ایران، در سرزمین اعجاز، تاریخ و تمدن زندگی می‌کنند و اورامانات از آن مناطقی است که در آن واژه‌های شگفتی، زیبایی و تاریخ را می‌توان احساس و به معنای کامل درک کرد.
در دیار زیبای اورامانات و نزدیک به شهر پاوه(هزار ماسوله) در کنار فرهنگ اصیل و بومی، جاذبه‌های طبیعی بی‌شماری وجود دارد که هر گردشگری را متحیر می‌کند. یکی از این جاذبه‌های طبیعی، غار قوری‌قلعه است. این غار که در ۸۷ کیلومتری کرمانشاه به سمت پاوه قرار دارد، در روستایی به همین نام واقع شده است. روستای قوری‌قلعه نیز مکانی زیبا و خوش‌آب و هوا است و چشمه‌ای زیبا از داخل آن می‌جوشد. در رابطه با وجه تسمیه نام این روستا، گفته می‌شود که به علت شکل روستا و شباهت آن به قوری است.
منطقه قوری قلعه از نظر جغرافیایی معتدل است و معمولا مردم این منطقه دمای بالای صفر را تجربه می‌کنند. با این وجود دمای داخل غار قوری قلعه از 7 تا 11درجه زیر صفر بوده و در تمام فصول ثابت است. آب زلال داخل غار دمایی حدود منفی 10درجه و هوای آن نیز دارای رطوبتی بین 40 تا 60درصد است. تالارهای زیبای این غار با رنگ‌های گوناگون و آبشارهایی از قندیل، آدمی را به دنیایی رویایی می‌برد. تالار عروس و بلور غار قوری قلعه زیبایی فراوانی در خود جای داده است.
میله‌های خودکار آویز و پرده گوش‌های موزیکال که با نوازش آنها صدای موسیقی بر می‌خیزد و قندیل‌های شفاف آویزان که روشن شدن یک لامپ را با چند برابر منعکس می‌کند، زیبایی خاص و نادری را در مقابل دیدگان آدمی قرار می‌دهد.
در تالار بلور که عمق حوضچه آن به 14متر می‌رسد و در زمستان پرآب است گوشه‌ای دیگر از این زیبایی‌ها نمایان می‌شود. در قسمت‌هایی از غار می‌توان قایق تفریحی راه انداخت و ارزش گردشگری آن را بیشتر کرد. غار قوری قلعه 25چتر واژگون بسیار زیبا داشته که ارزش جهانی دارد. این غار یکی از 7 اثر طبیعی ملی کشور بوده و به ثبت رسیده است.
این غار با توجه به جریان رودخانه‌ای و تونل‌های تنگ و گذرگاه‌های باریک و در مقایسه با دیگر بخارهای تونلی مانند غار «چال نخجیر» دلیجان، «کتله‌خور» زنجان و «کاهرود» اصفهان بسیار جوان‌تر، فعال‌تر و در سازندگی و تشکیل تزیینات آهکی از سرعت عمل بیشتری برخوردار است.
علاوه بر اهمیت قابلیت‌های اکوتوریستی و ژئوتوریستی این غار آثار مکشوف در آن مانند ظروف و سکه‌های حکاکی شده، نشان از اقامت یا تردد انسان‌ها در زمان‌های دور به این غار دارد. درحال حاضر تنها میهمانان این غار، گونه کمیابی از خفاش‌ها به نام «گوش موشی» هستند.
غار کتله‌خور، زیباترین غار دنیا
غار عظیم و زیبای کتله‌خور در 165کیلومتری جنوب باختری استان زنجان قرار دارد که از طریق جاده آسفالته زنجان- سلطانیه- خدابنده- گرماب و از طریق جاده زنجان- بیجار- گرماب و همچنین از طریق جاده همدان- کبودر آهنگ نیز قابل دسترسی است.
