با من بخوان به فریاد

مسعودرضا طاهری
آذر ماه مقارن با سالروز تولد یا درگذشت بزرگانی در موسیقی کشور است که بررسی کارنامه هر یک خاطره آثاری فاخر را در اذهان موسیقیایی جامعه زنده می‌کند.

برخی از این آثار آنچنان جاودانند که تا ایران ایران است، شنیدن هر موتیف آنها روح تازه‌ای به جان میهن دوستان می‌دهد و آنانی که برای اولین بار این چنین آثاری را می‌شنوند، هرگز شکی در اصالت و نفس با صداقت پدیدآورندگان آنها ندارند.سرود «ای ایران ای مرز پرگهر» شاید یکی از بارزترین نمونه‌های این آثار است. کلام این سرود از اشعار مرحوم «حسین گل‌گلاب» است که روح‌ا... خالقی آهنگ زیبا و ماندگاری بر کلام رفیق و دوست خویش ساخت.
می‌گویند این دو در زمان اشغال ایران توسط متفقین در جنگ‌ جهانی دوم با دیدن پرچم روسیه بر سردر پادگان حشمتیه انگیزه‌ای قوی در خلق این اثر می‌گیرند که سالیان سال و تا به امروز حماسه‌سرای افتخارات مردم ایران است. حسین گل‌گلاب ادیب، شاعر و ترانه‌سرا به سال ۱۲۷۴ متولد و در دوم آذر ماه ۱۳۶۳ دارفانی را وداع گفت.
درویش‌خان
همچنین دوم آذر ماه ۱۳۰۵ سالمرگ غلامحسین درویش (درویش خان) نوازنده تار و سه‌تار و پایه‌گذار «پیش‌درآمد» در موسیقی ایران است.او به سال ۱۲۵۱ در تهران متولد شد. وی پس از یک دوره کوتاه آموزش سه‌تار نزد پدر خود (حاج بشیر طالقانی) به مجلس درس بزرگ‌ترین نوازنده تار آن زمان «آقا میرزا حسینقلی» (برادر میرزا عبدا...) راه یافت و به بهترین شاگرد وی تبدیل شد.
پس از ترک دربار «شعاع‌السلطنته» (پسر مظفرالدین شاه) با وساطت «کمال‌السلطنه» (پدر ابوالحسن خان صبا) و سفیر وقت انگلیس دربار قاجار را برای همیشه ترک کرد و با پیوستن به گروه انجمن اخوت به جرگه مریدان «صفاعلی ظهیرالدوله» درآمد و در اجرای کنسرت‌های این انجمن توانست پس از نوازندگانی چون «میرزا عبدا...» و «میرزا حسین‌قلی» سرآمد نوازندگان تار و سه‌تار عصر خود شود.
کنسرت‌های بعدی او در گراندهتل با «حسین خان اسمعیل‌زاده» (نوازنده کمانچه)، «مرتضی محجوبی» (نوازنده جوان پیانو در آن زمان) و «رکن‌الدین مختاری» همراه شد.
مهم‌ترین ویژگی درویش خان مردمی بودن و اخلاق پسندیده او بوده است. در زمانی که هنر موسیقی اختصاص به دربار داشت. هنر درویش خان کشاندن موسیقی به میان مردم و توده علاقه‌مند و برپایی کلاس‌های آموزش موسیقی بوده است.او اولین کسی است که در ایران با کمک خواهر خود که نوازنده چیره‌دست تار نیز بوده است برای زنان کلاس آموزش موسیقی راه‌اندازی کرد.برپایی کنسرت به نفع امور خیریه نیز از جمله کارهای دیگر او است. اصولا با فعالیت‌های پیگیر او اجرای کنسرت‌های امروزی و رنگ‌بندی‌ سازهای ملودیکال (تار، سنتور، کمانچه، نی و ...) شکل گرفته است.از بهترین شاگردان او می‌توان به «مرتضی نی داوود»، «موسی معروفی»، «ابوالحسن صبا»، «ارسلان درگاهی» و «عبدا... دادور» اشاره کرد.فرم «پیش درآمد» و «رنگ»، «آواز» و «چهار مضراب» بدعتی جدید بود که هفت دستگاه موسیقی ایرانی را به گستره تازه‌ای مرتبط ساخت.
او حتی موسیقی اروپا را نیز به خوبی می‌شناخت و با تار قطعات فانتزی آنها را به خوبی اجرا می‌کرد.قطعه «پولکا» که فرمی از موسیقی روسیه است نیز درمیان کارهای او به چشم می‌خورد. آثار او بسیار است؛ اما تصانیف زیبا و ماندگار «ز من نگارم خبر ندارد»، «بهار دلکش رسید و دل به جا نباشد»، «صبحدم ز مشرق» و چندین پیش‌درآمد زیبا در ماهور، ابوعطا، سه‌گاه، شوشتری، افشاری و راک و رنگ‌های فراوان و قطعات زیبا از کارهای این هنرمند جاودان ایران است. بنابه اخبار گذشتگان اولین اتومبیلی که وارد کشور می‌شود که گویا متعلق به مظفرالدین شاه بوده در تصادفی در شب چهارشنبه دوم آذر ماه ۱۳۰۵ در سن ۵۴ سالگی درویش خان سوار بر درشکه را راهی دیار زیبایی‌های ابدی می‌کند. مقبره او در گورستان ظهیرالدوله است.
