دیابت کم‌پولی است یا بیماری؟
میرمحمد طجوزی
آیا تا به حال دچار تشنگی و گرسنگی پی در پی شده‌اید یا اینکه ادرارهای مکرر شما را آزرده خاطر کرده است. داشتن یکی از علائم یاد شده در بدن هر انسانی می‌تواند از جمله عوامل مبتلا شدن بدن فرد به بیماری به نام دیابت باشد؛ چرا که تمام بیمارانی که مبتلا به بیماری دیابت هستند از این سه مشکل، اصولا رنج می‌برند.

عکس: حمید جانیپور / طرح: ساسان ضرابی
صدها سال است که بیماری دیابت با دفع قند از طریق ادرار شناخته شده است. آزمایشات سال‌های ۱۸۰۰میلادی نشان داده است که در حیواناتی که لوزه‌المعده‌شان با انجام عمل جراحی برداشته می‌شود، علائم بیماری فورا ظاهر می‌شود، به هر حال تا سال ۱۹۲۱ که فردریک باتینگ و چارلز بست، انسولین را از پانکراس حیوانات استخراج کردند و برای دیابت انسان مورد استفاده قرار دادند، درمان قطعی برای این بیماری وجود نداشت.
دیابت چیست؟
دیابت یک اختلال در سوخت‌وساز (متابولیسم) بدن است که انسولین به تعداد کافی در بدن وجود ندارد یا اینکه انسولین موجود قادر نیست وظیفه خود را به درستی انجام دهد و در نتیجه به علت مقاومت در برابر آن، قند خون بالا می‌رود. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتا واقع در پانکراس ترشح می‌شود و وظیفه اصلی آن کاهش قند خون است. پانکراس نیز یکی از غدد دستگاه گوارش است که در پشت معده قرار دارد. بالا بودن قند خون در دراز مدت باعث بروز عوارض در سیستم قلب و عروق، کلیه‌ها، چشم و سلسله اعصاب می‌شود.
متخصصان این بیماری به طور کلی دیابت را به چهار گروه دیابت نوع یک، دیابت نوع دو، دیابت حاملگی و دیابت به علل متفرقه تقسیم می‌کنند. در دیابت نوع 1 که 10 الی 15 درصد کل انواع دیابت را تشکیل می‌دهد، انسولین از لوزالمعده به علت از بین رفتن سلول‌های سازنده انسولین، متوقف می‌شود به همین خاطر افراد مبتلا به این نوع دیابت از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تامین می‌کنند. دیابت نوع اول اغلب در سنین زیر 30سال به وجود می‌آید.
در دیابت نوع ۲ که بیشتر در افراد بالای ۴۰سال و نیز چاق دیده می‌شود و ۹۰-۸۵ درصد کل موارد دیابت را شامل می‌شود، انسولین تولید شده از پانکراس به خوبی عمل نمی‌کند. در واقع پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمی‌کند یا اینکه انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت به انسولین به خصوص در افراد چاق، فاقد کارآیی لازم است.
دیابت حاملگی به دیابتی گفته می‌شود که برای اولین بار در طول حاملگی تشخیص داده می‌شود. این نوع دیابت معمولا گذرا است و بعد از اتمام حاملگی بهبود می‌یابد، خانم‌های مبتلا به دیابت حاملگی بعد در معرض ابتلا به دیابت نوع دوم هستند.
از علل متفرقه دیابت می‌توان به جراحی، داروها (مثل کورتیکو استروئیدها)، سوء تغذیه و عفونت اشاره کرد.
دیابت نوع یک معمولا شروع پر سروصدایی دارد و با علائمی چون تشنگی، پرادراری، پرنوشی، کاهش وزن، گرسنگی، خستگی شدید تظاهر پیدا می‌کند. دیابت نوع 2 شروع خیلی آهسته‌تری دارد و شایع‌ترین علامت اولیه آن در واقع «بی‌علامتی» است. درصد قابل توجهی از مبتلایان به دیابت نوع 2 (تقریبا 50درصد) از بیماری خود اطلاعی ندارند و تنها با انجام آزمایش قند خون می‌توان آنها را شناسایی کرد. با این وجود در صورت عدم کنترل مطلوب ممکن است علائمی مشابه با دیابت نوع 1 نیز بروز کند. از دیگر علائم نوع 2 می‌توان به عفونت‌های مکرر مخصوصا در دستگاه ادراری و پوست، تاری دید، بهبودی دیررس زخم‌ها و احساس سوزش و بی‌حسی در انگشتان پاها اشاره کرد.
