خزان عشق

مسعودرضا طاهری

کمترین مزیت گرامیداشت یاد و خاطره مفاخر هنری آن است که خود و هویت خود را فراموش نکرده‌ایم.

زنده نگه داشتن نام فلان هنرمند (چه درگذشته و چه در قید حیات) تلنگری به حافظه فرهنگی جامعه است. بارقه‌ای از ذهن زنگارگرفته آدم دچار شده به زندگی ماشینی است. هم او که برای رسیدن به این به اصطلاح توسعه‌یافتگی، سادگی‌ها و زیبایی‌های روان جامعه بی‌پیرایه خود را زیرپا منکوب کرده است. اگر بشود که از این بارقه چراغ راهی فراهم آورد، آنگاه می‌‌توان با مرور پدیده‌های هنری طی یک دوره زمانی، کارنامه رفتار و کردار جامعه را که خود نقشی در بروز و ظهور آن داشته‌ایم، به نقد و بررسی بنشینیم.

فیلمی از قدیم ببینیم و فارغ از تکنیک‌های سینمایی آن و مقایسه با دوران فعلی، پیام‌های اخلاقی آن را بررسی کنیم، به درستی درخواهیم یافت که چالش‌های فراروی و دغدغه‌های نسل گذشته چگونه رنگ باخته و مساله امروزی ما از چه کژروی‌هایی برآمده است، ترانه‌ای از گذشته بیابیم و شعر ساده و صمیمی آن را موشکافی کنیم و ببینیم که تفاوت ساختار ذهنی ترانه‌سرایان و آهنگ‌سازان در گذشته و حال در چیست؟

چرا امروز اینقدر پیچیده بیان می‌کنیم، پیچیده عشق می‌ورزیم و پیچیده و متکلف آهنگ می‌سازیم. چرا ریتم‌های امروزی نسبت به گذشته، از شدت و تنوع و کوبندگی بیشتری برخودارند؟

چرا ذائقه موسیقیایی جوان گذشته با یک ترانه ملایم ارضا می‌شد، اما این اشتها در جوان و حتی میانسالان امروزی نیاز به تغییر ریتم شدیدتر و جاز و ضرب و هیجان بیشتری دارد.

بی‌گمان اگر گناه را بر گردن آهنگ تند توسعه‌یافتگی بیندازیم، خود را از این مخمصه خلاص کرده‌ایم.

اما ذکر نام و یاد حتی آنان که هنوز به فعالیت هنری‌شان ادامه می‌دهند، باز هم مجالی برای پرداختن به سیر تحول‌ مقولات فرهنگی فراهم می‌آورد.

با تورق گاه‌شمار موسیقی در ایران می‌توان آبان‌ماه هر سال را مصادف با تولد و درگذشت موسیقی‌دانان ارزنده‌ای دانست که هر یک گوشه‌ای از بار هنری این مرز و بوم را به دوش کشیده‌اند.

متولدان و درگذشتگان آبان‌ماه

از مهم‌ترین این هنرمندان می‌توان به لوریس چکناواریان (تولد ۱۳۱۶) آهنگ‌ساز و رهبر ارکستر سمفونیک اشاره کرد که با خلق آثاری ارزشمند از موسیقی متن فیلم گرفته تا اپرای رستم و سهراب، هنرمندی تاثیرگذار در موسیقی کشور است.

محمدعلی کیانی‌نژاد (متولد ۱۳۳۱) نوازنده نی، آهنگساز و مولف ارزشمند کشور است که آلبوم‌های «مهرورزان»، «سروسیمین»،

«دف و نی» و کتاب‌های «شیوه نی‌نوازی» و «شناخت سازهای بادی ایران» از آثار او است.

آبان‌ماه همچنین (۱۳۵۳) سالمرگ حسین پژمان بختیاری، شاعر و ترانه‌سرا و خالق تصنیف‌هایی چون «آتشی در سینه دارم جاودانی»، «گل محبوس»، «بس کن ای دل» و «دل کنج دلم» است.

تولد نصرت‌ا... حدادی (به سال ۱۳۰۸) نوازنده ویولن و هنرآموز و تولد (۱۳۱۹) نصرا... ناصح‌پور، خواننده و ردیف‌دان و مدرس، درگذشت (۱۳۷۱) ابوالقاسم حالت، شاعر و ترانه‌سرای ترانه معروف «مرا بوسه‌ای ده» و در عین حال خالق کلام «نخستین سرود جمهوری اسلامی ایران» همچنین درگذشت (۱۳۷۹) فریدون مشیری، شاعر و ترانه‌سرا و درگذشت منصور صارمی (سال ۱۳۷۸) نوازنده سنتور و آهنگساز آلبوم «همایون مثنوی» با صدای استاد شجریان نیز در دومین ماه پاییز اتفاق افتاده است.

