محمدحسن یاری

بخش سوم

تنگه هرمز به دلیل برخورداری از موقعیت استراتژیک جغرافیایی‌, سیاسی و اقتصادی یکی از مهم‌ترین آبراه ها و معابر انرژی جهان محسوب می‌شود که تهدید امنیت آن‌, گلوی بسیاری از کشورهای مصرف‌کننده انرژی به ویژه نفت را خواهد فشرد. تنگه هرمز آبراهی است که دریای عمان را به خلیج فارس می پیوندد و یکی از مهم‌ترین تنگه های جهان است و قوس آن رو به شمال و به‌طرف درون فلات ایران قرار دارد. و در نتیجه بیشترین خط ساحلی آن در راستای کرانه‌های ایران قرار گرفته است. این معبر خلیج فارس را به دریای عمان وصل می‌کند. به دلیل عبور و مرور نفتکش های عزیمت کرده از بندرهای مختلف در خلیج فارس از آن می گذرند دارای اهمیت عظیم استراتژیک و اقتصادی است. سالانه ۱۳‌هزار واحد شناور از طریق تنگه هرمز به خلیج فارس وارد می شوند.

یکی از اعضای مجلس نمایندگان آمریکا می گوید: «با توجه به اینکه ۴۰‌درصد از نفت دنیا از این شاهراه حیاتی (تنگه هرمز) می‌گذرد، اگر این تنگه برای مدت طولانی بسته شود اقتصاد جهانی سقوط خواهد کرد یا آثار فوری و مخربی بر اقتصاد جهانی به دنبال خواهد داشت.»

تردید نمی‌توان کرد که بستن تنگه هرمز تبعات گسترده‌ای در معادلات استراتژیک در بر خواهد داشت و می‌تواند زندگی سیاسی کشورهای منطقه و واردکنندگان نفت را مختل کند، از آنجا که تمامی تولیدکنندگان نفت در خاورمیانه برای رساندن نفت خود به بازارهای جهانی به تنگه هر مز وابسته هستند, هر گونه اختلال در این تنگه, کل جریان نفت منطقه را متوقف خواهد کرد.

با توجه به اینکه اقتصاد دنیا واقعا محتاج انرژی و به خصوص انرژی های فسیلی است, طبیعتا اگر کوچک‌ترین مشکلی در این تنگه به وجود بیاید اولین کسانی که ضربه خواهند دید مجموعه اروپا و آمریکا هستند.

زندگی سیاسی و اجتماعی تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس به نفت و در یک کلام به امنیت تنگه هرمز وابسته است. تنگه هرمز در خلیج فارس یکی از حساس‌ترین و حیاتی‌ترین گذرگاه های آبی عصر حاضر در قلمرو سیاسی استان هرمزگان ایران قرار گرفته است.

حساس‌ترین نقطه در حساس‌ترین منطقه جهان!

ایران در منطقه خلیج فارس و دریای عمان بیش از ۲هزار کیلومتر مساحت مناسب عملیاتی و شمار زیادی جزایر استراتژیک در اختیار دارد و در شمال با دومین منبع نفت و گاز جهان هم مرز است. لذا در تامین امنیت منطقه و همچنین کمک به استقرار صلح و ثبات بین‌المللی در سده بیست و یکم نقش محوری خواهد داشت. همچنین ایران با منابع غنی نفت، کنترل نیمی از سواحل خلیج فارس را در دست دارد.

با نگاهی به نقشه منابع انرژی در جهان در می یابیم که بیش از ۷۰‌درصد ذخایر نفت و گاز دنیا در منطقه کوچکی از حوزه خلیج فارس تا حواشی خزر نهفته است. به همین دلیل این منطقه به عنوان تکیه گاه قلمروهای استراتژیکی انتخاب گردیده است که در آن ایران نقش کلیدی و محوری دارد.