محمود کریمی
از آنانی که در اولین روزهای آذر ماه راهی دیار حق شده‌اند، می‌توان به استاد محمود کریمی ردیف‌دان و مدرس آواز اشاره کرد. از آثار کریمی «ردیف آوازی موسیقی ایران» و یک صفحه گرامافون به همراه نی استاد محمد موسوی و تار ژان دورینگ به جای مانده است. گوش دادن به ردیف آوازی محمود کریمی بی‌شک یکی از راه‌های آشنایی علاقه‌مندان آواز ایرانی با الحان دستگاهی است. او در این مجموعه نام هر گوشه یا نغمه را اعلام می‌کند و یک بیت شعر را به فراخور عروض و وزن شعری عمدتا از حافظ و سعدی در قالب آن گوشه می‌خواند.استاد محمود کریمی در سوم آذر ماه ۱۳۶۳ در سن ۵۷ سالگی درگذشت.
کیهان کلهر
از جمله هنرمندان متولد سوم آذر ماه می‌توان به کیهان کلهر نوازنده کمانچه، ویلن و سه‌تار آهنگ‌ساز و مدرس موسیقی اشاره کرد. او در دوران معاصر (به ویژه) ده سال اخیر شگفتی‌ساز موسیقی ردیفی و سازی ایران است.
آلبوم‌های «شب، سکوت کویر»، «نخستین دیدار بامدادی (چهارگاه)» و اجرا در آلبوم‌های بی‌تو به سر نمی‌شود، فریاد، زمستان است، در کنار استاد شجریان و حسین علیزاده و همچنین غزل 1 و 2 و 3 و اجرای کنسرت‌های فراوان توانایی‌‌های جدید و فضا سازی‌‌های تازه‌ای را از نوای سحرانگیز کمانچه ارائه کرده است.او در نوازندگی سه‌تار نیز بسیار خلاق و نکته‌سنج و دلفریب است. آلبوم «سفر به دیگر سو» با خوانندگی شهرام ناظری گواه این ادعا است.
در ششم آذر ماه هر سال باید از تولد افسانه رثایی (خواننده و هنرآموز آواز) هم یادی کرد. او در آلبوم «نو بانگ کهن» با آهنگ‌سازی استاد حسین علیزاده همخوانی کرده است.
جلال تاج اصفهانی
ردیف‌های سازی و آوازی موسیقی ایرانی به شکل تقریبا تعریف نشده‌ای به ۳ مکتب تهران، مکتب اصفهان و مکتب تبریز تقسیم‌بندی می‌شود.«جلال تاج اصفهانی» خواننده، ردیف‌دان و مدرس آواز به سال ۱۲۸۲ در اصفهان به دنیا آمد. پدرش شیخ اسماعیل واعظ اصفهانی معروف به «تاج‌الواعظین» علاوه بر منبر گرم و گیرایی که داشت از صدای خوش و دلنشینی برخوردار بود و با گوشه‌ها و ردیف‌های آوازی موسیقی نیز آشنایی کامل داشت. او فرزند خود را از ۹ سالگی تحت تعلیم مقدماتی آواز قرار داده و سپس او را به محضر «آسید عبدالرحیم اصفهانی» استاد آواز در اصفهان فرستاد تا گوشه‌های‌ آوازی را از وی بیاموزد.
جلال بعدها برای یادگیری گوشه‌های ردیفی سازی از محضر «نایب‌اسدا...» نوازنده بزرگ نی‌ بهره‌ها برد.از جلال تاج اصفهانی یک دوره صفحه گرامافون آواز و تصنیف‌های زیبا و ماندگار به جای مانده است.حنجره قوی و قدرتمند او زبانزد همه دوستداران موسیقی ایرانی است.جلال تاج اصفهانی در هفتم آذر ماه 1360 دارفانی را وداع گفت.
داریوش صفوت
همچنین در هفتم آذر ماه 1307 دکتر داریوش صفوت دیده به جهان گشود. استاد دانشگاه، نوازنده سنتور و سه‌تار و مولف آثاری چون «موسیقی ایرانی به زبان فرانسه» و «رساله موسیقی بنایی» و دو آلبوم سنتور نوازی و سه‌تار نوازی از آثار او است.
مهدی خالدی
از جمله دیگر هنرمندان ویلن نواز کشور می‌توان به مهدی خالدی اشاره کرد که در نهم آذر ماه 1369 درگذشته است.
وی یک دوره صفحه گرامافون به همراه هنرمندان مختلف ضبط رادیویی به صورت تک‌نوازی و آهنگ‌ها و همچنین مجموعه ترانه‌ها از خود به یادگار گذارده است.
