نقد لایحه بودجه 88

عکس: دنیای اقتصاد، حمید جانی‌پور

دنیای اقتصاد- زهرا واعظ: همزمان با ارائه لایحه بودجه ۸۸ به مجلس شورای اسلامی، داوود دانش‌جعفری وزیر سابق اقتصاد و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در نشستی که به منظور بررسی ابلاغیه رهبری در خصوص برنامه ۵ ساله توسعه در فرهنگسرای رسانه برگزار شد، سال ۸۸ را سال سختی برای بودجه عنوان کرد و گفت: بودجه ۸۸ با دو چالش جدی در زمینه کاهش درآمدهای ارزی و نیز کسری بودجه ریالی مواجه خواهد بود. دانش‌جعفری در سخنرانی خود به دلایل سخت بودن اوضاع اقتصادی پیش‌بینی کرد که در سال آینده حدود ۲۵هزار میلیارد تومان نسبت به سال جاری درآمدهای کمتری داشته باشیم. وی افزایش درآمدهای مالیاتی در بودجه را غیرواقعی خواند که تنها برای پوشاندن کسری بودجه بر اساس درآمد هزینه تنظیم شده است. وزیر سابق اقتصاد در این برنامه خاصیت اصلی بودجه را ادب کردن برنامه‌ریز‌ها و در چارچوب درآوردن آنها دانست.

داوود دانش‌جعفری عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در این نشست درباره تبدیل نظام بودجه‌ریزی به عملیاتی که در ابلاغیه رهبری آمده است، تصریح کرد: مفهوم این بودجه‌نویسی در آن است که مصرف‌کنندگان بودجه مطابق ماموریتی که دارند بودجه در اختیارشان قرار بگیرد نه بر اساس افزایش سالانه و نرخ تورم. دیگر آن که آیا ماموریت آن دستگاه تغییر کرده یا خیر که این بدان معنی است که حق به حق‌دار برسد. وی اضافه کرد: اگر دستگاهی ماموریتش افزایش یافته بایستی بودجه بیشتری دریافت کند و لذا گنجاندن چنین بندی در سیاست‌های ابلاغی رهبری نشانگر آن است که این خواسته تامین نشده و باید در این زمینه تلاش شود.

وزیر سابق اقتصاد در خصوص بند ۳۳ سیاست‌های ابلاغی که به برقراری ارتباط کمی و کیفی بودجه‌های سالانه با برنامه‌های ۵ ساله اشاره می‌کند، گفت: سال ۸۸ سال خاصی برای بودجه خواهد بود، چرا که چالش‌های زیادی را از نظر بودجه خواهیم داشت. درآمدهای ارزی کشور به دلیل کاهش قیمت نفت، کاهش یافته و بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که تراز ارزهای بین‌المللی ایران امسال ۲۰میلیارد دلار کمتر از سال گذشته باشد، لذا اولین چالش در این است که چگونه این کسری جبران شود.

وی ادامه داد: از طرفی بحث دیگر درباره کسری بودجه ریالی است که به دلیل آنکه درآمد منابع نفتی کاهش می‌یابد بنابراین منابع دولت کمتر می‌شود. در بودجه سال‌های گذشته دو رقم درشت مالیات شرکت نفت و دیگر سود شرکت ملی نفت را داشتیم که سرجمع ۵/۹درصد ارزش صادرات نفت و گاز این مجموعه است و مطابق دلار پرداخت می‌شد. با وجود کاهش درآمد نفت این رقم نیز کاهش خواهد یافت.

دانش جعفری سپس پیش‌بینی کرد که امسال حدود ۲۵هزار میلیارد تومان درآمدهای کمتری داشته باشیم که باید دید ارقام بودجه چگونه با این چالش‌ها برخورد می‌کند.

وزیر سابق اقتصاد با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد که بودجه ۸۸ با کمی سادگی تدوین شده است، گفت: افزایش درآمدهای مالیاتی در بودجه غیرواقعی دیده شده است، چرا که سال ۸۸ نسبت به سال‌جاری ۵۸درصد رشد درآمدهای مالیاتی درنظر گرفته شده که با توجه به کاهش درآمدهای نفتی و به تبع آن کاهش رقم مالیات شرکت نفت نیز تاثیر کاهش درآمد نفتی بر سایر ارقام مانند نرخ رشد اقتصادی، بنابراین درآمدهای مالیاتی نمی‌تواند ۵۸درصد رشد داشته باشد و این تنها تنظیم درآمد - هزینه در بودجه است تا کسری‌ها نشان داده نشود.

