اقتصاد ژاپن

منبع: اکونومیست

بعد از زلزله در ژاپن شور و شوق بی‌سابقه‌ای برای اصلاحات پدیدار شده است. دولت با بی‌توجهی از کنار این موضوع می‌گذرد. مساله‌ای ترس‌آور برای ژاپنی‌های حاضر در قدرت وجود دارد. در خلال تعطیلات هفته طلایی در ماه جاری، هزاران داو‌طلب به جست‌وجو در ویرانه‌های پر از گل‌و‌لای باقیمانده از سونامی ماه مارس کمک کردند. جاده‌ها، قطار‌های سریع‌السیر و کار‌خانه‌های ویران‌شده با سرعتی شگفت‌آور به وضعیت عادی خود بر‌گشته‌اند. در میان این شور و شوق مردم به باز‌سازی، ایده‌هایی درباره چگونگی اصلاحات و باز‌سازی، نه تنها در مناطق آسیب‌دیده، بلکه همچنین در کل کشور بروز یافته‌اند که زمانی تابو به شمار می‌آمدند.

قدرت ترکیب‌یافته زلزله، سونامی و یک حادثه هسته‌ای تمام‌عیار، هر حسی از آسوده‌خاطری را که ژاپنی‌ها درباره انعطاف‌پذیری کشورشان داشته‌اند، دگر‌گون کرده است. تلاش‌های ناشیانه توکیو‌الکتریک‌پاور (تپکو) برای مقابله با بحران در نیرو‌گاه هسته‌ای دای‌ایچی فوکوشیما موقعیت واقعی این شرکت را نشان داده: یک انحصار‌گر بی‌کفایت آن قدر بزرگ است که می‌تواند ناظرانش را خود انتخاب کند یا آنها را تحت کنترل خود بگیرد. این شرکت باید به فعالیت خود پایان دهد.

در همین حین کشتی‌های ماهیگیری نا‌بود‌شده و مزارع برنج غرق‌شده در دریا در شمال شرقی ژاپن بحث‌هایی را درباره سرمایه‌گذاری خصوصی در این حوزه‌های به‌شدت محافظت‌شده که دیگر چشم‌انداز مطلوبی را برای جوان‌ها به همراه ندارند، در انداخته است. بسیاری از افراد از ایده مناطق ویژه اقتصادی در شمال شرق حمایت می‌کنند؛ ایده‌ای که این منطقه را از قوانین پیچیده دولتی که مانع کسب‌و‌کار آزاد هستند، رها می‌کند. اینها همه ایده‌های خوبی‌اند؛ اما اگر دولت مرکزی مستقیما از آنها حمایت نکند، تحلیل خواهند رفت.

نائوتو کان، نخست‌وزیر ژاپن در بخش بزرگی از بحران غمگنانه از صحنه کناره‌‌گیری کرده است. با این همه زمانی که رهبری خود را نشان می‌دهد، عامه مردم به او پاسخ می‌دهند. محبوبیت او هر چند اندک است، اما در ماه جاری بعد از اینکه به شکلی غیر‌منتظره بر تعطیلی نزدیک‌ترین نیرو‌گاه برق هسته‌ای به توکیو پا‌فشاری کرد، زیاد‌تر شد. او به خاطر تعلیق برنامه‌های معطوف به ساخت نیرو‌گاه‌های هسته‌ای بیشتر، تحسین مردم را بر‌انگیخته. بی‌تردید اگر با کمپین «کان را سر‌نگون کنید» در میان اپوزیسیون و حتی درون حزب خودش روبه‌رو نبود، می‌توانست کار‌های بیشتری را برای شتاب بخشیدن به برنامه اضطراری ۱۰‌تریلیون ینی (۱۲۳ میلیارد دلاری) برای باز‌سازی بخش‌های آسیب‌دیده منطقه توهوکو انجام دهد؛ اما او باید بر چنین کوته‌فکری‌هایی غلبه کند.

مجلس چند‌دسته

برای انجام این کار، کان باید ماهرانه پیامی را به بزرگی چالش‌هایی که توهوکو در برابر خود دارد، مخابره کند. او همچنین به بحث و گفت‌وگو درباره آن نیاز دارد تا صدایش بیرون از راهرو‌های قدرت هم شنیده شود. چند علامت دلسرد‌کننده در این میان دیده می‌شود. با افزایش دیون جبرانی تپکو، کان پیشنهادی را به زبان آورده که روز‌گاری باور‌کردنی نبود: این شرکت باید تعطیل شود. ممکن است دست آخر بسیاری از دیون آن، دولت را گرفتار کنند؛ اما تعطیلی یک کار‌خانه می‌تواند به آزاد‌سازی در بخش انرژی که باید مدت‌ها پیش انجام می‌شد، کمک کند.

در نگاهی کلی‌تر کان باید برای تشویق مردم به پذیرش تغییرات سخت بر فضای عمومی همبستگی با توهوکو چیره شود. افزایش مالیات‌ها نه فقط برای پرداخت هزینه باز‌سازی در این منطقه، بلکه همچنین برای تقویت نظام تحت فشار تامین اجتماعی ژاپن ضروری است. شاید لازم باشد که سن باز‌نشستگی نیز که اکنون نزدیک به ۶۵ سال است، آشکارا افزایش یابد.

تا به حال پیام کان آشفته و نا‌روشن بوده. حتی با این وجود که عرضه‌کنندگان قطعات در توهوکو که در این فاجعه آسیب دیده‌اند از تجارت آزاد سود خواهند برد، کان از ایده شرکت در گفت‌وگو‌های مربوط به ایجاد یک منطقه آزاد تجاری با نام Trans-Pacific Partnership عقب‌نشینی کرده. با این حال او باید طرح‌هایی را برای آزاد‌سازی پی بریزد که شرکت‌های خصوصی را به سرمایه‌گذاری در توهوکو و مناطق دیگر ترغیب کنند.

عاملی که او را از این کار باز‌می‌دارد، سیاست است. در حالی که پارلمان ژاپن چند‌دسته شده، شجاع بودن سخت است، اما سیاستمداران توانایی او برای مهار افکار عمومی در این قضیه را نا‌دیده گرفته‌اند. سال‌های زیادی نیست که ایده‌های خوب، چنین آزادانه در ژاپن جریان یافته‌اند؛ اما این دست فضا‌ها پایدار نمی‌مانند. اگر کان این فرصت را از دست دهد، ژاپن سال‌ها حسرت خواهد خورد.