کمدی مساوی است با پول!

محمد خرمی

هدف اصلی ساخت یک فیلم جذب مخاطب است. می‌گویند اگر امکان پیش‌بینی سلیقه و خواست تماشاگر وجود داشت، هیچ فیلم ناموفقی کلید نمی‌خورد. به این دلیل واضح است که هیچ‌کس نمی‌خواهد فیلم بی‌مخاطب بسازد. بیش از ۷۰درصد فیلم‌ها در سینمای ایران نیز با هدف مخاطب ساخته شده است که تنها تعداد انگشت‌شماری از آن در این راه موفق بوده‌اند. سینمای ایران در مسیر خود به دلیل مشکلات متعدد دارای فراز و نشیب‌های بسیاری بوده است. سینمای ایران نیازمند تنوع در ساخت فیلم‌های متفاوت برای سلیقه‌ها و اقشار مختلف است. سال‌ها است که بخشی از مخاطبان بالقوه سینما، کاملا نادیده گرفته شده‌اند و این سینما بر روی موج کوتاه و بلند حرکت می‌کند‌. اگر به بررسی فروش فیلم‌های امسال بپردازیم، به این نتیجه می‌رسیم که بیشتر فیلم‌های اکران شده، موفق به بازگشت سرمایه‌شان نشده‌اند. اتفاقی که البته در این سال‌ها همواره رخ داده است. «اخراجی‌ها» پرفروش‌ترین فیلم در شش ماه نخست سال ۸۶ شده است و شاید این رکورد در سینمای ایران باقی بماند. در ادامه بر فیلم‌های پرفروش در ۲۰ سال گذشته سینمای ایران مروری خواهیم کرد.

اخراجی‌ها موفق سال ۸۶

فیلم اخراجی‌ها با فروش یک‌میلیارد و ۳۰۰میلیون تومان‌، پرفروش‌ترین فیلم در شش ماه اول سال ۸۶ بود. مسعود ده‌نمکی با ساخت فیلم سینمایی اخراجی‌ها ثابت کرد که مولفه‌های تجاری برای جذب مخاطب انبوه را به خوبی می شناسد، اما ضعف کارگردانی و بازیگردانی در گام نخست فیلمسازی حرفه‌ای، در اثر او به خوبی مشهود بود.

اخراجی‌ها اگر چه از نظر حرفه‌ای دچار ایرادات جدی است، ولی مخاطبان بسیاری را به سینما جذب کرد که با قیمت میانگین بلیتی ۱۲۰۰تومان به تعداد یک‌میلیون و ۸۳هزار مخاطب می‌رسید. ساخته مسعود ده‌نمکی تا‌کنون پرفروش‌ترین فیلم در سال ۸۶ شده است که با توجه به ادامه اکران به نظر نمی‌رسد فیلمی بتواند از اخراجی‌ها بالاتر قرار گیرد .

آغاز حرکت سینمای ایران

پس از انقلاب‌، سینما در ایران تا حدودی به تعطیلی کشیده شد و از سال‌های ۶۴-۶۳ حرکت سینمای ایران دوباره آغاز شد و فیلم‌های سناتور (صباغ‌زاده)، عقاب‌ها (ساموئل خاچیکیان)‌، بایکوت (مخملباف)و.... از استقبال خوبی برخوردار شدند.

