به رغم ابهام در جزئیات طرح تحول اقتصادی، گام اول اجرای آن برداشته شد
ابهام در شیوه پالایش اطلاعات اقتصادی خانوار
محمد عاملی- توزیع فرم‌های جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوارها از روز گذشته آغاز شد. بنابر اعلام مرکز آمار ایران، فرم یاد شده از طریق پایگاه اینترنتی این مرکز و نیز دفاتر پستی در سراسر کشور در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
نمونه تکمیل شده فرم جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار
محمد عاملی- توزیع فرم‌های جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوارها از روز گذشته آغاز شد. بنابر اعلام مرکز آمار ایران، فرم یاد شده از طریق پایگاه اینترنتی این مرکز و نیز دفاتر پستی در سراسر کشور در دسترس عموم قرار می‌گیرد. بدین ترتیب درحالی که هنوز جزئیات طرح تحول اقتصادی نه تنها در اختیار عموم قرار نگرفته که حتی نمایندگان مردم در مجلس نیز از جزئیات این طرح ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند و خواهان دریافت آن هستند. اولین و حساس‌ترین مرحله این طرح از دیروز کلید خورده است. جمع‌آوری و پالایش اطلاعات اقتصادی خانوار، از آن جهت حساس‌ترین بخش طرح تحول اقتصادی رییس‌جمهور ارزیابی میشود که نه تنها پایه بنای بخش اصلی این طرح یعنی ساماندهی یارانه‌ها و واقعی‌سازی قیمت‌ها را تشکیل می‌دهد، که تاکنون در کشور هیچ‌گونه اطلاعات دقیقی از شاخص‌های اقتصادی خانواده‌ها و شهروندان به صورت جزئی گردآوری نشده و از این روی دشواری‌ها و پیچیدگی‌های شناخته و ناشناخته‌ای در مقابل گام اولیه طرح تحول اقتصادی قرار دارد.
از جمله مهم‌ترین دشواری‌ها، فراهم‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار، پالایش و نحوه خالص‌سازی این اطلاعات است. از آنجا که براساس توضیحات کلی و مبهم مقام‌های دولتی این‌گونه برمی‌آید که دولت قصد ندارد منابع حاصل از حذف یارانه‌ها و واقعی‌سازی قیمت‌ها را به طور مساوی میان شهروندان توزیع کند و دهک‌های پایین را اولویت داده و دهک‌های بالا را یا از پرداخت نقدی یارانه محروم سازد یا درصد کمتری را به آنان تخصیص دهد، این احتمال غیرقابل انکار وجود دارد که افراد برای بهره‌مندی بیشتری از سهم یارانه نقدی به ارائه اطلاعات غلط یا بخشی از اطلاعات صحیح اقدام کنند. در عین حال عوامل گوناگون از جمله شرایط بد اقتصادی، تغییرات غیرمنتظره، اما مداوم تصمیمات حکومتی و غیرقابل پیش‌بینی بودن آینده به مختصات اخلاقی جامعه لطمه وارد کرده و طی چند دهه اخیر رقابتی گسترده برای کسب بیشترین سهم از منابع عمومی و گریز از هزینه‌های اجباری از جمله مالیات وجود داشته است که بیش از هر چیز در مرحله اطلاع‌دهی بروز یافته است.
اکنون این پرسش باقی است که در چنین شرایطی دولت چه تدبیری برای بالا بردن ضریب اطمینان اطلاعات جمع‌آوری شده اندیشیده است، خاصه آنکه همواره در ایران جمع‌آوری صحیح اطلاعات و فراهم‌آوری یک بانک جامع اطلاعات ملی هدفی دشوار بوده است و شاید نظر به همین دشواری‌ها و پیچیدگی‌ها بوده است که محمد مدد، رییس مرکز آمار ایران و مسوول اصلی جمع‌آوری و پالایش اطلاعات اقتصادی خانوار، ناگزیر هشدار داده است که دریافت یارانه به واسطه ارائه اطلاعات غلط «حرام» است یا منوچهر حیاتی، مدیر کل آمار استانداری قزوین با بیان اینکه در این استان جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار توسط فرهنگیان صورت خواهد گرفت، توضیح داده است که حسن اعتماد و تعهد کاری عامل انتخاب فرهنگیان در طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار است.