آیا دیابت درمان می‌شود؟
هنوز درمان قطعی برای دیابت پیدا نشده است، حتی روش‌های جدیدی مثل پیوند سلول‌های بتا به افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیز به علت ضرورت مصرف داروی ضروری پیوند به صورت مادام‌العمر و عوارض احتمالی ناشی از آن برای اکثریت افراد مناسب نیست. با این وجود رعایت 5اصل کنترل دیابت باعث می‌شود تا افراد دیابتی بتوانند یک زندگی سالم با افراد غیردیابتی داشته باشند و از پیدایش عوارض دیابت جلوگیری کنند. این پنج اصل عبارتند از: آموزش، کنترل روزانه، تغذیه صحیح، فعالیت جسمانی و مصرف منظم داروها (قرص یا انسولین)، در صورتی که هر یک از این پایه‌ها سست باشد تعادل و در واقع کنترل دیابت با مشکل‌های متعددی روبه‌رو خواهد شد.
بد نیست تمامی افراد بالای ۴۰سال بدانند که در معرض ابتلا به دیابت نوع دوم هستند و باید هر ۳سال یک بار تحت آزمایش قند خون قرار بگیرند. البته افراد چاقی که وجود سابقه ابتلا به دیابت در بستگان درجه اول، سابقه ابتلای فرد به دیابت پنهان، سابقه ابتلا به دیابت حاملگی، سابقه تولد نوزاد، اضافه وزن بیشتر از ۴کیلوگرم در آنها مشاهده می‌شود نیز در معرض ابتلا به بیماری دیابت هستند که باید آزمایشات خود را هر یکی دو سال انجام دهند.
از عمده عوارضی که بیماری دیابت همراه خود به عنوان یک سوغاتی صددرصد می‌آورد همان لاغر شدن یا چاقی است که تقریبا تمام مبتلایان به این بیماری با چنین مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند.
در دیابت نوع ۲ انسولین نمی‌تواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد و درواقع یک حالت مقاومت به انسولین در بدن وجود دارد. بهترین عامل این افزایش مقاومت، چربی‌های اضافی بدن هستند. بنابراین با رعایت رژیم غذایی و فعالیت ورزشی منظم که هر دو منجر به کاهش وزن و کمتر شدن چربی‌های اضافی بدن می‌شوند، می‌توان مقاومت به انسولین را کاهش داد و بدین‌وسیله است که می‌تواند در مواقعی که قند خون بالا نیست (زیر ۲۰۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر) به تنهایی و بدون مصرف دارو، قند خون را به حد طبیعی برساند.
حتی در مواقعی که به طور همزمان دارو نیز مصرف می‌شود، کاهش وزن، اثر بخشی داروها را به نحو موثرتری بیشتر می‌کند.
دیابت و مشکلات آن
از جمله مشکلات بیماران دیابتی می‌توانیم به نشان دادن علاقه آنها نسبت به خوردن مواد شیرین اشاره کرد. البته در بیماران یاد شده خوردن تمام مواد قندی از طریق فرامین پزشک معالج انجام شدنی خواهد بود.
اصولا غذاهای شیرین جزو یکی از گروه‌های اصلی غذایی هستند که کربوهیدرات نامیده می‌شوند. نان، غلات و میوه‌جات نیز جزو گروه کربوهیدرات‌ها هستند. تمامی غذاهای متعلق به گروه کربوهیدرات پس از گوارش و هضم در بدن به قند ساده (گلوکز) تبدیل می‌شوند. پس افراد دیابتی می‌توانند غذاهای شیرین حاوی شکر را جانشین غذاهای دیگر حاوی کربوهیدرات کنند. مثلا این امکان وجود دارد تا با کم کردن از مقدار برنج یا نان در یک وعده غذایی امکان خوردن ژله به عنوان دسر بعد از غذا را فراهم کرد.
