حیات بی‌نفس مجازی
لی‌لی اسلامی
می‌گویند عصر، عصر ارتباطات مجازی است؛ ارتباطی که به لطف خطوط اینترنت و یک دستگاه کامپیوتر، فاصله‌ها و محدودیت‌ها را خط می‌زند و در کوتاه‌ترین زمان، شما را به جایی می‌برد که پیش از این، تنها با قوه خیال به آن سفر می‌کردید.

عکس:جمال صحرادی
حالا هر زمان که اراده کنید، نام محبوب‌ترین هنرمندانتان را در اینترنت جست‌وجو می‌کنید، و روی صندلی اتاقتان، با آثار و فعالیت‌هاشان آشنا می‌شوید. قطعه‌ای از موسیقی‌شان را می‌شنوید و تابلویی از آثارشان را می‌بینید و در کامپیوتر شخصی‌تان، کلکسیونی از آثارشان جمع می‌کنید. اما در شعف ارتباط با این ستاره‌های دست‌نایافتنی جهانی، نامی از هنرمندانتان را به فارسی جست‌وجو می‌کنید و با انبوهی از اطلاعات غیرمرتبط و فاقد اعتبار روبه‌رو می‌شوید.امروز قرار است نگاهی بیاندازیم به حضور هنرمندانمان در شبکه جهانی.
دنیای مجازی و هنرمندان آن‌لاین
نام هر هنرمندی را که در عرصه سینما با حروف انگلیسی جست‌وجو کنید، اغلب دیدن Imbd اولین گزینه‌ای است که به شما پیشنهاد می‌شود.
Imbd پایگاهی اینترنتی است برای معرفی هنرمندان سینمایی و آثارشان که به شما این امکان را می‌دهد تا با عضویت در آن اطلاعاتی در مورد فیلم‌ها و هنرمندان مورد علاقه‌تان ذخیره کنید. اعضای سایت به فیلم‌های مختلف امتیاز دلخواهشان را می‌دهند و از این طریق شما می‌فهمید فیلمی که دیده‌اید یا مایل به دیدنش هستید، چقدر با اقبال دیگران روبه‌رو بوده است. این سایت جامع به عبارتی، یک دایره‌المعارف سینمایی است که نه تنها هنرمندان برجسته اروپا و آمریکا، که اغلب هنرمندان مطرح از کشور‌های مختلف دنیا را به طور کامل با شناسنامه‌ای جامع به زبان انگلیسی معرفی می‌کند؛ حتی هنرمندانی از کشور ما را که به زبان فارسی در اینترنت حضور چندانی ندارند.
گذشته از این دایره‌المعارف‌های سینمایی قدرتمند، دایره‌المعارف‌های عمومی چون ویکی پدیا هم به معرفی هنرمندان و آثار هنری می‌پردازند، در صفحه‌های این دایره‌المعارف‌های آنلاین (چه در بخش انگلیسی و چه در بخش فارسی)، هنرمندان ایرانی، چندان حضور ندارند. چنین ویکی‌هایی به شما این امکان را می‌دهند که صفحه ای برای هنرمند یا اثر هنری مورد نظرتان بسازید و اطلاعاتتان در آن زمینه را در اختیار عموم قرار دهید.
تهیه‌کننده‌ها و شرکت‌های توزیع‌کننده آثار هنری هم، گاهی برای شناسانده شدن اثر یا هنرمند، سایتی طراحی می‌کنند و امکان آشنایی بیشتر طرفداران با آن را فراهم می‌کنند، اما خود هنرمندان هم از اهمیت داشتن چنین پایگاهی غافل نیستند و اغلب سایتی از خود و فعالیت‌هاشان را در شبکه مجازی عرضه می‌کنند.
جای خالی ما
اما جای هنرمندان ایرانی در فضای مجازی تقریبا خالی است. ویکی پدیا، لیستی از حدود 50‌بازیگر ایرانی، با توضیحاتی نه چندان جامع را در اختیار کاربران قرار می‌دهد که در بخش فارسی، چندان خبری از همان توضیحات ناقص هم نیست.
اما هنرمندان ما چندان علاقه‌ای هم به راه‌اندازی پایگاهی اینترنتی برای معرفی خود و آثارشان و ارتباط بیشتر با مخاطبان هم‌زبان یا خارجی ندارند. شرکت‌های توزیع‌کننده آثار و تهیه‌کننده‌ها هم گویی از تاثیر جادویی چنین امکانی با خبر نیستند.
با جست‌وجوی نام هنرمندان جوان در فضای مجازی، لیست بلند بالایی از وبلاگ‌هایی را می‌بینیم که طرفدارانشان راه انداخته‌اند، اما در این وبلاگ‌های بی‌شمار، چندان خبری از معرفی جامع ستاره‌ها نیست و به نمایش پیاپی عکس‌ها و خبر‌هایی از زندگی خصوصی ستاره‌ها اکتفا می‌شود. وبلاگ‌ها رسانه‌های شخصی پرشور، اما غیر‌قابل استنادی هستند؛ حالا تصور کنید اگر این هواداران بی‌شمار، انرژی‌شان را برای راه انداختن سایتی به زبان ملی و بین‌المللی صرف می‌کردند، می‌توانستند چه نقش بزرگی در شناسانده شدن ستاره‌های محبوبشان بازی کنند.