در سال ۶۶ فیلم اجاره‌نشین‌ها به کارگردانی داریوش مهرجویی و هنرنمایی عزت‌ا... انتظامی و اکبرعبدی پرفروش‌ترین فیلم سال نام گرفت. مهرجویی در این فیلم در قالب نمادین یک مجموعه آپارتمانی، نقطه‌نظرات خود را به نمایش می‌گذارد. صاحبخانه اصلی فوت کرده و مجموعه بلاوارث مانده است و حالا مستاجران به جان هم افتاده اند و بنگاهداران نیز بر شدت این دعوا می‌افزایند. ساکنان این مجموعه با وجود تفاوت‌های فرهنگی و شغلی، در مواردی ویژگی‌های مشترکی دارند. از جمله اینکه شغل تولیدی ندارند و سرمایه‌ای نیاندوخته‌اند و مشکل دارند. این جو مشترک در مواردی از جمله در صحنه میهمانی، آنها را به صورت مقطعی به هم نزدیک می‌کند، اما اختلاف‌های فرهنگی و اجتماعی و طمع ورزی کارسازتر است و آدم‌ها را تا حد ستیزه‌ای مرگبار رو در روی هم قرار می‌دهد. یکسال بعد فیلم کانی‌مانگا ساخته سیف‌ا... داد با فروش ۱۱میلیو‌ن و ۳۰۰هزار تومان در صدر جدول پرفروش آن سال قرار گرفت. در این فیلم بازیگرانی چون فرامرز قریبیان، علی ثابت، عبدالرضا اکبری و رضا رویگری نقش‌آفرینی کردند.

در سال ۱۳۶۸ گلنار ساخته کامبوزیا پرتوی با هنرنمایی غزل بانکی و شهلاریاحی با ۱۶میلیون تومان توانست پرفروش‌ترین باشد. این فیلم با قیمت میانگین ۲۰ تومان توانست ۸۰۰هزار تماشاگر را به سینما بکشاند. کامبوزیا پرتوی در فیلم «گلنار» با تلفیق واقعیت و فانتزی و بهره بردن از قصه‌ای فولکلور، حضور عروسک و وجوه موزیکال توانست فیلمی روان و جذاب برای مخاطب کودک خلق کند. فیلمی که در خاطره جمعی کودکان آن زمان جای خاصی را به خود اختصاص داد. فروش ۲۴‌میلیون تومانی دزد عروسک‌ها سا‌خته محمدرضا هنرمند و با هنرنمایی اکبر عبدی و آزیتا حاجیان این فیلم را در سال ۶۹ در صدر جدول فروش قرار داد. دزد عروسک‌ها با نگاهی به دنیای فانتزی کودکان، عروسک‌ها را بدل به کاراکترهایی واقعی می‌کند که به بهترشدن دنیای کودکان کمک می‌کند. میانگین بهای بلیت در این سال ۲۵‌تومان بود و دزد عروسک‌ها یک‌میلیون بیننده را به سینما آورد.

دهه هفتاد سینمای ایران

دهه هفتاد برای سینمای ایران فراز و نشیب‌های بسیاری داشت. در این دهه بسیاری از کارگردانان که پس از انقلاب فیلمی نساختند، به پشت دوربین رفتند. در آغاز این دهه فیلم عروس ساخته بهروز افخمی با فروش ۳۸میلیون تومان پرفروش‌ترین شد. بهروز افخمی که مجموعه تلویزیونی «‌کوچک جنگلی‌» را در کارنامه داشت، با اولین ساخته سینمایی خود در سال ۱۳۶۹ توانست یکی از شگفتی‌های نهمین جشنواره فیلم فجر را رقم بزند و موفق شد لقب پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۷۰ را با اختلافی فاحش نسبت به فیلم دوم از آن خود کند. ابوالفضل پورعرب و نیکی کریمی با این فیلم جوان اول سینمای ایران شدند. هر چند که بعدها مسیرشان از هم جدا شد.

این فیلم یک‌میلیون و ۱۰۰هزار مخاطب داشت و بهای بلیت در آن زمان ۳۰‌تومان بود.

فروش ۳۰میلیون و ۵۰۰هزار تومانی فیلم «دیگه چه خبر» ساخته تهمینه میلانی کافی بود تا این فیلم بالاتر از دونیمه سیب ساخته کیانوش عیاری پرفروش‌ترین فیلم سال ۷۱ شود. این فیلم با هنرنمایی ماهایا پطروسیان و دانیال حکیمی‌، ۸۰۷هزار نفر را به سالن سینماها کشاند.

