هیچ عروسکی غمگین نبود؟

غزال صادقی

مبارک نشسته، یک پایش را روی آن یکی انداخته، دستش زیر سرش است و انگار همه چیز را زیر نظر دارد، با لبخند، با لباس‌های قرمز سوزن‌دوزی‌شده و کفش‌های کاملا سنتی، شیطنت اگرچه از سر و رویش می‌ریزد اما نشسته و تکیه داده به کادر. این مبارک دوازدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی بود. اما بالاخره مبارک هم شب گذشته با خاطراتی چون بی‌نظمی‌ها در اجراها و تغییرات ناگهانی‌شان، پشت در ماندن بسیاری از علاقه‌مندان، نبودن کاتالوگ و بروشور و عدم اطلاع‌رسانی درست و در نهایت درد دل‌های بسیاری از تئاتری‌هایی که هیچ رمق و انگیزه‌ای به ادامه کار خود در نمایش‌های عروسکی نداشتند.

مبارک تا دو سال آینده از تئاتر شهر خداحافظی کرد، البته حسین پارسایی، مدیرکل هنرهای نمایشی قول‌هایی در رابطه با یک ساله شدن این جشنواره داد اما وجود مشکلاتی با این ابعاد گسترده، امیدی را به انجام صحبت باقی نمی‌گذارد. و بالاخره اینکه در صحبت‌ها و گزارش‌های مختلف عنوان می‌شد هیچ عروسکی در این جشنواره غمگین نبود، باید حرف آخر را از مبارک می‌پرسیدیم که او هم فقط با لبخندی محو، به همه نگاه می‌کرد.

ضبط و پخش آثار

رحمت‌ا... محرابی، دبیر دوازدهمین جشنواره تئاتر عروسکی در ارتباط با هدف برگزاری این دوره از جشنواره گفت: هدف این جشنواره کمک به رشد کمی و کیفی نمایش عروسکی و ارائه توانمندی‌های نمایش عروسکی در عرصه بین‌المللی است، به طوری که اولویت‌های جشنواره را با توجه به متل‌ها، مثل‌ها، آیین‌ها، باورها و نمایش‌های سنتی و بومی و در آخر با موضوع‌های آزاد معرفی کردیم.

وی گفت: امسال برای اولین بار با توجه به دو سالانه بودن جشنواره عروسکی و ویژگی‌های خاص این گرایش نمایشی تصمیم به ضبط تصویری تمام اجراها گرفتیم و این نمایش‌ها را در طول برگزاری جشنواره از شبکه‌های سراسری به جهت اطلاع‌رسانی و نقد و بررسی کارها پخش کردیم.

موفقیت در تمرین نیست!

بخش بین‌الملل جشنواره تئاتری یکی از جذاب‌ترین بخش‌های جشنواره‌ها است و در عین حال پرچالش‌ترین بخش‌ها نیز محسوب می‌شود. با آن که ماه‌ها قبل از آغاز جشنواره فعالیت بخش بین‌الملل هم آغاز شد ولی نتیجه نهایی عملکرد این بخش خیلی هم رضایت‌بخش نبود.تفکیک گروه‌های سنی برای نمایشنامه‌های اجرایی از جمله این مشکلات بود به طوری که تماشاگران برای انتخاب آثارشان که حداقل باید لحاظ محتوایی و اجرایی مطابق سلیقه‌شان بود دچار سردرگمی و مشکل بودند، به طوری که در نمایش اپرای فلوت سحرآمیز کودکانی همراه خانواده‌هایشان دیده می‌شدند که قدرت تحمل بیش از ۵ دقیقه از این اپرای کلاسیک را نداشتند، از طرف دیگر حتی بروشور و کاتالوگی در هیچ یک از اجراهای خارجی به بینندگان آثار ارائه نشد و بیشتر کسانی که برای اجرا به سالن‌ها می‌آمدند به شنیده‌هایی از قبل و اطلاعات گذشته این گروه‌های خارجی اکتفا می‌کردند.

از سوی دیگر خود گروه‌های خارجی حاضر در جشنواره نیز با مشکلات همیشگی کمبود سالن و عدم تمرین‌های طولانی با توجه به شرایط خاص کار با عروسک گله‌مند بودند، اما محمد اطبایی، مدیر بخش بین‌المللی جشنواره تئاتر عروسکی گفت: بین اعلام نتایج بازخوانی تا بازبینی حدود دو ماه فاصله وجود داشت. از زمانی که من در این واحد مشغول کار هستم، هیچ‌گاه چنین بازده زمانی را برای جشنواره به خاطر ندارم، قبول دارم که کار عروسک به واسطه ساخت عروسک، نوع خاص تمرینات و ... به زمان بیشتری نیاز دارد، اما انصافا زمان در نظر گرفته شده برای گروه‌ها کم نبود.

وی همچنین اضافه کرد: در هر صورت امکانات اداره کل هنرهای نمایشی به طور کامل در اختیار گروه‌های نمایش عروسکی بوده و از طرفی بعضی کارها احتیاج چندانی به تمرین نداشتند و اگر در مدت اجرای خود نتوانستند موفقیتی را که باید کسب کنند، آن را به گردن عدم امکانات سالن‌‌‌ها نیندازند.

