پاسخ به ابهامات سهام عدالت

تاروردی چگینی *
امروزه در دنیا بحث شکاف طبقاتی و کم کردن این شکاف یکی از اصلی‌‌ترین دغدغه‌‌های دولت‌‌های مردم‌مدار می‌‌باشد و در راستای همین مساله برپایی عدالت به عنوان یکی از ارکان تکامل و پیشرفت در هر جامعه به شمار می‌‌رود.

به دنبال این امر همیشه رفع تبعیض، فقر و نابرابری‌های اقتصادی هدف اصلی حکومت‌‌هایی که در دنیا ادعای دموکراسی می‌‌کنند، بوده است و تاکنون بسیاری از حکومت‌‌ها اقدامات گسترده‌‌ای را برای برقراری عدالت اقتصادی که پایه و اساس عدالت اجتماعی می‌‌باشد انجام داده‌اند.
در ایران نیز این پدیده همواره به عنوان معضلی وجود داشته و مشکلات عدیده‌‌ای را برای جامعه پدید آورده است. لذا دولت نهم که با شعار عدالت سکان اداره کشور را به دست گرفت حل این مشکل و همچنین حذف فاصله طبقاتی را اولویت اصلی برنامه‌‌های کار خود قرار داد که برنامه طرح توزیع سهام عدالت یکی از برنامه‌‌های عدالت‌محور دولت نهم به شمار می‌‌رود. اجرای طرح واگذاری سهام عدالت موضوع مصوبه 17/11/1384 هیات محترم وزیران به عنوان آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت در سال 1384 فراهم شد. درکل دولت بر اساس این مصوبه درصدد برآمد طی چند مرحله سهام شرکت‌‌های صد درصد سودده و درجه یک دولتی را در قالب سهام سبد سهام عدالت که متشکل از 20 شرکت بورسی و 30 شرکت غیربورسی (جدول ذیل) را به هفت دهک (با تخفیف 50‌‌درصدی برای افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و بهزیستی و بسیجیان فاقد شغل و درآمد و همچنین روستاییان و عشایر) واگذار نماید و بهای آن را به صورت اقساط 10 ساله از محل سود سهام شرکت‌‌های موجود در سبد سهام عدالت دریافت نماید و در یک دوره زمانی 42‌‌میلیون نفر از افرادکم درآمد و متوسط جامعه سهامدار شوند.
بر اساس این طرح ۳۰ شرکت سرمایه‌‌گذاری در مرکز هر استان ۳۳۷ تعاونی سهام عدالت در کلیه شهرستان‌‌های کشور تشکیل شد و مقرر گردید که مردم یعنی سهامداران سهام عدالت زیرمجموعه تعاونی سهام عدالت شهرستانی شود. بر اساس این طرح ۴۰‌‌درصد سهام شرکت‌‌هایی که سه سال پشت سرهم سود برده‌اند، بعد از قیمت‌‌گذاری به شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری در ۳۰ استان واگذار می‌شود تا این شرکت‌‌ها نیز سهام را بین تعاونی‌‌های شهرستانی و متعاقب آن بین افراد مشمول سهام عدالت واگذار نمایند.
در ابتدا مقرر شد که برای هر فرد مبلغ پانصد هزار تومان در نظر گرفته شود که با دستور جناب آقای دکتر احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور محترم این مبلغ به یک‌‌میلیون تومان افزایش پیدا کرد و اکنون کلیه کسانی که مشمول دریافت سهام عدالت شده‌اند مبلغ یک‌‌میلیون تومان سهام دارند ولو اینکه برای بعضی از مشمولان بر روی برگه‌‌های آنها مبلغ 500 هزار تومان ذکر شده است.