میزان ذخایر نفت خام ایران بیش از ۱۳۲‌میلیارد بشکه(۲۰۰۶) و حجم ذخایر گاز طبیعی ۲۸ تریلیون متر مکعب(۲۰۰۶) است. برخورداری از طولانی‌ترین ساحل در امتداد خلیج فارس و دریای عمان و اشراف بر تنگه استراتژیک هرمز از یک سو و همسایگی با کشورهای نفت خیز و گاز خیز حوزه خزر و آسیای میانه و قفقاز از سوی دیگر و نزدیکی به اروپا از طریق شمال غرب, موقعیت استراتژیک ایران را برجسته‌تر می‌کند. از طرفی روند روبه رشد تقاضای انرژی در جهان حکایت از آن دارد که کشورهای دارنده آن ذخایر تا چه حد مسوولیت تامین آن را در جهان دارند و چنانچه ثبات و پایداری بازار را طالب باشیم، این مسوولیت سنگین تر خواهد شد. از طرفی مسیر ایران برای ترانزیت نفت کشورهای حاشیه خزر را می توان مهم‌ترین امتیاز دانست که کشورهای حوزه خزر می توانند بهره متقابل ببرند. مسیر ایران ارزان‌ترین مسیر برای این کشورها برای رسیدن به آب‌های آزاد و بازار‌های مصرف است.

ایران به عنوان کشوری در خاورمیانه که می‌تواند موجب افزایش قیمت نفت شود, جایگاهی ویژه در تحولات جهانی دارد. ایران سومین کشور جهان است که بیش‌ترین ذخایر نفتی را در اختیار دارد.

ایران با ۵/۱۳۲میلیارد بشکه نفت ثابت شده است تا پایان ۲۰۰۵ بعد از عربستان و کانادا در رتبه سوم جهان قرار دارد. و به تنهایی حدود ۱۱‌درصد نفت جهان را دارد. و این غیر از ذخایر اثبات نشده نفت و گاز است که بالغ بر چند صد‌میلیارد بشکه می‌باشد. از ۳۰‌میلیون بشکه تولید نفت اوپک ۲۴‌میلیون بشکه آن از تنگه هرمز که در حوزه سیاسی ایران است, می‌گذرد و در صورتی که ایران دچار تهدید شود، امنیت بازار انرژی به خطر می افتد. ایران در سال ۲۰۰۵, ۴‌درصد نفت مورد نیاز چین, ۷درصد نفت فرانسه, ۹درصد نفت کره جنوبی, ۱۰درصد نفت ژاپن, ۱۱‌درصد نفت ایتالیا, ۱۴درصد نفت بلژیک‌, ۲۲‌درصد نفت ترکیه و ۲۴‌درصد نفت مورد نیاز یونان را تامین کرده است. آخرین قطره بشکه های نفت ایران حدود ۹۸ سال دیگر به پایان می رسد.

آمریکا با ذخایر اثبات شده ۲۱‌میلیارد بشکه در رتبه یازدهم جهان قرار دارد که ذخایر نفت ایران ۶ برابر نفت آمریکا و ۸ برابر کل ذخایر نفت اتحادیه اروپا است. دریای خزر, بزرگترین دریاچه روی زمین است که بین آسیا و اروپا در ناحیه آسیای مرکزی و در سرحد کشورهای ایران, آذربایجان, قزاقستان, روسیه و ترکمنستان واقع شده است. از بین این کشورها تنها ایران عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام اوپک است.

انتقال نفت دریای خزر به بازارهای بین‌المللی از طریق ایران‌, امن‌ترین، کم هزینه‌ترین و آسان‌ترین مسیر ممکن برای انتقال انرژی دریای خزر است. دریای خزر در حال حاضر سومین مخزن بزرگ نفت و گاز زمین است. ایران با جای گرفتن در منطقه خاورمیانه و بین دو حوزه سرشار از انرژی خلیج فارس و دریای خزر به عنوان پلی میان این دو منطقه از اهمیت ژئواستراتژیک بسیاری برخوردار است.

منطقه خزر در یک دهه اخیر به یکی از صحنه های مهم چالش رقابت بین‌المللی تبدیل شده و به صورت یکی از مهم‌ترین مناطق استراتژیک جهان وکانون توجه کشورهای همسایه و قدرت های جهانی درآمده است.