نکته قابل ذکر دیگر در این مورد زیاد بودن انرژی (کالری) موجود در غذاهای شیرین است که می‌تواند در صورت عدم رعایت تعادل در مصرف آنها باعث اضافه وزن و چاقی شود. از طرفی دیگر غذاهای شیرین گروه کربوهیدرات‌ها برخلاف غذاهای دیگر فاقد ویتامین‌ها و املاح لازم برای بدن هستند. بنابراین مصرف این غذاها و جایگزین کردن آنها با غذاهای دیگر حتما با مشاوره متخصص تغذیه‌ای که در زمینه تغذیه دیابتی اطاعات کافی دارد، انجام شود. البته تنها مشکلات بیماران قندی به همین مسائل ختم نمی‌شود؛ چرا که در طول درمان آنها با مشکلاتی از قبیل افت قند یا ازدیاد یک دفعه قند روبه‌رو می‌شوند و این حالات برخی اوقات آنها را در حالت مرگ و در چند قدمی مرگ هدایت می‌کند.
افرادی که به صورت یک دفعه دچار ازدیاد قند خون می‌شوند اگر انسولین درمانی می‌شوند، متفورمین، می‌توانند با تزریق انسولین یا در غیر این صورت با خوردن قرص‌های گلی‌بن گلامید و متفورمین ‌مشکل ازدیاد قند خونشان را مرتفع کنند؛ اما کسانی که دچار افت یک دفعه‌ای قند می‌شوند که این افت می‌تواند به مراتب از ازدیاد آن نیز خطرناک‌تر باشد باید حتما با مصرف کربوهیدرات‌های ساده و با جذب سریع که به سرعت تبدیل به گلوکز می‌شوند در مقابل این‌گونه حملات ایستادگی کنند. لذا در این مواقع میل کردن یک لیوان نوشابه یا چند حبه قند توصیه می‌شود و اگر ظرف مدت پانزده دقیقه به حال طبیعی برنگشتند دو مرتبه این کار را باید تکرار کنند تا در مقابل پیشروی به سوی اغما و خدای‌ناکرده مرگ احتمالی ایستادگی‌های لازم را انجام دهند.
آن روی سکه
مسائلی که تا به حال خدمت شما خوانندگان محترم بیان شد تنها از بعد علمی درمانی مساله بود، اما مشکلات دیگری نیز وجود دارد که اکثر قریب به اتفاق بیماران دیابتی نیز مانند سایر بیماران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند که در برخی اوقات مقابله با این مساله از مقابله با خود بیماری بسیار دشوارتر است. آری مشکلات اقتصادی این بیماری نیز خیلی کم نیست و هزینه‌های درمان این بیماری گاه واقعا سرسام‌آور می‌شود.
بیماران دیابتی اصولا در هر هفته یک تا دو مرتبه باید به پزشک معالج خود مراجعه کنند. اکثر مطب‌های خصوصی ویزیت‌هایی با هزینه‌های زیادی دارند که در طول هفته این بیمار است که باید مبالغی حدود بیست‌هزار تومان را تنها برای ملاقات با پزشک پرداخت کند. این موضوع در حالی است که اکثر مبتلایان به این بیماری از این مساله رنج می‌برند.
محسن طاهری یکی از مبتلایان به بیماری دیابت در ارتباط با هزینه‌های درمانی خود می‌گوید: گذشته از هزینه‌های دارو و آزمایش‌هایی که ما کم و بیش آنها را انجام می‌دهیم، از بزرگ‌ترین مشکلاتی که ما با آن روبه‌رو هستیم، قیمت ویزیت مطب‌های خصوصی است؛ چرا که اگر بخواهیم به درمانگاه‌های دولتی مراجعه کنیم درست است که ویزیت‌های هزار تا هزار و پانصد تومانی پرداخت می‌کنیم، ولی باید ساعت‌ها منتظر بمانیم تا نوبت به ما برسد؛ به همین خاطر به مطب‌های خصوصی مراجعه می‌کنیم که آن هم هزینه‌های بسیار سنگینی در برخواهد داشت و فکر نمی‌کنم بیمارانی که مجبورند حداقل هفته‌ای یکی دو مرتبه به پزشک مراجعه ‌کنند، توان پرداخت چنین هزینه‌هایی را داشته باشند و اصولا یکی از مشکلاتی که بیماران دیابتی را دچار مشکل می‌کند، همان هزینه پرداخت ویزیت‌های ده‌هزار تومانی است.