اهداف سهام عدالت
افزایش ثروت و ایجاد درآمد دائمی ‌‌برای خانوارهای نیازمند و کم‌درآمد
توزیع متعادل ثروت در جامعه
واگذاری دارایی مردم به خود آنها
تسریع در روند خصوصی‌سازی
تقویت بنیه اقتصادی جامعه و رشد عمومی ‌‌و توزیع فرهنگ سهامداری
کاهش شکاف طبقاتی در جامعه
ایجاد عدالت اقتصادی و مشارکت مردم در سرنوشت اقتصادی کشور
مزیت‌‌های طرح سهام عدالت
1 - یکی از چالش‌های خصوصی‌‌سازی در کشورهایی که مبادرت به واگذاری سهام شرکت‌‌های دولتی به بخش خصوصی داشته‌اند، انتقال انحصار دولتی به بخش خصوصی بوده است که به گفته کارشناسان اقتصادی همواره انحصار بخش خصوصی بسیار خطرناک‌تر از انحصار دولتی در بخش اقتصاد می‌‌باشد که خوشبختانه طرح توزیع سهام عدالت این مشکل را در ایران حل نموده است، زیرا بر اساس این طرح 40‌‌درصد سهام هر صنعت به سهام عدالت در غالب تعاونی فراگیر ملی و 40‌‌درصد به بخش خصوصی و 20‌‌درصد هم در اختیار دولت است. بنابراین تعادلی بین بخش خصوصی و تعاونی ایجاد شده و دیگر اقتصاد ما اساسا با چالش انحصار بخش خصوصی مواجه نخواهد شد.
۲ - ایجاد عدالت اقتصادی بین کلیه استان‌‌های کشور:
بر اساس آمار و ارقام سازمان مالیاتی کشور 96‌‌درصد مالیات دریافت شده متعلق به 6 استان کشور است و این بدان معنی است که اقتصاد کشور که 80‌‌درصد آن تاکنون در اختیار دولت بوده است، در 6 استان کشور متمرکز شده است که با واگذاری 40‌‌درصد آن به مردم در قالب سهام عدالت، استان‌‌هایی که تاکنون به هر دلیل از اقتصاد کشور محروم بوده‌اند و مورد بی‌عدالتی اقتصادی قرار گرفته‌اند، با توجه به تناسب جمعیتی خود، سهم خود را به صورت عادلانه از اقتصاد کشور دریافت نموده‌اند.
۳ - بالا بردن امید به زندگی در جامعه برای خانواده‌‌های کم درآمد؛
مشمولان مرحله اول شامل افراد تحت پوشش کمیته امام خمینی و بهزیستی و روستاییان و عشایر که گاهی کل سرمایه آنها به یک‌‌میلیون تومان هم نمی‌‌رسد و با توجه به اینکه اکثر آنها از خانواده‌‌های پنج نفره می‌‌باشد، اکنون نه تنها از سود سالانه حدود چهارصد هزار تومان بهره‌مند شده‌اند، بلکه دارای سرمایه 5‌‌میلیون تومانی هم شده‌اند که با ارزش افزوده‌‌ای که در شرکت‌‌های سبد سهام عدالت اتفاق افتاده است اکنون ارزش یک‌‌میلیون تومان هر نفر به حدود یک‌‌میلیون و هفتصد هزار تومان افزایش یافته است. در حال حاضرهر خانواده پنج نفری دارای سرمایه‌‌ای به ارزش 5/8‌‌میلیون تومان شده است که این خود امید به زندگی را در جامعه افزایش داده و باعث شور و نشاط در بین خانوارها شده است.
سوال‌‌های رایج درباره سهام عدالت
1 - امروزه در ذهن بسیاری از کسانی که مشمول دریافت سهام عدالت شده‌اند، این سوال تداعی شده است که سهام آنها متعلق به کدام شرکت است ؟
در پاسخ به سوال فوق بایستی به این نکته اشاره کرد اگر به عنوان مثال گروهی سهام شرکت فولاد مبارکه را دریافت می‌‌کردند و گروهی سهام شرکت مخابرات و گروهی هم سهام شرکت‌‌های دیگر، با توجه به اینکه شرکت‌‌ها از نظر ارزش و سوددهی با هم متفاوت هستند و این خود باعث تبعیض و بی‌عدالتی در بین مردم می‌‌شد، از این رو دولت یک سبد سهام ایجاد کرد که‌‌درصدی از سهام ۵۰ شرکت را در این سبد قرار داده است تا اینکه هم مردم به صورت مساوی از این سبد، سهام دریافت کنند و هم اینکه ریسک‌پذیری آن بسیار پایین آمده باشد؛ به عنوان مثال اگر ارزش دو یا چند شرکت در سبد سهام عدالت سقوط کند با وجود ۵۰ شرکت در این سبد تاثیر چندانی در ارزش برگه سهام افراد مشمول سهام عدالت نخواهد داشت.