کتله‌خور، براساس بررسی‌های انجام گرفته، معانی مختلفی مثل تپه خورشید، روستای بدون خورشید و ... دارد، ولی مناسب‌ترین معنی آمده برای آن واژه‌ای ترکی است که کتله به معنی پستی، بلندی و ناهمواری‌های داخل غار و خود به معنی راحتی و آسانی است و به طور کلی به معنی پستی و بلندی‌های راحت و دنج است.
طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین‌شناسی، غار کتله‌خور در دل کوه ساقیزلو در آهک‌های اگلیومیوسن مربوط به دوران سوم زمین‌شناسی به وجود آمده و تقریبا حدود 30میلیون سال قدمت دارد. سال پیدایش این غار برای اولین بار توسط انسان معلوم نیست.
غار کتله‌خور برخلاف غار آبی علیصدر همدان، خشک است و می‌توان در هنگام راهپیمایی از تماشای قندیل‌های آن لذت برد. هم‌اکنون این غار به صورت ۳طبقه خشک و طبقه چهارم به بعد مسیرهایی نیز به صورت آب بوده و زمین‌شناسان احتمال تشکیل چهار طبقه دیگر را تا سفره آب زیرزمینی نیز داده‌اند که در سال ۲۰۰۳ میلادی حدود ۳۰کیلومتر از مسیرهای متعدد غار توسط زمین‌شناسان آلمانی و سوئیسی نقشه‌برداری شد. از سال ۷۲ تاکنون نیز تقریبا ۲/۵کیلومتر آن به صورت رفت و برگشت آماده بازدید شده است که ورودی این غار تا سه راهی اول مسیر به حالت سینه‌خیز بوده و تمامی سقف و کف قسمت‌هایی از کف غار دستکاری شده که رفته‌‌رفته دستکاری داخل غار کم شده و به صورت طبیعی با نورپردازی‌های انجام گرفته قابل‌بازدید است. غار «کتله‌خور» از لحاظ وسعت دومین غار جهان و از لحاظ زیبایی اولین آنها شناخته شده است و استالاگنیت و استالاگمیت‌های این غار در رنگ‌های مختلف بوده و تعداد قندیل‌های توخالی و نیسانی که جزو کمیاب‌ترین قندیل‌ها هستند در نوع خود منحصر‌به‌فرد بوده و در سقف غار بافت‌های زیبایی را پدید آورده‌اند.
غار علیصدر
غار «علیصدر» برای اولین بار در سال ۱۳۳۹ توسط یک گروه غارنورد که برای گردش به «غارسراب» رفته بودند، کشف شد. دهکده علیصدر، در ۱۵کیلومتری گل‌تپه و سر راه همدان - بیجار واقع شده است. غار علیصدر، در سمت جنوب این دهکده و در دل تپه‌ای منفرد از تپه‌های آن دو غار که اولی را اهالی منطقه «ایشیق غار»، غار روشن و دومی را «قاران قولوق»، غار تاریک، می‌نامند، وجود دارد.
«علیصدر» که مشهورترین غار آبی ایران است که خوشبختانه تا حدی برای مردم ایران شناخته شده است، این غار به شکل عصا بوده و با قایق‌های مخصوص در آن گردش می‌کنند.
غارها و توسعه گردشگری
شناسایی غارهای استان‌های مختلف و بهره‌برداری از آنها می‌تواند زمینه‌ساز توسعه انواع گردشگری مربوط به غار در حوزه‌های ورزشی، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی، باستان‌شناسی و‌... باشد.
البته به جز تمام ویژگی‌های ورزشی و گردشگری غار، اگر زمانی خیلی دلتنگ شدید نیز می‌توانید همانند «عزیز نوروزی پرور جیردهی» به غاری پناهی ببرید و زندگی آرامی را داشته باشید.این مرد که از اهالی روستای «جیرده» در ۲۰کیلومتری مرکز فومن،‌ از توابع دهستان آلیان بخش سردار جنگل است، به دنبال یک شکست عاطفی به غاری در جنگل‌های فومن پناه برد و ۴۶سال آنجا ماند.
Yazdchymit@yahoo.com