البته به تازگی حمایت از بیماران دیابتی دوران خوشی را به سر می‌برد؛ چرا که گذشته‌ از وارد شدن بیماری دیابت به داخل بیماری‌های خاص به تازگی موسساتی نیز شروع به کار کرده‌اند که به نوعی از بیماران دیابتی حمایت می‌کنند. مسوولان محترم بیماری‌های خاص الطافی را نیز نسبت به دیابتی‌ها داشته‌اند و در بعضی از درمانگاه‌ها به آنها دارو و انسولین به صورت رایگان می‌دهند، اما موسسه‌ای به نام موسسه حمایت از بیماران دیابتی به تازگی در تقاطع خیابان ولیعصر‌(عج) و خیابان طالقانی راه‌اندازی شده است که این موسسه تمام نیازهای یک بیمار دیابتی را شناسایی می‌کند و در اختیار این بیماران قرار می‌دهد. از جمله خدماتی که این موسسه به بیماران دیابتی ارائه داده است، می‌توان به فروختن دستگاه سنجش قند خون و لوازم جانبی آن با قیمت پایین‌تر از قیمت بازار اشاره کرد؛ اما دیگر خدماتشان نظیر ارائه انواع شکلات، شیرینی، نوشیدنی و نان‌های رژیمی مخصوص دیابتی‌ها نباید از خاطر برود؛ چرا که این عمل باعث شده تا اکثر بیماران دیابتی با امید بیشتری نسبت به بهبود خود اقدام کنند.
اما این موسسه نیز با یکسری مشکلات مواجه شده است. به طور مثال یکی از خدماتی که این موسسه به بیماران تحت حمایت خود ارائه می‌دهد، دادن فرم دریافت وام از بانک تجارت است. اما حسین حیدری می‌گوید: من یکی از همان بیماران دیابتی هستم که به تازگی جزو مجموعه حمایت از بیماران دیابتی شده‌ام و همراه با سایر خدماتی که به من ارائه شده است، فرمی دریافت کرده‌ام که بتوانم از بانک تجارت مبلغ ۵میلیون ریال وام دریافت کنم،‌ اما آنقدر در گرفتن این وام دچار مشکل شده‌ام که اصلا قید گرفتنش را نیز زده‌ام. به هر حال به خواسته چند تن از بیماران دیابتی از مسوولان ذی‌ربط خواهان اجرای اقدامات لازم جهت حمایت هرچه بهتر از بیماران خاص به ویژه کسانی که دچار بیماری دیابت هستند، می‌شویم.
توصیه
در پایان به عزیزانی که بیماری دیابت گریبان‌گیرشان شده است، توصیه می‌شود تا با رعایت نکاتی که در زیر گفته می‌شود، بتوانند هرچه سریع‌تر به زندگی عادی و بدون بیماری بازگردند.
1 - به تمام کسانی که به یکی از انواع دیابت مبتلا هستند، توصیه می‌شود که تاحد امکان در هفته‌ یک یا دو مرتبه به پزشک معالج متخصص این بیماری مراجعه کنند تا بیماری‌شان حادتر نشود و به موقع بتوانند در برابر پیشرفت این بیماری به مقابله بپردازند.
۲ - بیماری دیابتی حتما باید دارای یک رژیم خاص طبق برنامه مشاوران تغذیه باشند؛ چرا که این مشاوران تغذیه هستند که می‌توانند تشخیص بدهند چه نوع کالری و کربوهیدراتی مناسب با نوع بیماری شما است.
3 - تا آن جا که می‌توانید سعی کنید از بریدگی و ایجاد خراشیدگی بر روی بدنتان جلوگیری کنید و اگر هم احیانا با این مشکل روبه‌رو شدید، حتما به صورت خیلی جدی آن قسمت از بدن را که دچار آسیب‌ شده است، استریل نگه دارید و با استفاده از داروهای مناسب سعی کنید هر چه زودتر آن محل بهبود یابد و در غیر این صورت زخم چرک کرده و در برخی مواقع همین مسائل کوچک باعث شده تا آن عضو از بین برود.
۴ - بعد از استحمام و شست‌وشوی دست و پاهایتان حتما محل‌های شسته شده را به خوبی خشک کنید؛ چرا که باعث قاچ خوردگی می‌شود و اگر به موقع مشاهده نشود، دچار مشکلات بیشتری خواهد شد.
5 - اگر از داروها و انسولین برای درمان خود استفاده می‌کنید، به میزان کافی آنها را تهیه کنید؛ چرا که استفاده از این گونه محصولات بهتر است مطمئن باشد و در صورت استفاده از داروهایی که تاریخ مصرف آنها گذشته باشد، ممکن است آثار سوء مشاهده شود.