2 - بر اثر تبلیغات و سیاه‌نمایی‌‌هایی از طرف مخالفان این طرح، در ذهن بعضی‌‌ها این شائبه ایجاد شده که سهام عدالت از سهام شرکت‌‌های زیان‌ده دولتی است که دولت می‌‌خواسته به نحوی از دست آنها خلاص شود؛ لذا بخشی از سهام آنها را به مردم واگذار کرده است.
در پاسخ به این سوال باید بگویم که دولت عدالت‌محور تمام تلاش خود را به کار گرفته که شکاف طبقاتی را در جامعه کاهش دهد. لذا بارها تاکید فرموده‌اند که ما نمی‌‌خواهیم این شکاف بیشتر شود. از این رو در راستای همین شعار عدالت‌محور سهام بهترین و سود‌ده‌‌ترین شرکت‌‌های دولتی که از سهام آنها می‌‌توان به عنوان در گرانبها یاد کرد در سبد سهام عدالت اختصاص داده شده. آیا شرکتی بهتر و سودده‌تر از فولاد مبارکه ، فولاد خوزستان، ملی صنایع مس ایران و ...( جدول بالا) کسی سراغ دارد؟آیا می‌‌توان ادعا نمود که شرکت‌‌های مذکور در جدول بالا شرکت‌‌های زیان‌ده دولتی هستند. شرکت‌‌های موجود در سبد سهام عدالت در عملکرد سال ۱۳۸۶،مبلغ ۱۸۰۰‌‌میلیارد تومان
سود را برای سبد سهام عدالت اعلام کرده‌اند که این خود نمایانگر سودده بودن شرکت‌‌های سهام عدالت می‌‌باشد.
۳ - در پاسخ به این سوال که بعضی از منتقدان این طرح ، سهام عدالت را گداپروری می‌‌دانند و می‌‌گویند که اختصاص سهام این شرکت‌‌ها به مردم باعث کاهش بهروری و کارآیی شرکت‌‌ها می‌‌شود زیرا مردم نمی‌‌توانند تاثیرگذار در شرکت‌‌های مذکور شوند و این خصوصی‌‌سازی را دچار مشکل کرده است بایستی بگویم که چطور است که همه به این معتقد هستیم که مردم بایستی در سرنوشت سیاسی کشور حضور داشته باشند ولی نمی‌‌توانیم معتقد باشیم که مردم در سرنوشت اقتصادی کشور هم دخالت داشته باشند یا به عبارت دیگر چگونه است که ما به دموکراسی سیاسی اعتقاد داریم ولی به دموکراسی اقتصادی باور نداشته باشیم. با طرح توزیع سهام عدالت ۴۲‌‌میلیون نفر در سرنوشت اقتصادی کشور مشارکت داده شده است و این مردم فرهیخته و آگاه همواره نشان داده‌اند که در همه عرصه‌ها چه سیاسی و اقتصادی و چه فرهنگی موفق بودند.
4 - بعضی از منتقدین دولت عدالت‌محور با زیر سوال بردن این طرح عظیم چنین اظهار می‌‌دارند که سود تقسیمی‌‌80 هزار تومانی بین مشمولان سهام عدالت باعث افزایش نقدینگی در جامعه شده و در نتیجه باعث تورم می‌‌شود و از طرف دیگر همواره دولت را نقد می‌‌کنند که دولت شعار داده که پول نفت را بر سر سفره مردم می‌‌آورد.
در پاسخ به این افراد بایستی بگویم که شما که از سود ۸۰ هزار تومانی واهمه دارید و آن را تورم‌زا می‌‌دانید، حال چگونه می‌‌شد اگر به جای سهام، مبلغ نقد آن یعنی هرنفر یک‌‌میلیون تومان به مردم می‌‌دادند آنوقت هر نفر یک میلیون تومان تورم‌زا نبود. اینکه اکنون مردم در بازار سرمایه و در بخش تولید مشارکت دارند بهتر است و یک درآمد دائمی‌‌ و پایدار دارند یا اینکه به آنها پول نقد می‌‌دادند؟ قضاوت این امر را به عهده خود شما می‌‌گذاریم.
* کارشناس ارشد اقتصادی