علیرضا کدیور

سرمقاله روز سه‌شنبه روزنامه «دنیای اقتصاد» با عنوان «ارزیابی مبانی بنیادی شاخص بورس تهران» به قلم آقای حمید زمان‌زاده، موضوعی قابل بحث است. درخصوص این یادداشت ذکر نکاتی به شرح زیر ضروری به نظر می‌رسد:

۱- در وهله نخست به نظر می‌رسد نویسنده تغییر ماهوی شاخص بورس را در نظر نگرفته است؛ چراکه شاخص کل بورس تهران که تا آذرماه ۸۷ تنها منعکس‌کننده نوسان قیمت سهام شرکت‌های بورسی بود، در یک استحاله تعمدی به شاخص بازده نقدی و قیمت تغییر ماهیت داد. این در حالی بود که تا پیش از آن تاریخ، شاخصی تحت‌عنوان شاخص بازده نقدی و قیمت هم در بورس تهران محاسبه و به صورت روزانه گزارش می‌شد، اما مشکل اصلی در این استحاله شاخصی، محاسبه شاخص کل بر مبنای بازده نقدی و قیمت از تاریخ مورد اشاره بود که در عمل باعث شد پیوستگی شاخص و قابلیت مقایسه ارقام شاخص با مقادیر قبلی از بین رود.

۲- نکته مهم‌تر از تغییر ماهیت شاخص، اینکه هیچ کارشناس و فعال حاضر در بازار سرمایه، تعریف شاخص‌های مختلف در بورس را نفی نمی‌کند. به بیان دیگر همان گونه که در حال حاضر نیز صورت می‌گیرد، در بورس تهران بیش از ۴۰ شاخص به صورت روزانه تعریف می‌شوند که هر یک از این شاخص‌ها، بازگوکننده نوسان قیمت سهام شرکت‌های حاضر در آن شاخص با لحاظ کردن یا بدون در نظر گرفتن سود نقدی هستند، اما در این میان شاخصی که تنها نوسان قیمت سهام کلیه شرکت‌های بورسی را بدون در نظر گرفتن سود نقدی نشان دهد، دیگر در بورس تهران وجود ندارد.

۳- نویسنده در بیان ضرورت محاسبه شاخص و براساس روش فعلی (با لحاظ کردن بازده نقدی و قیمت) به مثالی از افت قیمت سهام مخابرات پس از تقسیم سود نقدی و افت قیمت سهام گل‌گهر اشاره کرده است. به عقیده نویسنده در صورت محاسبه شاخص بر مبنای قیمت، با تقسیم سود مخابرات یا افت ناگهانی قیمت یک سهم، شاخص دچار افت شدید می‌شود که از دید ایشان منطقی به نظر نمی‌رسد.

این در حالی است که بر مبنای اصول اولیه تحلیل‌های موجود در بازارهای مالی از جمله تحلیل تکنیکال، قیمت یک سهم در هر زمان بازگوکننده ارزش معاملاتی آن سهم از دید فعالان بازار در آن لحظه است که لحاظ کردن این ارزش در شاخص،‌ غیرمنطقی به نظر نمی‌رسد.

در عین حال توجه به این نکته ضروری است که در مثال ارائه شده در خصوص گل‌گهر و افت قیمت شدید سهام شرکت مزبور در آن زمان، تنها دلیل افت قیمت، افزایش سرمایه ۱۰۰ درصدی شرکت بوده که در آن زمان، تاثیر چندانی بر شاخص کل بورس نداشته است. لازم به توضیح است که مبنای محاسبه شاخص کل بر مبنای ارزش بازار شرکت‌ها صورت می‌گیرد نه قیمت سهام آنها.

۴- در نهایت دلیل اصلی اعتقاد کارشناسان به عدم انعکاس شرایط واقعی بورس در شاخص همان طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، به اختصار به ترکیب ناهمسان بورس و اقتصاد ایران، محدودیت‌های معاملاتی و نبود امکان تصحیح قیمت سهام در لحظه و لحاظ کردن بازده نقدی در شاخص کل بازمی‌گردد.

مواردی که به هیچ وجه محاسبه یک شاخص بازده نقدی و قیمت را برای بورس در کنار یک شاخص کل (صرفا بر مبنای قیمت سهام) نفی نمی‌کند.