حسینعلی افخمی *

با وجود آن که استفاده از رسانه‌های الکترونیکی در حوزه انتخابات در دنیا مدت‌ها است که آغاز شده، اما ما به خاطر تعهد در استفاده از این رسانه‌ها هنوز با کاربرد آن‌ها در این حوزه کمی فاصله داریم، مثلا آمریکایی‌ها در سال ۱۹۲۴ میلادی اولین بار استفاده از پخش رادیویی در انتخابات ریاست‌جمهوری را آغاز کردند. رای دادن الکترونیکی، مبارزات انتخاباتی الکترونیکی، پارلمان الکترونیکی، احزاب الکترونیکی، نظرسنجی الکترونیکی و در راس همه‌ اینها حکومت الکترونیکی، همگی بخشی از سیاست‌ الکترونیکی محسوب می‌شوند. در سایر کشورها دو الگوی حاکم در حوزه‌ تبلیغات سیاسی وجود دارد؛ اول الگوی سوسیالیستی کشورهایی مانند شوروی و چین است که براساس آن تبلیغات همان تبلیغات دولت است و دوم نیز الگویی است که براساس آن برای پخش تبلیغات سیاسی از رادیو و تلویزیون پولی پرداخت نمی‌شود، بلکه براساس رای دوره‌های قبل در پارلمان یا ریاست‌جمهوری نوبت تبلیغ مشخص می‌شود.

در ایران در عرصه‌ رسانه‌‌ای سیر تکامل به موازات توسعه‌ وسایل ارتباط جمعی در جهان نداشته‌ایم. نقش رسانه‌های نو در مبارزات انتخاباتی به دلیل نبود عدد و رقم دقیق حتی در حوزه‌ رادیو و تلویزیون نیز هنوز برای ما مشخص نیست. تنها اثر کوتاه مدت در دوران مبارزات انتخاباتی در این حوزه قابل بررسی است و این در حالی است که آرای مردم یک شبه شکل نمی‌گیرد، بلکه در طول یک نسل به یک انتخاب مشخص می‌رسند. تبلیغات تنها روی گروهی که برای اولین بار می‌خواهند رای بدهند تاثیر مهم و فراوان دارد. در این دسته از رسانه‌ها محتواها جدید بوده و تفاوت فاحش است، ضمن اینکه راحت‌تر می‌توان تولید کرد و اعمال کنترل نیز کمتر است زیرا فرآیند گذشته وجود ندارد؛ علاوه بر این برای آگاهی از میزان استفاده از این محتواها نیز به نظرسنجی نیاز داریم که ابزار آن در هر شرایط و هر جامعه‌ای قابل دسترسی نیست. در نهایت یک سیاستمدار یا فعال سیاسی است که برای رسانه‌های نو در عرصه‌ سیاست ارزش قائل می‌شود؛ البته این در صورتی است که رسانه‌ها منفعتی برای او داشته باشند زیرا اگر کسی فکر کند رسانه‌های نو صندلی‌اش را از او می‌گیرند، قطعا کمتر از آن‌ها استفاده خواهد کرد. در کشور ما حدود ۲/۴۶‌میلیون نفر واجد شرایط رای دادن هستند و از آنجا که تمامی این رقم به دلیل نبود پوشش همگانی به رسانه‌های نو دسترسی ندارند، در نتیجه جمعیتی از استفاده از تبلیغات این دسته از رسانه‌ها در حوزه‌ انتخابات کنار گذاشته می‌شوند.

البته برای ارزیابی در اثربخشی این رسانه‌ها به میزان دسترسی، میزان مواجهه با مطالب رسانه‌های نو و میزان توجه به آنها نیاز داریم. از سویی در دوره‌ مبارزات انتخاباتی هرچه از روز اول تبلیغات به روز انتخابات نزدیک‌تر می‌شویم، میزان توجه جامعه به مسائل انتخاباتی شدت بیشتری پیدا کرده و در نتیجه روند تولید و توزیع پیام نیز شدت بیش‌تری پیدا می‌کند. بر این اساس می‌توان گفت در این دوران اثربخشی تبلیغات بیش‌تر است و شاید به همین دلیل است که اغلب دعواهای انتخاباتی در روزهای آخر اتفاق می‌افتد، البته رسانه‌های نو تنها به اینترنت محدود نمی‌شوند حتی زیرنویس‌های تلویزیون استفاده از ویدئوتکست، تله‌تکست و تلفن همراه نیز در کشور به‌عنوان رسانه‌های نو خوب جواب داده‌اند، در این حوزه قرار می‌گیرند. او با بیان این که تلفن همراه در عصر تبلیغات ایران جزو پدیده‌های مورد توجه بوده است، تاکید کرد: درباره‌ اینکه رسانه‌های نو می‌توانند چند درصد از آرا را جابه‌جا کنند به دلایل گفته شده مطلب زیادی نمی‌دانیم، اما قطعا در این جابه‌جایی رسانه‌های نو بر آرای روستانشینان تاثیر جزئی دارند، بخش اصلی این تاثیر در رای طبقه‌ متوسط شهری و گروه سنی زیر ۳۰سال است.

* مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی