هنر در خدمت سلامت

نگاه سوم-تئاتر درمانی به عنوان شیوه‌ای موثر و روشی جدید در توانبخشی و درمان افراد دچار عارضه‌های روحی و روانی مورد توجه کارشناسان و فعالان حوزه علوم توانبخشی قرار گرفته است. به‌طوری که در حال حاضر این شیوه درمانی در بسیاری از کشورها به‌خصوص کشورهای اروپایی و آمریکایی و کشورهای اسکاندیناوی به عنوان روشی موثر در درمان افراد نیازمند مورد توجه است.

متاسفانه این شیوه درمانی در ایران قدمت چندانی ندارد و آغاز فعالیت آن به سال ۱۳۴۸ در مرکز روان‌پزشکی حافظیه شیراز برمی‌گردد.

اما در چند سال گذشته به مدد کارشناسان رشته‌های مختلفی چون روان‌شناسی کار درمانی و هنرهای نمایشی در بسیاری از مراکز توانبخشی معلولان و مصدومان جنگی تئاتر درمانی با عناوین مختلف به عنوان یکی از روش‌های نوین و مهم درمان مورد استفاده قرار گرفته است.

این شیوه درمانی برای اولین بار بر روی مصدومان جنگی (جانبازان گروه اعصاب و روان) از هفت سال پیش در مرکز روان‌پزشکی سعادت‌آباد تهران مورد استفاده قرار گرفته و در قالب فعالیتی درمانی و عضوی از تیم درمان این مرکز ظرف مدت زمانی کوتاه تغییرات معنی‌داری در افراد تحت پوشش این شیوه درمانی دیده شده و در این زمینه نتایج قابل‌توجهی به دست آمده است.

تیم درمانی این بیماران متشکل از روانپزشک، روانشناس، مددکار، کار درمانگر، پرستار و سرانجام نمایش درمانگر است که به عنوان آخرین حلقه این زنجیره با بیماران در ارتباط است. مجید امرایی نیز که خود را جزو همان آخرین حلقه این زنجیره می‌داند، از ابتدای کار در این مرکز همراه این گروه است.

او پیش از این تجربه تئاتر درمانی را با کودکان پشت سرگذاشته، پس از آن تصمیم می‌گیرد که این شیوه درمانی را بر روی جانبازان به کار گیرد.

مجید امرایی درباره این شیوه درمانی می‌گوید: در آغاز بیماری با مصرف دارو کنترل می‌شود، پس از آن ویژگی‌های بیمار مشخص و فعالیت‌های بدنی انجام می‌شود و در نهایت شیوه نمایش درمان مناسب هر بیمار را انتخاب می‌کنیم. ماحصل تمرینات نمایش درمانی به صورت هفتگی یا ماهانه در قالب پرونده‌ای به روان‌شناس و روانپزشک ارائه می‌شود.

در این روش درمانی به کمک شیوه‌های مختلف نمایشی و تکنیک‌های خاص روان‌شناسی در اجرای نمایش، به بیمار فرصت داده می‌شود تا در پشت نقاب نقش و بازیگری کشمکش‌های درونی خود را بازگو کند و فرصت مواجهه و آشنایی با درون خویش را پیدا کند و درصدد تغییر و اصلاح رفتار خود برآید.

امرایی در ارتباط با تکنیک‌های به‌کار برده شده در این تئاترها توضیح داد: تکنیک‌های مورد استفاده مبتنی بر همان تکنیک‌های تئاتری است. در مجموع ۲۷ تکنیک‌ به کار می‌رود که ۱۰ تکنیک آن تعریف شده و بقیه حاصل تجربه‌های ماست. به عنوان مثال از تکنیک‌هایی چون همسان‌سازی، جابه‌جایی نقش‌ها یا مضاعف‌سازی، آموزش رفتاری، شغلی، حرفه، حرکات بدن، صندلی خالی، ‌عمل نمایش یا بازی ساده نمایشی، نمایش عروسکی، بازی حیوانات، داستان‌سرایی نمایش، لال‌بازی، بداهه بازی، رفع حساسیت و... از جمله تکنیک‌هایی هستند که مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این کارگردان تئاتر همچنین در رابطه با انتخاب نقش‌ها و چگونگی اجرای آن توسط درمان جویان گفت: هر بیماری، خود نقش خود را انتخاب می‌کند، درمان‌گران هم با توجه به اطلاعات پرونده و نقش و جایگاه اجتماعی هر بیمار آنها را در انتخاب نقش راهنمایی می‌کنند. پروسه تولید به عهده بیماران است و نمایش درمان‌گر رویدادها را سازماندهی می‌کند.

امرایی درباره تاثیر بعضی کارها بر روی درمان‌جویان گفت: به عنوان مثال ما نقش یک سخنران را به عهده شخصی می‌گذاریم که حتی در یک جمع سه نفره قدرت صحبت و معاشرت نداشته و هرگز نمی‌تواند در یک جمع بزرگ‌تر وارد شود اما پس از تمرینات و اجرای نمایش می‌تواند به گونه‌ای خود را تخلیه کند و حالات درونی خود را از بین ببرد.

تاکنون شش دوره جشنواره نمایش درمانی با حضور بیماران همین مرکز و شهرستان‌ها برگزار شده و یک تیم تخصصی که از روان‌شناس، کارگردان و یک هنرمند تشکیل شده بر روی آن نظارت می‌کنند.

این جشنواره شامل دو بخش اصلی تخصص و ویژه تیم‌های درمانی مراکز توان بخشی و آزاد است.

این جشنواره شامل بخش‌های تک نفره، صحنه‌ای چند نفره و عروسکی در گروه جانبازان و گروه میدانی و خیابانی برای شرکت کنندگان آزاد است.

امرایی همچنین درباره برگزاری این جشنواره‌ها گفت: هر ساله با تحمل مشکلات فراوان مالی، کمبود فضا و مشکلات فراوان دیگر این جشنواره را برگزار می‌کنیم، اما نه به خاطر این که جشنواره‌ای و جشنی باشد، بلکه بیشتر به خاطر این که نتیجه یک سال درمان و تلاشمان را در این مرکز با نشان دادن آخرین و جدیدترین شیوه‌های درمانی به نمایش بگذاریم.

امرایی در پایان می‌گوید: در هر حال ما نمی‌توانیم امیدوار باشیم که تمام درمان‌جویانی که به اینجا مراجعه می‌کنند، صد در صد درمان می‌شوند اما با کمک گرفتن از این شیوه می‌توان مشکلات را در همان حدی که هست مهار و از افزایش آن جلوگیری کرد و یا مدت حضور شخص را در این مراکز کاهش داد و با نشان دادن واقعیت‌هایی که این افراد از آن فرار می‌کنند یا از رویارویی با آن ترس دارند، آنها را برای بازگشت به خانواده و پذیرفتن این شرایط آماده کرد.