یخ در پرتقال
ندا گنجی
به یمن سرمای بی‌سابقه امسال، چشممان به جمال پرتقال تلخ هم روشن شد. پرتقال‌هایی که ظاهر فریبنده‌ای دارند و مزه‌ای به تلخی دم‌ مار.

البته این تلخی به کام وانتی‌های دوره‌گرد، شیرین است. آنها با آن صدای گوشخراش، مشتریان را برای پرتقال‌های یخ‌زده، با یک سوم قیمت به سوی خود می‌خوانند تا این چنین آتش به مال باغداران بزنند.
باید هم برای خرید این میوه‌های خوش‌طعم‌(!) سرودست شکست. در این میان، گروهی از مردم دیگر حتی اسم پرتقال را هم بر زبان نمی‌آورند و گروهی دیگر نه؛ با ارزان شدن آن و با وجود یخ‌زدگی، به میزان خرید خود نیز افزوده‌اند. تلخ است؛ باشد، مهم این است که پرتقال است.
اما اگر از دسته اول هستید که برای جلوگیری از تلخ شدن کامتان حتی نامی از این میوه نمی‌برید، باید بدانید که عرضه پرتقال سرمازده منحصر به یک یا دو شهر نیست و این به دلیل آن است که مازندران و مناطق شمالی کشور که بیشترین سطح تولید پرتقال را زیر کشت دارند، بیشترین آسیب و یخ‌زدگی را متحمل شده‌اند. بنابراین خانه از پای‌بست ویران است. این موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانید هیچ کس قادر به شناسایی این پرتقال‌های ‌تلخ‌ نیست؛ نه خریدار، نه مصرف‌کننده و نه تولیدکننده.
همین امر مسوولیت را از دوش وزارت بازرگانی برمی‌دارد و در هوا معلق نگاه می‌دارد.
اما تلخی مزه پرتقال‌ها در این شرایط به هیچ وجه با تلخی گرانی این میوه پراهمیت که در بحبوحه ایام نوروز و شب عید بر کام خواهد نشست، قابل‌مقایسه نیست.
اگرچه مسوولان از عادی بودن قیمت‌ها بشارت می‌دهند با این ادعا که پیش از آغاز فصل سرما باغداران بخشی از محصولات خود را چیده و برای فصل بهار ذخیره کرده‌اند و انبار پرتقال‌های شب عید تا سقف پر است، اما گفته می‌شود پس از تغییرات آب‌و‌هوایی اخیر ۶۰ تا ۷۰درصد مرکبات در مازندران آسیب دیده و گاهی نیز در خبرگزاری‌های رسمی اخباری مبنی‌بر خسارت ۹۰درصدی مرکبات منتشر می‌شود.
این در حالی است که محمدصادق مفتح، معاون وزیر بازرگانی به خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) می‌گوید: «از آنجا که سرما و یخبندان در پایان فصل برداشت مرکبات رخ داده، از این رو حجم کمی از پرتقال‌ها یخ‌زده و از بین رفته است.» وی در ادامه از واردات 60تنی پرتقال در 9ماهه نخست سال‌جاری خبر داده و گفته: «این مقدار واردات در مقایسه با سال گذشته 25درصد افزایش یافته است.»
اما انگار مزه پرتقال‌های یخ‌زده و تلخ، چندان هم برای مسوولان وزارت بازرگانی آزاردهنده نبوده است.
شاید در این مدت این دولتمردان، شیرینی پرتقال‌های وارداتی را تجربه کرده‌اند یا اینکه برای مدتی از خیر ویتامین ث پرتقال گذشته‌اند یا از آنجایی که تشخیص تلخی برای آنها غیرممکن است، کیسه‌های پرتقال را از در منازل خود بازگردانده‌اند وگرنه از ورود این پرتقال‌ها به داخل بازار جلوگیری می‌کردند.
مفتح در این خصوص گفته است: «تولیدکننده برای فروش محصول خود مجبور است پرتقال‌ها را به هرشکلی که باشد، وارد بازار کند.»
البته باید گفت باغدارانی که دیگر امیدی به جبران خسارت‌هایشان ندارند، «مجبور می‌شوند» پرتقال‌ها را به هر شکلی که می‌توانند وارد بازار کنند.
اما حسین مهاجران، رییس اتحادیه میوه و سبزی تهران از میزان خسارت‌ها می‌گوید: «تمام باغاتی که پرتقال رسمی پرورش می‌داده‌اند و باغات پرتقال خونی حتی یک عدد پرتقال هم از درخت نچیده‌اند، چرا که پرتقال‌های رسمی تا ۱۵دی‌ماه رنگ سبز دارند و پرتقال‌های خونی نیز تا ۲۰دی‌ماه رنگ نمی‌گیرند، اما ۵۰ تا ۶۰درصد پرتقال‌های تامسون که معمولا برای ایام عید مورد استفاده قرار می‌گیرند از درخت‌ها چیده شده و در انبارها نگهداری می‌شوند.
در عین حال، پرتقال‌های والنسیا که پس از ایام عید یا اردیبهشت‌ماه چیده می‌شوند، دچار یخ‌زدگی شده‌اند که بخشی از پرتقال‌های یخ زده برای صنایع تولیدکننده کنسانتره ارسال می‌شود.»