ناصر فرهنگ‌فر، نوازنده و مدرس تنبک به سال ۱۳۲۶ در همین ماه به دنیا آمد. هم او که سبکی ماندگار از تنبک نوازی را به یادگار گذارده است.

حسین یاحقی نوازنده بزرگ ویولن و کمانچه نیز در آبان‌ماه ۱۳۴۷ دیده از جهان فروبست. در گذشت حسین خان، هنگ آفرین، نوازنده سه‌تار و ویولن، ردیف‌دان و مدرس به سال ۱۳۳۱ هم در این ماه اتفاق افتاده است. از جمله معروف‌ترین و تاثیرگذارترین چهره‌های موسیقی کشور که در آبان‌ماه ۱۳۵۰ دیده از جهان فرو بسته است، می‌توان به داوود پیرنیا اشاره کرد. او ادیب و موسس برنامه گل‌ها (رنگارنگ، جاویدان، صحرایی، یک شاخه گل و برگ سبز) در رادیو بوده که مجموعه‌ای از قطعات و ترانه‌های ماندگار را با همراهی معروف‌ترین نوازندگان دهه ۳۰ و ۴۰ پدید آورده است.

حسین ملک، نوازنده، سازنده و هنرآموز سنتور نیز به سال ۱۳۷۸ در آبان‌ماه دار فانی را وداع گفته است. فریدون ناصری، آهنگ‌ساز و رهبر اکستر سمفونیک در چنین ماهی از پاییز سال ۱۳۰۹ به دنیا آمده است. مرحوم استاد علی تجویدی از معروفترین چهره‌های ماندگار موسیقی کشور، نوازنده ویولن و سه‌تار، آهنگ‌ساز و مولف نیز در آبان ۱۲۹۸ به دنیا آمد.

حسین همدانیان، نوازنده تنبک، ضربی‌خوان، ترانه‌خوان و سازنده آثاری چون ترانه‌های «باباکرم» و «ای‌ یار مبارک بادا» نیز به سال ۱۳۷۸ در این ماه زیبای پاییزی در دل خاک آرمیده است.

روح‌ا... خالقی آهنگساز و مولف ترانه‌های ماندگار «حالا چرا»، «بهار دلنشین» و مولف کتاب ارزشمند دو جلدی «سرگذشت موسیقی ایران» و خالق ده‌ها ترانه و کتاب در زمینه موسیقی سال ۱۳۴۴ در این ماه شگفت‌انگیز در گوشه قبرستان ظهیرالدوله منزل عقبی گزیده است.

از ذکر نام موسی‌خان معروفی، نوازنده ویولن و همراه آوازخوانندگانی چون قمرالملوک وزیری و ملوک ضرابی کاشانی که به سال ۱۳۷۰ در چنین زمانی در گذشته است نیز نمی‌توان خودداری کرد.

اگر گذری بر قبرستان خاطره‌انگیز ظهیرالدوله داشته باشید، در پایین مزار ملک‌الشعرای بهار و نزدیک قبر فروغ فرخزاد، آرامگاهی شیشه‌ای را با کاشی‌کاری لاجوردی درمی‌یابید که متعلق به محمد حسن (بیوک) معیری (رهی) است. این شاعر و ترانه‌سرا در آبان سال ۱۳۴۷ جایگاهی در جوار بزرگان ادب و هنر کشور در آن قبرستان برای خود فراهم آورد و نهایتا ۲۸ آبان‌ماه ۱۳۴۱ یکی از فرزندان موسیقی‌دان بزرگ کردستان، حسن کامکار به دنیا آمده است.

اردشیر کامکار، نوازنده کمانچه و آهنگساز را بدون شک یکی از قوی‌ترین نوازندگان تاریخ کمانچه نوازی ایران می‌توان به شمار آورد. او از ۱۰ سالگی به همراهی ارکستر «باربد» فرهنگ و هنر کردستان، با ساز ویولن کنسرت‌هایی را در سراسر کشور اجرا کرده است و در همان زمان‌ساز کمانچه را نیز نزد پدر فرا گرفت. در ۱۹ سالگی در گروه‌های «عارف» و «شیدا» به سرپرستی محمدرضا لطفی و پرویز مشکاتیان شرکت فعال و تاثیرگذار داشته است. تدریس کمانچه و ویولن، اجرای آثار استاد صبا با کمانچه و آهنگسازی چندین آلبوم و تربیت شاگردان بسیار از خدمات قابل توجه او است.