دانش‌جعفری ادامه داد: درآمدهای دولت در سال آینده، ۵۲هزار میلیارد تومان درنظر گرفته شده که به نظر من نسبت به سال گذشته (۳۶هزار میلیارد تومان) جای بحث دارد.

وی افزود: به طور کلی چالش ارز و کسری منابع دو چالش مهمی است که چگونگی برخورد دولت و مجلس با این موضوع باید واقع‌بینانه باشد. این درحالی است که روی کاغذ همه چیز خوب و عالی است، اما در میانه سال متمم بودجه یا کسری منابع داریم. به گفته دانش‌جعفری خاصیت بودجه در این است که برنامه‌ریزها را ادب می‌کند و در چارچوب خود می‌آورد.

وی افزایش ۱۰درصدی هزینه‌های جاری در بودجه ۸۸ را طبیعی دانست، اما در عین حال سال ۸۸ را سال سختی برای بودجه عنوان کرد.

اگر دعواها نبود قطب اول دنیا بودیم

دانش‌جعفری در ادامه در خصوص پیش‌بینی رشد اقتصادی ۵/۸درصدی در سیاست‌های ابلاغی برنامه پنجم، آن‌را قابل دسترس دانست و گفت: اگر به عملکرد ۴برنامه قبلی نگاه کنیم متوسط رشد اقتصادی در برنامه اول ۵/۷درصد، برنامه دوم ۳/۳، برنامه سوم ۵/۵ و در سه سال برنامه چهارم ۶درصد بوده است و این نشانگر آن است که رشد اقتصادی ۵/۸درصدی قابل دسترسی است.

وی در ادامه آماری در خصوص نرخ رشد اقتصادی کشورها ارائه کرد و افزود: بین سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ نرخ رشد اقتصادی برزیل ۷/۲درصد، چین ۶/۱۰، مصر ۴/۴، هند ۹/۵، اندونزی ۲/۴، ایران ۱/۳، مالزی ۷، عربستان ۱/۲، ترکیه ۸/۳ و امارات ۸/۴درصد، کشورهای با درآمد میانه به بالا ۲/۲، کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا ۸/۳، آمریکا ۵/۳ و متوسط دنیا ۹/۲درصد بوده است. همچنین بین سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ نرخ رشد اقتصادی برزیل ۳درصد، چین ۸/۹، مصر ۴، هند ۴/۷، اندونزی ۹/۴، ایران ۶/۵، مالزی ۵، عربستان ۴/۴ ترکیه ۶/۵، امارات ۲/۸، کشورهای با درآمد میانه به بالا ۹/۳، کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا ۲/۴، آمریکا ۶/۲ و متوسط دنیا ۳درصد بوده است. وزیر سابق اقتصاد در ادامه با تاکید بر اینکه در برنامه اول تجربه رشد اقتصادی ۵/۷درصدی داشته‌ایم، گفت: اکنون دو اشکال عمده در قسمت بهره‌وری و حضور کمتر بخش‌خصوصی در اقتصاد است که سیاست‌ها هم در جهت تقویت این دو نکته است، در حالی که ایران ظرفیت‌های خالی بسیار زیادی دارد و ابلاغ سیاست‌های کلی به عنوان یک قطب‌نما است که منزل بعدی را نشان می‌دهد. اما اینکه چگونه برویم خود نیازمند برنامه است.

به گفته دانش جعفری، ایران از جمله کشورهایی است که چنانچه دعواهایی که الان داریم، نبود می‌توانست یک قطب توسعه دنیا شود. بنابراین می‌توان به رشد اقتصادی ۵/۸درصدی برسیم در صورتی که تلاش، برنامه‌ریزی و ابلاغ سیاست‌ها را داشته باشیم.

افزایش ۲/۷ برابری هزینه‌های جاری

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه این نشست درباره امکان قطع وابستگی به نفت در سیاست‌های ابلاغی رهبری، خاطرنشان کرد: کاهش اتکا به نفت دارای چند بعد از جمله هزینه‌های منطقی دولت و درآمدها است

که باید در ساماندهی هزینه‌ها و درآمدها تلاش کرد.

وی افزود: در نظام درآمدی ما اکنون ۶۸درصد از درآمدها وابسته به مالکیت‌های دولت است که متوسط این عدد در دنیا ۱۴درصد است، اما در هزینه‌ها برعکس است مثلا ۲۹درصد از هزینه‌ها در قسمت یارانه‌ها و پرداخت‌های انتقالی است که متوسط آن در دنیا ۲۱درصد است، اما در بخش مالیات ۳۲درصد از مجموع درآمدهای ایران مربوط به مالیات است که این عدد در دنیا ۶۳درصد است. بنابراین در این چند بعد باید خوب عمل کنیم تا به هدف کاهش اتکا به نفت برسیم.