رییس مرکز آمار ایران البته در پاسخ به سوال دنیای اقتصاد درباره چگونگی ارزیابی صحت اطلاعات جمع‌آوری شده گفته است که ۲۰پایگاه و بانک اطلاعاتی کشور از جمله سازمان ثبت احوال کشور، پایگاه سهام عدالت، پایگاه اطلاعاتی بانک‌های کشور، بانک اطلاعات کمیته امداد، بانک اطلاعات سازمان بهزیستی، پایگاه بسیج اقتصادی کشور، بانک اطلاعات وزارت رفاه و تامین اجتماعی، بانک اطلاعات اصناف و برخی مراکز دیگر با مرکز آمار ایران به منظور تایید صحت اطلاعات به دست آمده همکاری خواهند کرد.
گر چه مدد این نوید را داده است که این دستگاه‌ها تمام تلاش خود را به منظور هر چه دقیق‌تر شدن اطلاعات جمع‌آوری شده به کار خواهند گرفت، در عین حال یادآور شده است نمی‌توان به طور قطع اعلام کرد که این اطلاعات صد در صد صحیح خواهد بود؛ ناگفته آشکار است که اطمینان صددرصدی به هیچ‌گونه اطلاعاتی خصوصا از جنس آماری ممکن نیست و همواره درصدی ضریب خط بسته به نوع اطلاعات در نظر گرفته میشود. اما در ایران به دلایل متعدد از جمع فقر داده‌ها و از هم‌گسیختگی بانک‌های اطلاعاتی، این نگرانی وجود دارد که این ضریب خطا به حدی باشد که طرح تحول اقتصادی را در عمل از اهداف خود دور کند.
به عنوان نمونه رییس مرکز آمار به اطلاعات موجود در پایگاه سهام عدالت، کمیته امداد و سازمان بهزیستی اشاره کرده است. به فرض آنکه اطلاعات موجود در این نهادها واجد ضریب اطمینان لازم برای طرح تحول اقتصادی باشند و همچنین به فرض آنکه بتوان در مدت زمان کوتاه مورد نظر رییس‌جمهور (یعنی تا زمان آغاز اجرای طرح ساماندهی یارانه‌ها در نیمه دوم سال جاری) کلیه اطلاعات موجود را با هم سنجید؛ همچنان این نکته وجود دارد که در بانک اطلاعات نهادهای یاد شده، تنها داده‌های مربوط به هموطنان متعلق به دهک‌های پایین جامعه گردآوری میشود که آنان نیاز چندانی به ارائه اطلاعات غلط ندارند.
در مورد دیگر، رییس مرکز آمار ایران به بانک اطلاعات اصناف و بانک اطلاعاتی بانک‌های کشور اشاره کرده است که خود با معضل ضعف داده‌ها، غیرقابل اتکا بودن اطلاعات و فقدان یکپارچگی سامانه جمع‌آوری و پردازش داده‌ها مواجه هستند. به عنوان نمونه هنوز بانک‌ها نتوانستند مانع از بهره‌مندی اشخاص از منابع بانکی به صورت وام‌های شخصی از دو بانک جداگانه و یا حتی از دو شعبه مختلف یک بانک واحد شوند.
مورد استناد دیگر مرکز آمار ایران برای پالایش داده‌های جمع‌آوری شده از طریق فرم‌ها، بانک اطلاعات سازمان تامین اجتماعی است. این در حالی است که بانک اطلاعات یاد شده خود با معضل ارائه اطلاعات نادرست مواجه است. به عنوان نمونه بسیاری از کارفرمایان برای کاستن از سهم خود از حق بیمه شاغلان در بنگاه، ترجیح می‌دهند در اطلاعات ارائه شده به سازمان مذکور، میزان دریافتی کارگر را در حداقل دستمزد اعلام کنند. سازمان تامین‌اجتماعی البته به روشنی نسبت به وجود چنین مساله‌ای واقف است؛ اما ترجیح می‌دهد در مقابل این مساله سکوت کند تا کارفرمایان انگیزه خود را برای بیمه کردن کارگران از دست ندهند و بدین ترتیب میزان دریافتی کارگران بسیاری از بنگاه‌ها بر اساس داده‌های رسمی، یعنی فیش حقوقی و اطلاعات ارائه شده به سازمان تامین‌اجتماعی فراتر از حداقل دستمزد نمی‌رود؛ در حالی که در واقعیت بسیاری از شاغلان از دریافتی بیشتر و حتی چند برابری حداقل دستمزد برخوردارند.
مورد استثنای دیگر مرکز آمار، سازمان ثبت احوال است که بخش عمده داده‌های مضبوط در آن هنوز به صورت پرونده‌های کاغذی است و مکانیزه نشده است. بسیاری از اطلاعات موجود در این سازمان به صورت پراکنده در مراکز مختلف وجود دارد و تجمیع نشده است. به عنوان نمونه استخراج اطلاعات مربوط به افرادی که پس از ازدواج یا به هر طریق دیگر از خانواده مستقل شده‌اند یا اولادی که از کشور مهاجرت کرده‌اند و موارد دیگر این‌‌چنینی کار آسانی که طی چند ماه سامان یابد، نیست.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد منابع مورد نظر مرکز آمار ایران برای پالایش داده‌های جمع‌آوری شده، خود با آشفتگی اطلاعاتی دست به گریبان هستند. از این روی چنانچه تدبیر مناسبی برای خالص‌سازی اطلاعات استخراج شده از فرم‌های توزیع شده که تنها جمع آوری آن هزینه سنگینی را در بر دارد اندیشیده نشود، نه تنها ممکن است طرح تحول اقتصادی را به بی‌راهه ببرد، که حتی برای استناد صرفا آماری نیز فاقد ارزش خواهد بود؛ افزون بر این نمی‌توان تبعات اجتماعی اجرای طرح گسترده جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار و ضربه‌ای که ممکن است به شاکله اخلاقی جامعه وارد کند را نادیده گرفت.
گذشته از این که تا چه اندازه می‌توان به صحت اطلاعات جمع‌آوری شده می‌توان اتکا کرد، باز هم هنوز این سوال باقی است که آیا صرفا استناد به متوسط درآمد ماهانه و اموال (فقط خودرو مورد توجه است) و املاک، آیا می‌توان تعلق خانوار به دهک مشخص را تعیین کرد. یا اینکه این اطلاعات تا چه زمان ملاک تخصیص یارانه قرار می‌گیرد و چنانچه با فرض دریافت ارث یا برعکس، ورشکستگی یا حتی پس از چندی دریافت یارانه نقدی سطح زندگی فرد و خانواری تغییر کند، چگونه میزان یارانه دریافتی تغییر می‌کند و از همه مهم‌تر هنوز این سوال پاسخ نگرفته که چه استدلالی مبنای تبعیض در پرداخت نقدی یارانه‌ها بوده است.
آغاز جمع‌آوری اطلاعات
براساس گزارش مرکز آمار ایران، جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی ۵/۱۷میلیون خانوار از روز گذشته از طریق مرکز پست، پایگاه اینترنتی مرکز آمار و مدارسی که بدین‌منظور در نظر گرفته شده، آغاز شد و اطلاعات به دست آمده درنهایت از طریق ۳۶هزار پایگاه جمع‌آوری می‌شوند.
رییس مرکز آمار ایران درباره زمان مراجعه برای تحویل دادن فرم‌های تکمیل شده به مراکز، گفته است: خانوارهای یک تا سه نفره از ۱۲ تا ۱۶مرداد، خانوارهای ۴نفره از ۱۷ تا ۲۱مرداد، خانوارهای ۵نفره از ۲۲ تا ۲۶مرداد، خانواده‌های ۶نفره از ۲۷ تا ۳۱مرداد، خانوارهای ۷نفره و بیشتر از یک تا ۵شهریور و خانوارهایی که موفق به تحویل پرسشنامه به ایستگاه‌های جمع‌آوری طرح در موعد مقرر نشده‌اند، از تاریخ ۶ تا ۱۰شهریور می‌توانند به مراکز مراجعه کنند.
این فرم باید برای تمامی اعضای خانوار تکمیل شده و نام و ویژگی‌های هر فرد ایرانی فقط یک بار و توسط یک خانوار در فرم درج شود.
همچنین اگر تعداد اعضای خانوار بیش از ۸نفر باشد، باید برای تکمیل مشخصات اعضای نهم به بعد، از فرم دیگری استفاده شده و پاسخ به سوالات ۲۷ و ۲۸ در فرم آخر درج شود.
در مستطیل قسمت سمت راست بالای فرم، لازم است مشخصات جغرافیایی محل سکونت خانوار شامل استان، شهرستان شهر (برای نقاط شهری) یا دهستان و نام آبادی برای نقاط روستایی را در محل پیش‌بینی شده درج و بر حسب شهری یا روستایی بودن محل سکومت در مربع شهری یا روستایی علامت × درج شود.
در سمت چپ بالای فرم، آدرس پستی محل سکونت خانوار، کد پستی ده رقمی و شماره تلفن تماس ثابت با پیش شماره مربوط و یا شماره تلفن همراه درج شود.
در ستون‌های ۱ تا ۱۰، به هر فرد یک شماره ردیف اختصاص یافته و مشخصات وی شامل نام، نام خانوادگی، جنسیت، تاریخ تولد، شماره ملی، سری و سریال شناسنامه(طبق نمونه‌ی مندرج در عنوان ستون) و نام پدر را عینا و به‌طور کامل براساس شناسنامه و مدارک دیگر مطابق نمونه تکمیل و توجه داشته باشید که نام سرپرست خانواده را در سطر اول درج میشود.
