کتابکتاب مبانی اقتصاد منتشر کرد (۲) مبانی اقتصاد منتشر شد (۲)
الفبای اقتصاد - ۳۰ مهر ۸۶
اقتصاد مطالعه «انتخاب»هایی است که افراد و سازمان‌های جامعه انجام می‌دهند.
۱ - اقتصاد چیست؟
اقتصاد مطالعه «انتخاب»هایی است که افراد و سازمان‌های جامعه انجام می‌دهند. در نتیجه این انتخاب‌ها، منابعی که در دسترس افراد قرار دارد به یک یا چند گزینه تخصیص می‌یابد. به عنوان مثال، وقتی فردی بین استراحت (که برای او لذت‌بخش است) و کارکردن تصمیم می‌گیرد، یا وقتی یک تولیدکننده ترکیبی از نیروی کار و سرمایه را به کار می‌گیرد تا کالایی را تولید و عرضه کند و یا دولت مالیاتی را از افراد می‌گیرد و خدماتی را ارائه می‌کند، در همه‌جا مساله انتخاب مطرح شده و به آن پاسخ داده شده است.
نکته‌ای که بلافاصله به ذهن می‌رسد، این است که موضوع انتخاب، علی‌الاصول به این دلیل مطرح می‌شود که مساله مهمی به نام «کمیابی» وجود دارد. حتی اگر فرض کنیم فردی ثروت و قدرت بسیار زیاد دارد و هر چه را بخواهد می‌تواند در اختیار داشته باشد، باز هم در مورد تخصیص وقت «کمیاب» خود به گزینه‌های مختلفی که پیش رو دارد، باید «انتخاب» کند. علم اقتصاد علم شناخت فرآیندهای حاکم‌بر سازوکار انتخاب‌هایی است که چگونگی تخصیص منابع کمیاب را مشخص می‌کند. در این فرآیند، اقتصاددانان، سوالات بی‌شمار مطرح شده را با سه سوال اصلی تحویل داده‌اند:
۱ - چه چیزی تولید شود و به چه میزان؟
پاسخ به این سوال در وهله نخست سوال دیگری را پیش می‌کشد و آن این است که چه کسی باید تعیین کند که چه چیزی تولید شود؟ در یک اقتصاد متمرکز و برنامه‌ریزی شده، برنامه‌ریز مرکزی، دولت است که نوع کالاها و مقدار تولید آنها را براساس الگوی مصرفی دستوری تعیین می‌کند. این نوع برنامه‌ریزی، سوال فوق را تا حد یک مساله ریاضی البته با ابعاد بسیار بزرگ کاهش می‌دهد. منابعی محدود در اختیار جامعه است و دولت با در نظر گرفتن اولویت‌ها و ترجیحات خود، دست به انتخاب می‌زند و آنها را برای تولید کالاهای موردنظر و به مقداری که خود لازم می‌بیند، تخصیص می‌دهد. در اقتصاد غیرمتمرکز، این برآیند رفتار آحاد اقتصادی است که نوع محصول تولیدی و میزان آن را تعیین می‌کند. اگر مردم به یک محصول اقبال نشان دهند و حاضر باشند برای کسب آن قیمت بیشتری بپردازند، این انگیزه در تولیدکنندگان به وجود می‌آید که به تولید و عرضه بیشتر آن محصول بپردازند. از سوی دیگر اگر مردم کالایی را در قیمت عرضه‌شده مناسب ندانند، تولیدکننده یا مجبور به کاهش قیمت آن می‌شود یا عرضه آن را محدودتر می‌کند.
۲ - این کالاها چگونه تولید شوند؟
در فرآیند تولید هر محصول، منابع متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرند. غالبا این منابع با یکدیگر قابل‌جایگزین هستند و تکنولوژی‌های مختلف، براساس چگونگی تعیین ترکیب این منابع از یکدیگر تفکیک می‌شوند. یک یخچال می‌تواند با به‌کارگیری حداقل ماشین‌آلات و حداکثر استفاده از نیروی کار تولید شود یا بر عکس، با اتوماسیون حداکثر، از نیروی کار به میزان بسیار کمی استفاده کند. اصلی‌ترین معیار تولیدکننده برای انتخاب ترکیب معینی از عوامل تولید، از میان گزینه‌های متعدد، قیمت نسبی نهاده‌ها است. به طور طبیعی تکنولوژی تولید با توجه به استفاده هرچه بیشتر از نهاده ارزان‌تر تعیین می‌شود.