باران کوثری یکی از هنرمندانی است که طرفدارانش ده‌ها وبلاگ برای نمایش علاقه خود به ستاره‌شان راه انداخته‌اند، اما خبری از سایت شخصی این هنرمند برای ارتباط مستقیم با این هواداران بسیار نیست.
بهرام رادان یکی از بازیگرانی است که سایتی اختصاص برای خود راه‌اندازی کرده؛ اما این سایت با جذابیت‌های گرافیکی و به زبان انگلیسی، نمونه خوبی است برای ارتباط فرامرزی هنرمندان ایرانی با طرفداران جهانی شان. این تازه حکایت بازیگران جوان است که توقع می‌رود با فضای اینترنت راحت تر ارتباط برقرار کنند وگرنه از بازیگران قدیمی مثل عزت‌ا... انتظامی یا علی نصیریان که جز چند بیوگرافی کوچک و ناقص و اشاره‌های چند سایت معروف چیز قابل‌توجه دیگری روی اینترنت به چشم نمی‌خورد.
در حوزه موسیقی اما فضا امیدوارکننده‌تر است، خواننده‌ها و نوازنده‌های جوان، اغلب سایتی اختصاصی یا گروهی راه انداخته‌اند که اخبار فعالیت‌هاشان را به هوادارانشان می‌رسانند و پیشینه‌ای از فعالیت هنری‌شان را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. گروه موسیقی آریان هم یکی از گروه‌هایی است که خیلی زود لزوم برقراری ارتباط در فضای مجازی را درک کرد. شاید یکی از دلایلی که فعالان عرصه موسیقی به اینترنت بیشتر از بقیه علاقه‌مندند، امکانات این شبکه برای در اختیار قراردادن آثار آنان باشد. هم اکنون گروه‌های بسیاری از موسیقی حتی پیش از آنکه مجوز رسمی پخش اثری را بگیرند آثار خود را برای دانلود در اختیار همه قرار می‌دهند و شاید بتوان گفت شهرت در این عرصه دیگر چندان وابسته به اخذ مجوز نیست.
در زمینه عکاسی نیز چنین مشابهت‌های ارائه آثار باعث ایجاد تعداد زیادی فوتوبلاگ یا سایت اختصاصی عکاسان شده است. برخی از سایت‌های اشتراک عکس مانند فلیکر و فوتونت نیز به کمک آمده‌اند. در حوزه گرافیک و نقاشی اما چندان خبری از حضور اینترنتی نیست. استاد فرشچیان از معدود هنرمندان به نامی است که در حوزه نقاشی و نگارگری، آثارش را روی پایگاه اینترنتی‌اش نمایش می‌دهد و با مخاطبانی که توان داشتن تابلو‌های نفیسش را در خانه ندارند ارتباط برقرار می‌کند.
محسن مخملباف کارگردان ایرانی هم سایتی جامع برای معرفی خود و خانواده اش به زبان فارسی و انگلیسی دارد، اما از این نمونه‌های محدود اگر چشم بپوشیم،کمتر هنرمندی را می‌بینیم که خود برای ارتباط بدون مرز اینترنتی با مخاطبانش دست به کار شده باشد.
سایت‌های هنری از زبان هنرمندان
هادی حیدری یکی از هنرمندانی است که از سال ۷۹سایتی در حوزه کاریکاتور راه‌اندازی کرد. سایتی که خیلی زود به منبعی پرمخاطب در این حوزه تبدیل شد و چهار سال پیش با گسترده شدن فعالیت‌هایش، از یک سایت شخصی، به سایتی گروهی برای کاریکاتوریست‌ها بدل شد. حیدری در مورد مزایای ارتباط آنلاین هنرمندان با مخاطبانشان می‌گوید: «هنرمندان ما متاسفانه خیلی‌هاشان بانی اتفاقات نمی‌شوند و منتظرند کسانی دستشان را بگیرند. شاید هنرمندها هنوز به این اعتقاد نرسیده‌اند که اینترنت می‌تواند آنها را از مرز‌های جغرافیایی کشورشان بیرون ببرد.»
پرشین کارتون نه تنها با بازدید روزانه 25 تا 30‌هزار HIT در ایران سایتی مطرح در حوزه کاریکاتور است، بلکه به گفته مدیر این سایت، بیشترین بازدید از پرشین کارتون از آمریکا و در مراتب بعد از ایران، انگلستان، فرانسه و آلمان صورت می‌گیرد.
جواد منتظری، عکاس ایرانی هم، معتقد است: «در دنیای امروز داشتن ارتباط مهم‌ترین اصل است. وب‌سایت مثل ویترین است، ویترینی که به راحتی می‌تواند خود را به همه جای جهان بکشاند. این شیوه برقراری ارتباط هم سرعت را بالا برده و هم محدودیت‌های مکانی را حذف کرده است.