اما در این میان باغداران بیشترین آسیب‌دیدگی را متوجه خود کرده‌اند؛ به طوری که تنها ۱۰درصد آنها باغات خود را بیمه کرده‌اند؛ بنابراین چندان هم نمی‌توانند به دست‌های سخاوت دولتمردان چشم بدوزند تا جبران خسارت کنند.
همچنین تاکنون هیچ‌آماری از میزان خسارت‌های این بخش منتشر نشده است و مسوولان دلیل آن را خرد و پراکنده بودن بخش کشاورزی کشور می‌دانند. از همین رو است که جمع‌آوری نهایی این آمار را زمان‌بر، برمی‌شمرند. اما رییس اتحادیه میوه و سبزی تهران امیدی به جبران خسارت‌ها ندارد.
او می‌گوید: «خدا کند تجربه بحران «وبا و سبزی» که حدود سه سال پیش گریبان‌گیر صنف ما شد، تکرار نشود چراکه خسارت‌هایی که در آن هنگام به مغازه‌داران و سبزی‌کاران تحمیل شد هنوز هم پرداخت نشده است. باغداران مرکبات هم به دلیل آنکه هیچ گاه آفتی متوجه تولیداتشان نبوده، سراغ بیمه کردن باغ‌های خود نرفته‌اند.»
مهاجران پیرامون وضعیت بازار پرتقال در ایام عید می‌افزاید: «در اثر تلخ بودن پرتقال‌ها در هفته‌های اخیر، مصرف داخلی کاهش یافته است. اگر مصرف پرتقال به همین شکل ادامه پیدا کند و آنچه که در انبار ذخیره شده، دست نخورده باقی بماند، کمبودی از این ناحیه رخ نخواهد داد.» او در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» توصیه‌ای را نیز حواله واسطه‌ها می‌کند: «واسطه‌ها، برای جلوگیری از بروز احتمالی بحران و به جای واردات از خارج کشور، از پرتقال‌های جنوب کشور استفاده کرده و محصولات این خطه را که از کیفیت بالایی برخوردارند، وارد بازار کنند. البته در صورت کاهش تعرفه واردات، رقابت در این بخش نیز افزایش می‌یابد و قیمت پرتقال در ایام نوروز با قیمت نازلی در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد.»
عنایت‌‌ا... بیابانی، عضو هیات‌مدیره خانه کشاورز نیز در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» از وضعیت موجود گله‌مند است: «من به عنوان متولی این بخش به شدت از سوداگرانی که صرفا برای سودجویی، مرکبات یخ‌زده را وارد بازار می‌کنند، گله‌مند هستم.
مرکباتی که در تهران عرضه می‌شود نه از سوی تولیدکنندگان است و نه از ناحیه مباشران خرید؛ بلکه یک مشت وانتی زنبیل به دست اقدام به خریداری مرکبات سرمازده می‌کنند و در شرایطی این محصولات را کیلویی 50تومان از کشاورز می‌خرند که همان پرتقال را با قیمت چند برابر به مصرف‌کنندگان می‌فروشند.»
به گفته او مقرر شده بخشنامه‌ای تنظیم شود که با عاملان عرضه پرتقال‌های یخ‌زده برخورد قضایی شود. بیابانی نیز میزان خسارت وارد آمده به این بخش را نمی‌داند و می‌گوید: «میزان خسارت‌ها در مناطق مختلف متفاوت است؛ اما ۴۵ تا ۹۰۰میلیارد تومان تخمین زده شده که متاسفانه از آنجایی که فاصله بسیار فاحش است، قابل استناد نیست.
ارزش غذایی پرتقال‌های تلخ
پرتقال‌ها تلخ است. گویا در جمع‌آوری این پرتقال‌های نامرغوب هم کاری از دست کسی ساخته نیست. اگر توصیه کنیم پرتقال نخورید، عوارض دیگری دامنگیرتان خواهد شد، اگر خوردن آن را توصیه نکنیم، تلخی‌اش قابل تحمل نیست.
نظرها هم در این زمینه متفاوت است. برخی می‌گویند تلخی آن سمی است مانند تلخی بادام؛ اما یکی از کارشناسان علم تغذیه نظری خلاف آن دارد. او می‌گوید: «معروف‌ترین ترکیباتی که ایجاد مزه تلخ می‌کند به گروه آکلالوئیدها و دلیکوزیدها تعلق دارند که خود اینها به زیرگروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.
ماده دیگری که موجب ایجاد مزه تلخ می‌شود، لیمونین است و در این میان نارینجین و فلاونون غالبا در گریپ‌فروت و پرتقال‌های تلخ موجود هستند.
او می‌افزاید: «نظر به اینکه نارنجین میزان کمی در آب مرکبات محلول است، ممکن است از طریق کاهش درجه حرارت تا زیر نقطه انجماد، عصاره این ماده به صورت کریستال درآید و از عصاره جدا شود. اگر ماده‌ای به صورت طبیعی در یک ماده خوراکی باشد، نمی‌توان گفت مضر است؛ چرا که میزان کم آن خاصیت درمانی دارد و افزایش میزان آن کشنده خواهد بود.اما از آنجایی که میزان افزایش و کاهش این ماده در پرتقال مشخص نیست، نمی‌توان نظر قطعی داد».
این کارشناس تاکید می‌کند: «این تلخی از نظر مزه می‌تواند بد باشد ولی مضر نیست. حتی در مواقعی این تلخی، مفید نیز به نظر می‌رسد».