محسن مخملباف پس از سال ۶۵ که با فیلم بایکوت در صدر پرفروش‌ها قرار گرفت، این بار با فیلم هنرپیشه با فروش بیش از ۵/۵۰میلیون تومان پرفروش‌ترین شد. در این فیلم اکبر عبدی در نقش بازیگر فیلم‌های کمدی سینما ظاهر شده و بخشی از چالش‌های درونی زندگی وی به تصویر کشیده شده است.

سال ۷۳زوج طهماسب و جبلی پس از تجربه موفقی که با کاراکتر کلاه قرمزی در تلویزیون داشتند، تصمیم گرفتند از این محبوبیت برای رونق دادن به سینمای کودک استفاده کنند و پیش‌بینی درستی هم کرده بودند. کاراکتر بچه شیطان و سر به هوای کلاه قرمزی در برنامه تلویزیونی که به صورت مجموعه‌ای دنباله‌دار در برنامه کودک پخش می‌شد، جذابیت خود را مدیون نزدیک بودن به روحیات کودکانه به خصوص در بازیگوشی و سر به هوایی آن بود. عروسکی که عجیب‌ترین و در عین حال ساده‌ترین شیطنت‌ها از او سر می‌زند، ولی معصومیت ذاتی و درگیری که با خود دارد او را جذاب و ملموس می‌کند. کلاه قرمزی و پسرخاله با فروش بیش از ۱۷۱میلیون تومان مهر تاییدی بر موفقیت طهماسب است. این فیلم ۲میلیون و ۸۵۰هزار مخاطب در سینما داشت و از آن به عنوان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینما نام برده می‌شود. در سال ۷۵ خواهران غریب کیومرث پوراحمد با ۱۴۲میلیون تومان فروش از لیلی با من است ساخته کمال تبریزی گوی سبقت را گرفت‌.

خواهران غریب با اقتباس وفادارانه از داستان اریش کستنر، یک فیلم خوش ساخت و پرداخت است. در سال بعد آدم برفی با ۱۲۵‌میلیون تومان فروش بر لیلای داریوش مهر‌جویی چیره شد.

در سال ۷۷ مرد عوضی محمدرضا هنرمند با ۴۱۰‌میلیون تومان فروش و سال ۷۸ قرمز فریدون جیرانی با ۳۷۵میلیون تومان پرفروش‌ترین‌ها شدند.

رقابت نزدیک بین دوفیلم شوکران افخمی و عینک دودی لطیفی به سود شوکران تمام شد و این فیلم با فروش ۳۸۳ میلیون تومان پرفروش‌ترین فیلم سال ۷۹ شد. شوکران یکی از موفق‌ترین ملودرام‌های اجتماعی سینمای پس از انقلاب ایران است و نامش تا همیشه به عنوان یک فیلم خوب در میان آثار سینمایی خواهد درخشید.سال ۸۰ نیز بهرام بیضایی با فیلم سگ‌کشی که توانست ۳۲۳میلیون تومان فروش کند‌، پرفروش‌ترین فیلم سال شود. . سگ‌کشی قصه واقعیت‌های تلخ جامعه‌ای است که با از سر گذراندن دوره‌های پر‌تنش و پر‌هزینه پا در راه تجربه‌ای منحصر به فرد گذاشته است.

سال‌های اخیر سینمای ایران

«کلاه قرمزی و سروناز» که پس از نسخه اول و موفق کلاه قرمزی ساخته می‌شود، داستان این شخصیت عروسکی است که پس از سال‌ها در امتحانات مدرسه قبول می‌شود. حالا آقای مجری باید برایش یک دوچرخه بخرد ولی او توانایی مالی ندارد. در همین زمان تلفنی از سوی عموی کلاه قرمزی می‌شود. قرمزی بزرگ یک دوچرخه باارزش به او هدیه می‌دهد. اما چندی بعد دوچرخه سرقت می‌شود. کلاه قرمزی دوچرخه را در خانه عمو نزد مشاورش اژدرخان می‌یابد. اژدرخان با کمک دزدها کلاه قرمزی و سروناز را می‌دزدد. آقای مجری و نرگس و پسرخاله برای کشف موضوع به خانه عمو می‌آیند. آقای مجری کلاه قرمزی را از چنگ اژدرخان نجات می‌دهد. قرمزی بزرگ با حضور کلاه‌قرمزی و سروناز و آقای مجری و پسرخاله جشن تولدش را برگزار می‌کند. طهماسب‌، جبلی و معتمد آریا سال ۸۱ را هم به سود خود پایان بردند و با کلاه قرمزی و سرو‌ناز در صدر پرفروش‌ها قرار گرفتند. این فیلم ۵۴۲ میلیون مخاطب داشت و با قیمت متوسط بلیت ۵۵۰ تومانی بیش ۹۵۴هزار مخاطب داشت.