۳ - کالاها برای چه کسی تولید می‌شوند؟
کالای تولید شده، توسط چه کسانی مصرف می‌شود؟ در عمل توسط آنکه می‌تواند قیمت کالا را بپردازد و آن را مصرف کند. در یک نظام اقتصادی غیرمتمرکز، آحاد جامعه براساس میزان بهره‌وری خود، درآمد کسب می‌کنند و بر این اساس در صدد تحقق رفاه متناسب خود برمی‌آیند. کسانی نیز که به دلیل ناتوانایی‌های جسمی و یا ذهنی از بهره‌وری صفر و یا بسیار ناچیز برخوردارند، از محل مالیات اخذ‌شده از افراد توانمند، پرداخت‌های انتقالی دریافت کرده و به تناسب متقاضی کالاها و خدمات عرضه‌شده خواهند بود. بنابراین الگوی تولید براساس تقاضا شکل می‌گیرد و ترکیب تقاضا بستگی به درآمدزایی ناشی از بهره‌وری آحاد اقتصادی از یک طرف و سیاست‌‌های توزیع درآمد اعمال شده توسط دولت از طرف دیگر خواهد داشت.
۲ - اجزای اقتصاد
فرآیند تولید و مصرف کالاها در یک اقتصاد مستلزم مبادله کالاها است که در بازارها صورت می‌گیرد. مفهوم اقتصادی بازار بسیار فراتر از یک مکان است که مبادلات در آن صورت می‌گیرد.
منظور از بازار در اقتصاد، شکل‌گیری «مبادله» است. هرجا که مبادله‌ای صورت گیرد، بازاری وجود دارد. بخشی از این بازارها بسیار ساده و ابتدایی هستند، مانند خرید جنس از یک سوپر مارکت و برخی دیگر پیچیده‌تر هستند، مانند وقتی که فردی وارد یک قرارداد کار می‌شود یا دارایی‌های خود را در مقابل حوادث احتمالی آینده بیمه می‌کند. بر این مبنا اقتصادی که در آن «مبادلات آزادانه بین آحاد اقتصادی» هسته اصلی اقتصاد را تشکیل می‌دهد، «اقتصاد بازار» نامیده می‌شود. در اقتصاد بازار، آحاد اقتصادی تصمیماتی را اتخاذ می‌کنند که بیانگر خواسته‌ها و تمایلات آنها است. تولیدکننده برای کسب درآمد و بردن سود کالایی را تولید می‌کند که متقاضی دارد و حاضر است بابت آن قیمت آن را بپردازد. همین تولیدکننده در فرآیند تولید سعی می‌کند ترکیبی از منابع را اختیار کند که حداکثر سود را ببرد. این کالا توسط مصرف‌کنندگانی مصرف می‌شود که حاضرند بهای آن را بپردازند، به این ترتیب «اقتصاد بازار» پاسخ‌های روشنی به سوالات اساسی علم اقتصاد ارائه می‌کند.
با توجه به مفهوم گسترده‌ای که از بازار ارائه شد، اقتصاددانان سه بازار یعنی سه نوع مبادله عمده را در اقتصاد معرفی می‌کنند. این تقسیم‌بندی برحسب موضوع مورد مبادله انجام می‌شود. بازاری که در آن تولیدکنندگان محصولات تولیدی خود را به مصرف‌کنندگان می‌فروشند بازار محصول نام دارد. این بازار کلیه مبادلات کالاها و خدمات را بین تولیدکننده‌ها، توزیع‌کننده‌‌ها و مصرف‌کننده‌ها و نیز سایر تولیدکننده‌ها در بر می‌گیرد.
ارسال نظر