برای درج سال تولد، فقط دو رقم آخر سال تولد مطابق الگو در محل مربوط درج میشود و برای افراد ۱۰۰ ساله و بیشتر (متولدین ۱۲۸۷ شمسی به قبل) لازم است علامت - - درج شود.
در ستون ۱۱ برای افراد ۶ ساله و بالاتر (متولدین قبل از تاریخ ۱/۵/۱۳۸۱) تکمیل میشود. اگر فرد بی‌سواد است، کد ۱ و برای افراد باسواد برحسب آخرین مدرک تحصیلی دریافتی، یکی از کدهای ۲ تا ۶ درج میشود.
در ستون ۱۲ برای افراد ۱۰ ساله و بالاتر (متولدین قبل از تاریخ ۱/۵/۱۳۷۷) براساس وضعیت فعالیت فرد در سه ماهه اول سال‌جاری مشخص میشود و حسب مورد، فقط یکی از کدهای ۱ تا ۶ را برای هر یک درج میشود.
برای افرادی که مشمول هیچ‌یک از کدهای ۱ تا ۶ نمی‌شوند، کد ۷ درج میشود و درصورتی که فرد بازنشسته یا محصل یا دانشجو بوده و شاغل نیز است، برای وی کد ۱ را درج شود. افراد دارای درآمد و بدون کار، بیکار قلمداد نشده و برای آنها که ۷ (سایر) درج میشود.
در ستون‌های ۱۳ تا ۱۵ برای افرادی که در ستون ۱۲ برای آنها کد ۱ یا ۲ درج شده، ابتدا در ستون ۱۳ عنوان شغل اصلی وی را به طور دقیق و کامل نوشته و بعد در ستون ۱۴ کد طبقه شغلی (فقط یک کد) وی را حسب مورد با استفاده از راهنمای زیر پرسشنامه مشخص و درج میشود.
در این ستون برای معلمان، آموزگاران، دبیران، پزشکان (همه رشته‌ها و تخصص‌ها) و اعضای هیات‌علمی مراکز آموزش عالی صرف‌نظر از این که کارمند بخش عمومی یا خصوصی هستند، حسب مورد کد ۳ یا ۴ درج میشود.
در ستون ۱۵ متوسط درآمد (قبل از کسر مالیات، بیمه و سایر کسورات قانونی) ماهیانه هر یک از اعضای شاغل و بازنشسته خانوار برای سه ماهه اول سال ۱۳۸۷ محاسبه و به هزار ریال درج میشود. (منظور از درآمد، تمامی وجوه و ارزش کالاهایی است که در برابر کار انجام شده یا سرمایه به کار گرفته یا از طریق بازنشستگی و غیره به افراد تعلق گرفته باشد.) برای افراد مزد و حقوق‌بگیر متوسط درآمد ماهانه شامل حقوق، اضافه‌کار، پاداش و ... است.
در ستون ۱۶، برای هر یک از اعضای خانوار، متوسط درآمد ماهیانه سه ماهه اول سال‌جاری وی از سایر منابع از قبیل سپرده‌گذاری، سود سهام،عایدی از مستغلات و غیره را معین و در این ستون به هزار ریال درج میشود.
در ستون ۱۷، چنانچه هر یک از اعضای خانوار مالک یک یا چند واحد مسکونی ساخته شده از مصالح ساخت (از قبیل آجر، آهن و غیره) باشد، برای وی کد ۱ و در غیر این صورت کد ۲ درج میشود.
در ستون ۱۸ نیز چنانچه فردی از اعضای خانوار (دارای کد ۱ در ستون ۱۷) مالک یک یا چند واحد مسکونی است، جمع مساحت زیربنا یعنی سطوح ساخته شده مسقف واحد مسکونی وی را به مترمربع درج میشود. لازم به ذکر است که چنانچه افراد دارای خانه اجاره‌ای هستند باید اجاره‌نامه خود را در زمان تکمیل اطلاعات فرم به همراه داشته باشند.
در ستون ۱۹، کل ارزش تقریبی واحد مسکونی برای هر فرد مالک به میلیون ریال درج میشود.
در ستون ۲۰، کل ارزش تقریبی سایر املاک و مستغلات هر فرد مالک را به میلیون ریال درج میشود.
در ستون ۲۱، در صورتی که هر یک از اعضای خانوار تحت پوشش یکی از انواع بیمه‌ها از قبیل تامین اجتماعی، خدمات درمانی، نیروهای مسلح، بانک‌ها و غیره است، کد ۱ و در غیر این صورت کد ۲ درج میشود.