افسانه ماه پیشونی

الهام جعفری از جمله کارگردانان زن حاضر در جشنواره بود که داستان آشنای ماه‌پیشونی را انتخاب کرده و به صحنه برد،‌ او در اجرای نمایشش تلاش کرده تا به موسیقی و حرکت تاکید کند و به همین منظور دیالوگ‌ها را کاهش داده است.

عروسک‌های نخی این نمایش فک‌زن و بسیار فانتزی و والت‌دسینی گونه به نظر می‌رسیدند.

جعفری درباره انتخاب و اجرایش می‌گوید: دوست دارم داستان‌ها و افسانه‌های قدیمی‌مان زنده شود و جای داستان‌های خارجی را بگیرند، البته با تکرار و کلیشه‌شدن این افسانه‌ها نیز موافق نیستم، بلکه تلاش می‌کنم دنیای امروز را با تمام ویژگی‌ها و پیشرفت‌هایش در نمایش عروسکی بازتاب دهم.

به دنبال جریانی فرهنگی

محمدعلی خبری، رییس شورای نظارت و ارزشیابی مرکز هنرهای نمایشی درباره ارزیابی خود از سطح کیفی آثار در جشنواره دوازدهم گفت:‌در این بخش شاهد نوآوری و خلاقیت‌های جدیدی از هنرمندان عروسکی به ویژه گروه‌های تجربی بودیم. اگر بتوانیم زمینه اجرای گروه‌های عروسکی را در طول سال در سالن‌های متعدد فراهم کنیم، شاهد تجربیات بیشتر و خلاقیت بیشتری در این رشته خواهیم بود.

وی همچنین درباره کنار هم قرار گرفتن آثار ایرانی به عنوان نمایندگان ایران در کنار بخش مسابقه بین‌المللی گفت: طبیعتا در هر دو بخش داخلی و خارجی آثار بسیاری بودند که قابلیت اجرا داشتند، اما مهم این بود که برنامه‌ها بتوانند با همدیگر هماهنگ شوند.به هر حال مهم‌ترین نکته برگزاری جشنواره بسترسازی برای تئاتر و تئاتر عروسکی به عنوان عنصری فرهنگ‌ساز است. هدف ما صرفا برگزاری جشنواره نیست، بلکه این است که بتوانیم جریانی فرهنگی راه‌اندازی کنیم.

مبارک ایتالیایی

پولچینلا را به نوعی می‌توان همان مبارک ایتالیایی دانست که از اغلب خصلت‌ها ویژگی‌های این عروسک ایرانی برخوردار است و حتی صدای او نیز بی شباهت با صدای مبارک نیست. تنها تفاوت‌های پولچینلا با مبارک در نوع جنس عروسک است که پولچینلا دستکش و مبارک نخی است و همچنین پولچنیلا از ماسک سیاه بر صورت استفاده می‌کند.

نمایش پولچینلای چهار دست، کاری از لوکارونگاو گاسپارناسوتو از ایتالیا براساس داستانی کوتاه و بسیار ساده که از رگه‌های افسانه‌ای هم برخوردار است، شکل می‌گیرد. پولچینلای چهاردست بر مبنای خلاقیت فردی و بداهه شکل می‌گیرد و اساس و بن‌مایه اصلی نمایش همان کمدی بزن و بکوب ایرانی است که البته با هدایت صحیح و پرداخت دقیق رمانتیکی شکل می‌گیرد و تلاش گروه اجرایی برای ایجاد رابطه است. نمایش با تاکید بر روایت شکل می‌گیرد و تصویر نقش چندان برجسته‌ای از اثر ندارد، اما در طی همین فرآیند گفتار و دیالوگ در پس زمینه قرار می‌گیرد و بر میزان عمل نمایش (اکت) و حرکت افزوده می‌شود. برقراری ارتباط و ایجاد رابطه‌ای دوسویه با مخاطب، عمده‌ترین و اصلی‌ترین هدف گروه است که اتفاقا به این صحنه به راحتی دست پیدا می‌کند.

داوود فتحعلی‌بیگی گفت: «عدم اجراهای عمومی تئاتر عروسکی در طول سال، موجب انگیزه کشی و دلسردی هنرمندان جوان این حوزه شده است.» فتحعلی‌بیگی ادامه داد: «زمانی شاهد رشد و ارتقای تئاتر عروسکی خواهیم بود که این رشته جریان مستمری داشته باشد و همزمان در دیگر شهرستان‌ها نیز این روند مستمر وجود داشته باشد.» وی گفت: «اما در حال حاضر نبود این جریان، به دلسردی هنرمندان این رشته منجر شده است.» این کارگردان تئاتر در ادامه درباره دلایل نبود جریان مستمر تئاتر عروسکی چنین گفت:«متاسفانه امکانات اجرایی و سالن مشخصی وجود ندارد و در حال حاضر فقط مرکز تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که برنامه مشخصی برای تئاتر عروسکی دارد، که همان جا هم تمامی نیاز هنرمندان این رشته را فراهم نمی‌کند.» وی افزود: «در صورتی که مکان مشخصی به دفتر تئاتر عروسکی اختصاص بدهند و سالنی را برای تولیدات این دفتر در نظر بگیرند، به تدریج شاهد فعال‌تر شدن این دفتر خواهیم بود و به مرور جریان تئاتر عروسکی شکل می‌گیرد.»