دانش جعفری اضافه کرد: مشکل دولت در این است که هزینه‌ها بالا می‌رود مثلا از سال ۷۹ تا امسال هزینه‌های جاری ۲/۷ برابر شده، هزینه‌های بحران ۲/۱۱ برابر و درآمد مالیاتی ۲/۶ برابر شده این در حالی است که دولت خوب، دولتی است که هزینه‌هایش متکی بر مالیات باشد و نظام مالیاتی خوب نظامی است که بدون اشک باشد و ارزش افزوده از نوع نظام‌های مالیاتی است که اشک کسی را در نمی‌آورد.

خوش چهره: دولت‌ها به منابع نفتی نگاه حریصانه دارند

محمد خوش چهره استاد دانشگاه تهران نیز در این نشست ابتدا درباره ضرورت برنامه‌های ابلاغی و بلند مدت تصریح کرد: در برنامه‌ریزی‌های بلند مدت چالش‌های جدی وجود دارد که برخی معتقدند با توجه به تغییرات سریع در جهان، نمی‌توان چنین برنامه‌ریزی‌های بلند مدتی داشت. لذا باید مدیریت‌های استراتژیک داشت تا بتوان تهدیدها را تبدیل به فرصت کرد.

وی افزود: اما در ایران به دلیل آنکه پس از جنگ دولت‌های متفاوتی نظیر دولت سازندگی، اصلاحات و عدالت روی کار آمدند و هرکدام یک مولفه را نیز تولید ثروت، توسعه سیاسی و توزیع درآمد سرلوحه کار خود قرار دادند، لذا این الزام به وجود آمد که دولت‌ها در یک بستر قرار بگیرند و برای این منظور برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله تبیین شد. اما تجربه سه و چهارسال گذشته نشان داد که الزام دولت‌ها نسبت به چشم‌انداز ضعیف بود.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: از سوی دیگر ابلاغ مقام معظم رهبری در خصوص برنامه ۵ ساله توسعه ضرورت منطقی و قابل درکی است تا دولت‌ها تنها براساس سلایق و ایده‌های شخصی خود حرکت نکنند و در ریل برنامه‌ریزی شده قرار بگیرند.

وی در خصوص پیش‌بینی نرخ رشد اقتصادی ۵/۸درصدی در این برنامه گفت: تمام دولت‌ها در تلاشند تا به نرخ‌های رشد بالاتری برسند؛ چرا که نشانگر کارآمدی آن دولت است اما به دلیل اختلالاتی که در برخی از سیاست‌گذاری‌ها ایجاد شده، تحقق این امر اگر چه شدنی است، اما با مشکل مواجه است.

خوش‌چهره درباره بند ۳۲ ابلاغیه رهبری در ارتباط با تبدیل نظام بودجه‌ریزی به عملیاتی تصریح کرد: معمولا در بودجه‌بندی ابتدا پیش‌بینی هزینه‌ها صورت گرفته و سپس برای آن درآمدهایی در نظر گرفته می‌شود. در بودجه‌ریزی عملیاتی به شدت تلاش شده تا نظارت بر روی عملکرد دستگاه‌ها مبنی بر چگونگی هزینه کرد منابع افزایش یابد تا متعاقب آن پاسخگویی دولت‌ها افزایش پیدا کند.

استاد دانشگاه تهران همچنین درباره قطع وابستگی هزینه‌های جاری دولت به نفت و گاز که در ابلاغیه رهبری آمده، گفت: اراده جدی برای قطع این وابستگی به دلایل مختلف وجود ندارد؛ چرا که دولت‌ها برای دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر از هر منبع قابل وصولی استفاده می‌کنند تا خود را کارآمدتر نشان دهند.

وی افزود: دولت‌ها به منابع نفتی نگاه حریصانه دارند که باید قطع شود به عنوان مثال حساب ذخیره‌ارزی تفکر خوبی بود، اما تبدیل به ایجاد یک مسابقه نامیمون میان دولت‌ها و مجالس برای برداشت از آن شد. لذا باید نگرش و شیوه‌ها تغییر کند. خوش‌چهره در پایان در پاسخ به سوالی درباره روش‌های مالیات‌گیری و بهترین شیوه آن گفت: افزایش ۵۸درصدی مالیات در شرایط رکودی منطق ندارد؛ چرا که با توجه به رکود سنگین در بخش مسکن، رونق اقتصادی نخواهیم داشت که تولید افزایش یابد و از آن بتوانیم مالیات بگیریم.