اما واقعیت این است که هنرمندان ما دوست دارند در حال و هوای خودشان بمانند. برای وارد شدن به این دنیا باید خیلی به روز باشی. نسل قبل هنرمندان ما در این مورد چندان آگاهی ندارند و می‌خواهند نگاه سنتی را که به تکنولوژی داشتند، به فضای امروز هم بکشانند. عکاسی، زبان بین‌المللی است و عکاس‌ها بیش از دیگران به برقراری چنین ارتباطاتی نیازمندند.»
هزینه؛ فایده
خرید دامین و هاست برای راه انداختن سایت و هزینه طراحی و از همه مهم‌تر پیچیدگی‌های فنی خیلی‌ها را از این اقدام منصرف می‌کند. برای خرید دامنه باید به طور متوسط 10‌هزار تومان در سال هزینه کرد و خرید هاست هم سالانه حدود پنجاه هزار تومان خرج بر می‌دارد و برای طراحی یک سایت خوب، بسته به محتوای آن چیزی بین پنجاه هزار تا چند میلیون تومان می‌توان هزینه کرد که البته تا پایان عمر سایت تنها یک بار پرداخت خواهد شد.
گذشته از هزینه‌های راه‌اندازی یک سایت خوب، شاید یکی از عواملی که هنرمندان ما را از ارائه کارشان در فضای مجازی می‌ترساند، نبود قانون کپی رایت در ایران و هراس از کپی رایگان آثاری باشد که منبع درآمدی برای آفرینندگانشان به شمار می‌آید.
جواد منتظری در این مورد می‌گوید: «ترس از کپی در ایران خیلی مطرح است.اگر در دنیای غرب عکسی را کپی کنی و برای خودت نگه داری، صاحب اثر خوشحال هم می‌شود. مگر نه اینکه با وب سایت می‌خواهیم اثرمان را به تمام دنیا نشان دهیم. وقتی کپی کردن غیر اخلاقی است که از آن استفاده اقتصادی بشود؛ کاری غیرحرفه‌ای که متاسفانه برخی روزنامه‌های غیر حرفه‌ای ما انجام می‌دهند.»
حیدری هم معتقد است: «وقتی کارت را در اینترنت ارائه می‌دهی، یک سری امتیازاتی را می‌دهی و امتیازاتی را هم می‌گیری. هنری مثل کاریکاتور در صندوقچه خانه ما هیچ تاثیری ندارد. باید پیام‌رسانی کنیم، نقدی که به اصلاح منجر شود. پس باید از روزنه‌های مختلفی که مخاطب دارد، استفاده کنیم. گرچه بحث حق مولف و کپی رایت در ایرن نیست؛ اما با برنامه‌ریزی صحیح می‌شود خیلی قدم‌ها برداشت.»
اما هزینه‌های راه‌اندازی سایت هم تا حدی مشکل‌زا است. منتظری می‌گوید: «هنرمند باید خودش بخواهد. من می‌خواستم، اما نمی‌توانستم برای طراحی سایت هزینه کنم. تلاش کردم و کاری را که با 500‌هزار تومان انجام می‌شد با صد هزار تومان انجام دادم. متاسفانه اعتقاد هنرمندان ما به ارتباط فرامرزی و جهان شمول ضعیف است و در نهایت مشکل به خود هنرمندان بر می‌گردد.»
حیدری چنین فعالیت‌هایی را به همکارانش پیشنهاد می‌کند: «هنرمندانی که در این فضا با مخاطبان ارتباط برقرار می‌کنند، می‌توانند با فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی مثل انتشار کتاب و برگزاری نمایشگاه، از مزایای مادی این ارتباط هم برخوردار شوند.» حیدری در مورد فعالیت‌های اقتصادی پرشین کارتون می‌گوید: «هزینه اولیه ما در سال ۸۲ برای راه‌اندازی سایت حدود صد هزار تومان بود و الان به سالی سیصد، چهارصد هزار تومان رسیده است. البته ما هنوز به درآمد‌زایی مطلوب نرسیده‌ایم. تبلیغات در ایران در فضای اینترنت جا نیفتاده. چون سایت ما تخصصی است در همه حوزه‌ها نمی‌تواند پوشش دهد، میزان آگهی‌هایمان پایین می‌آید. اما تاکنون از چند تا مسابقه و بانک و بی ینال آگهی گرفتیم. و امسال اولین کتاب پرشین کارتون را منتشر کردیم؛ البته هم زمان در روزنامه‌ها و مجلات هم حضور داشتیم.» گرچه راه‌اندازی سایت فعالیتی هزینه براست؛ اما یک سایت خوب خیلی زود همه این هزینه‌ها را جبران می‌کند. آشنایی بینندگان با هنرمند و آثارش و به دریافت اطلاعات به موقع در خصوص برنامه‌های آنها، بی‌شک ارزشی بیشتر از هزینه‌ای دارد که برای راه انداختنش پرداخته می‌شود. از این گذشته، یک سایت خود، پایگاهی برای جذب آگهی‌های مختلف و کسب درآمد خواهد بود.