در ستون ۲۲، برای افرادی از اعضای خانوار که ۱۸ساله و بالاتر (متولدین قبل از ۱/۵/۱۳۶۹) و مالک خودرو شخصی سواری (غیر از تاکسی تحت پوشش تاکسیرانی) هستند، کد ۱ و در غیر این صورت کد ۲ درج میشود.
در ستون ۲۳، برای افرادی از اعضای خانوار که در ستون ۲۲ کد ۱درج شده است، ارزش تقریبی خودروی وی را به میلیون ریال درج میشود، در ستون ۲۴، چنانچه هر یک از اعضای ۱۸ساله و بالاتر خانوار تسهیلاتی از هر یک از بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری، صندوق‌های قرض‌الحسنه و غیره تحت عنوان وام دریافت کرده باشند و به صورت ماهانه/ دوره‌ای نسبت به بازپرداخت آن اقدام کنند. کد ۱ و در غیر این صورت کد ۲ درج میشود، در ستون ۲۵، برای افرادی از اعضای خانوار که در ستون ۲۴ کد ۱ دارند، مبلغ کل وام دریافتی آنها از موسسات بانکی، اعتباری، قرض‌الحسنه و غیره را به میلیون ریال درج میشود. در ستون ۲۶، مبلغ اقساط ماهانه، دوره‌ای تسهیلات دریافتی مندرج در ستون ۲۵ را به هزار ریال درج میشود. که اگر دوره بازپرداخت وام دریافتی بیشتر از یک ماه است، مبلغ بازپرداخت وام بایستی به ماه محاسبه درج شود.
سوالات ۲۷ و ۲۸ در زمینه اطلاعات خانوارها است، نحوه تصرف محل مسکونی فعلی خانوار خود را با توجه به گزینه‌های موجود مشخص می‌کند و لازم است در داخل مربع مربوط علامت × درج شود. اگر خانوار محل سکونت خود را در مقابل کار یک یا چند نفر عضو خانوار تصرف کرده، حتی اگر مبلغی هم به طور ماهانه می‌پردازد، نحوه تصرف محل سکونت در برابر خدمت قلمداد میشود.
در صورتی که محل سکونت فعلی خانوار اجاره‌ای یا رهنی است، با درج مساحت زیربنا به مترمربع، مبلغ اجاره ماهانه به هزار ریال در محل مربوط نوشته میشود. چنانچه محل سکونت اجاره‌ای یا رهنی است، مبلغ رهن بر اساس عرف محل محاسبه و به مبلغ اجاره اضافه میشود.
چنانچه سرپرست یا خانوار تحت پوشش یکی از نهادهای حمایتی (کمیته امداد امام خمینی (ره) ، سازمان بهزیستی، موسسات خیریه و ...) است در داخل مربع «بلی» و همچنین در داخل مربع مقابل، نام نهاد مربوط علامت ×درج شده؛ درغیر این صورت در داخل مربع «نه» علامت ضربدر درج میشود.
مرکز آمار ایران در توضیحی مراجعان را راهنمایی کرده است که برای تبدیل ارقام از ریال به هزار ریال، رقم موردنظر را به ۱۰۰۰ و برای تبدیل ارقام از ریال به میلیون ریال، رقم را بر یک میلیون تقسیم کنید؛ در صورتی‌که پس از تقسیم، رقم حاصل اعشاری است، فقط رقم صحیح باید در فرم درج شود. به عنوان مثال، اگر رقم موردنظر ۲ میلیون و ۵۶۸هزارو ۸۰۰ ریال است، حاصل تقسیم بر ۱۰۰۰ یعنی عدد ۸/۲۵۶ به صورت ۲۵۶۸ نوشته میشود و اگر حاصل تقسیم کمتر از یک باشد، عدد یک درج شود.
همچنین مواردی که دارای اطلاع نیست باید در محل مورد نظر خط تیر (-) درج شود.
در پایان پس از تکمیل فرم، سرپرست خانوار با درج تاریخ و اثر انگشت در محل پیش‌بینی شده صحت مندرجات فرم را تایید کند و مسوولان مربوط پس از درج نام و نام خانوادگی خود و تاریخ، محل مورد نظر را امضاء و مهر کنند. پس از پایان کار و مراجعه به ایستگاه‌های طرح و انجام امور مربوط، سرپرست خانوار کد رهگیری زیر پرسشنامه خود را از متصدی مربوط اخذ کنند تا در صورت نیاز از طریق آن بتوانند وضعیت سرپرست خانوار خود را پیگیری کند.
ارسال نظر