جواد معروفی
از جمله موسیقیدانان بزرگ کشور که در ایام طلایی آذرماه ۱۳۷۲ جان‌ به جان‌آفرین تسلیم کرده است، می‌توان به جواد معروفی اشاره کرد. او به سال ۱۲۹۴ در تهران به دنیا آمد و در چهارده سالگی به هنرستان موسیقی وزیری رفت و تحصیلات موسیقی را- که مقدماتش را نزد پدر آموخته بود- نزد علی نقی وزیری کامل کرد. نخست تار می‌نواخت و با نواختن ویولن نیز آشنا بود، اما پس از چندی به پیانو روی آورد و تحولی در شیوه نواختن پیانو در ایران به وجود آورد. در سال ۱۳۱۲ به خدمت وزارت فرهنگ در آمد، هنرآموز موسیقی شد و چندی نیز سرود بود. سپس از هنرستان موسیقی دیپلم گرفت و به آموزش سلفژ و دیکته موسیقی در همان هنرستان پرداخت.
از آغاز پایه‌ریزی انجمن موسیقی، سولیست ارکستر آن بود. پس از پایه‌گذاری هنرستان موسیقی ملی نیز هنرآموز آنجا شد. در نواختن پیانو برای موسیقی ایرانی از استادانی که در این ساز کار کردند) روش مشیر همایون را بیشتر از مرتضی محجوبی اقتباس کرد، اما خود شیوه‌ای ویژه و یکتا داشت که تکنیک در آن آشکار بود. معروفی علاوه بر نواختن پیانو، قطعاتی آفرید که نخستین آن‌ها «‌قطعاتی بر رباعیات خیام‌» بود که در سال ۱۳۱۵ اجرا شد.
وی از سال ۱۳۱۹ هم زمان با گشایش رادیو به این موسسه پیوست و سال‌ها تک نواز پیانو، رهبر ارکستر شماره یک و رهبر ارکستر بزرگ گل‌ها بود. استاد همچنین سال‌ها عضو شورای عالی موسیقی رادیو بود. آثار دیگر او عبارتند از: قطعاتی در دستگاه ماهور و راک؛ سوئیت‌های دشتی؛ سه گاه؛ ماهور و دیلمان (‌که در مایه دشتی با آواز استاد بنان برای ارکستر تنظیم شده و چهار مضراب آن را استاد ابوالحسن صبا ساخته است‌)، خواب‌های طلایی، عاشورا، خزان، روزگار من، طبیعت، به روایت جواد معروفی، سپیده، ژیلا، رومینا، فانتزی زیبا، کوکو.استاد در بامداد روز سه شنبه ۱۶ آذر ماه ۱۳۷۲ در یکی از بیمارستان‌های تهران جان سپرد.
هوشنگ ظریف
نمی‌توان از ذکر نام هوشنگ ظریف در گذر از ماه زیبای پاییزی آذر یادی نکرد. هوشنگ ظریف در آذر سال ۱۳۱۷ در تهران متولد شد و از کلاس پنجم ابتدایی وارد هنرستان موسیقی ملی شد که در آن دوره استاد روح‌ا... خالقی، مدیریت هنرستان را برعهده داشت.او از میان سازها به «تار» بیش از همه نظر داشت. آن را انتخاب کرد و در کلاس موسی‌خان معروفی آموزش تار را شروع کرد. هوشنگ ظریف نوجوانی بیش نبود که جهت فراگیری موسیقی نزد استادانی مثل موسی معروفی و علی‌اکبر شهنازی می‌رود و از محضر این استادان کسب فیض کرد. در سال ۱۳۳۷ از این هنرستان فارغ‌التحصیل شده در همین سال به استخدام وزارت فرهنگ و هنر به عنوان هنرآموز سرود و موسیقی درآمد. سپس مشغول تدریس در سازمان پیش‌آهنگی ایران شد و در سازمان خدمات اجتماعی کشور با سمت هنرآموز موسیقی کشور به نابینایان مشغول شد. او در طول چهار سال دوره عالی را در هنرکده موسیقی گذراند و از محضر استاد علی‌اکبر شهنازی بهره برد.استاد ظریف از سال ۱۳۴۲ به دعوت استاد حسین دهلوی تا سال ۱۳۵۹ در هنرستان عالی موسیقی ملی به مدت ۱۷ سال به تدریس اشتغال و از سال ۱۳۶۱ استاد تار واحد موسیقی سازمان زرتشتیان ایران (فروهر) است.از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به سولیست و نوازنده تار در برنامه‌های موسیقی ملی ایران در رادیو تلویزیون ایران به مدت ۲۰سال، اجرای برنامه‌های موسیقی اصیل و سنتی ایران در شهرهای مختلف ایران و کشورهای دنیا از جمله آمریکا، شوروی، کانادا، ژاپن، فرانسه، انگلیس، آلمان غربی، ایتالیا، مصر، تونس، مراکش، الجزایر، هندوستان، پاکستان، ترکیه و تمام کشورهای اروپای شرقی همراه با ارکسترهای موسیقی سنتی وابسته به وزارت فرهنگ و هنر سابق اشاره کرد.