یک سال بعد توکیو بدون توقف بود که بر دیگر فیلم‌ها چیره شود و با فروش ۴۴۳ میلیونی پرفروش‌ترین فیلم شد. توکیو بدون توقف یک فیلم کمدی بزن‌بکوب از نوع ایرانی بود که نمونه‌اش را در سینمای طنز بعد از انقلاب خیلی کم دیده‌ایم.

فیلم جنجال‌برانگیز و پر سر و صدای دیگر مارمولک بود. مارمولک بر‌اساس فیلمنامه‌ای از پیمان قاسم‌خانی ساخته شد. این فیلم ماجرای یک زندانی است‌، معروف به مارمولک‌، که از زندان فرار می‌کند و خود را به جای یک روحانی جا می‌زند‌، او که قصد خروج از کشور را دارد‌، در یک شهر مرزی با امام جماعت مسجد شهر که قرار بوده در همان زمان وارد شهر شود‌، اشتباه گرفته می‌شود و همین اشتباه موقعیتی کمیک ایجاد کرده و در نهایت موجب تحول دزد می شود. مارمولک به دلیل مضمونی که از آن برخوردار بود‌، بسیار بحث برانگیز شد و توقیف فیلم و جمع کردن یک باره آن از سینما‌ها نیز بر این جنجال افزود. در هر حال فیلم مارمولک در سینمای ایران یک اتفاق بود و به نسبت فیلم‌های کمدی سطحی که در این چند سال در سینمای ایران ساخته شده‌، از طنزی ظریف‌تر برخوردار بود‌. با این حال فروش ۷۷۹میلیونی، این فیلم را پرفروش‌ترین در سال ۸۳ کرد و دوئل درویش را که از پرهزینه‌ترین فیلم‌های تاریخ ایران بوده است، شکست داد. سال ۸۴ مکس سامان مقدم با فیلمنامه‌ای دیگر از قاسم‌خانی با فروش ۴۸۰‌میلیونی پرفروش‌ترین شد. این در حالی بود این فیلم که هنوز فروش خوبی داشت از روی پرده به دلایل نامعلوم برداشته شد. سال ۸۵ نیز موفقیت دیگری برای تهمینه میلانی بود که با فروش یک‌میلیاردی آتش‌بس در صدر پرفروش‌ترین‌ها قرار گیرد.

نگاه به آینده

با نگاهی به فروش فیلم‌ها در سال‌های اخیر اگر چه اخراجی‌ها‌، آتش‌بس و ... بیشترین فروش را داشته‌اند ولی نباید فراموش کرد به دلیل افزایش قیمت بلیت در هر سال فروش نیز بالاتر رفته ولی از نظر مخاطب از بسیاری از فیلم‌ها در گذشته پایین‌تر قرار دارند. همچنین در این بررسی نکته قابل‌توجهی نیز مشخص می‌شود و آن ذائقه کمدی‌پسند تماشاگران ایرانی است که در طول این سال‌ها به این ژانر روی خوش نشان داده‌اند. توجه به مخاطبان جوان می‌تواند بخشی از بحران‌های اجتماعی‌، فرهنگی و اقتصادی سینمای ایران را حل کند. مخاطبانی که پرشمارترین گروه سنی را در کشورمان تشکیل داده‌اند.