معنای تمدید معافیت تحریمی آمریکا چیست؟
سیگنال مذاکراتی از واشنگتن
آمریکا در مذاکراتی که در مارس ۲۰۲۲ یعنی اسفند ۱۴۰۰ انجام شد، حاضر شد روس‌‌‌ها را از تحریمهای آمریکا معاف کند. زیرا روسیه از قِبل تعهدات در برجام یا امتیازاتی که در برجام به آنها داده‌‌‌اند حدود ۷ تا ۱۰ میلیارد دلار درآمد پیدا می‌کند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز ۱۴ اسفند سال گذشته و در حالی که مذاکرات برای احیای برجام ادامه داشت، در این رابطه گفته بود، باتوجه به اینکه تحریمهای شدید غرب در مورد ایران هنوز تمام نشده و با توجه به اینکه واشنگتن در این مساله نقش اصلی دارد، از دولت آمریکا خواستیم در سطح وزیر خارجه تضمین کتبی بدهد که در روند کنونی برجام (امضای سند برای اجرای آن) حقوق ما در سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و همکاریهای اقتصادی با ایران ضایع نمی‌شود. لاوروف با اعلام اینکه تحریم‌‌‌ها علیه روسیه به «مشکلی» برای احیای برجام تبدیل شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، رسما مذاکرات احیای برجام را به جنگ اوکراین مرتبط کرد.
ازسوی دیگر در آن مقطع حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران نیز به روسیه رفت و در این رابطه با مقامات روسیه رایزنی کرد. به گزارش فری بیکن، این معافیتهای تحریمی که بخش باقی‌مانده از توافق هستهای ۲۰۱۵ است، اجازه ادامه همکاری هستهای ایران و روسیه در سایت‌‌‌های هستهای ایران همچون فردو و نیروگاه هستهای بوشهر را می‌دهد. از این‌‌‌رو، منتقدان می‌‌‌گویند با ارائه این مجوز، دولت بایدن به تهران اجازه توسعه برنامه هسته‌‌‌ای‌‌‌اش را می‌دهد و به مسکو نیز امکان بهره‌‌‌مندی اقتصادی از طریق تجارت با سازمان‌های تحت کنترل دولت، همچون روس اتم را می‌دهد. فری بیکن در ادامه گزارش داد که در اطلاعیه وزارت امورخارجه آمریکا به کنگره در این خصوص آمده است: «محدود کردن معافیت از این طریق منافع مهم منع اشاعه و ایمنی هستهای ایالات متحده و جامعه بین‌المللی را برآورده می‌کند و در عین حال، این معافیت، فعالیت‌‌‌های مربوط به ساخت واحدهای رآکتور جدید در بوشهر و همکاری بین ایران و روسیه را در شرایط کمک نظامی تهران به مسکو، شامل نمی‌شود.»
هم معافیت هم محدودیت
بنا بر گزارش این پایگاه خبری، به نظر می‌رسد دولت بایدن قصد دارد این بار با وجود تمدید معافیتهای تحریمی، تحریمهای خاصی را برای ساخت دو نیروگاه هستهای جدید در ایران توسط روسیه اعمال کند با این هدف که همکاریهای تهران و مسکو را محدود کند.این معافیتها در چارچوب توافق‌نامه برجام صادر شده و دولت‌های آمریکا در ۸ سال گذشته و به‌رغم خروج از برجام این معافیتهای تحریمی را هر ۶ ماه یک بار تمدید کرده‌اند. آخرین تمدید این معافیتها در تابستان امسال (ماه اوت) از سوی دولت بایدن صادر شده و موعد آتی آن در ماه فوریه (ماه جاری میلادی) است.
طرح کروز، مانع مسیر بایدن؟
تمدید این معافیتها در حالی مطرح شد که سناتور جمهوری‌خواه «تد کروز» عضو کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، اخیرا طرحی را برای منع دولت بایدن از ارائه معافیت تحریمهای کنگره آمریکا ارائه کرده است. این طرح، همکاری در مورد برنامه هستهای ایران را ممنوع می‌کند. سناتور کروز درباره این طرح جدید گفت: «مطلقا هیچ دلیلی برای ادامه صدور این معافیتها وجود ندارد که به ایران و روسیه اجازه می‌دهد برای توسعه برنامه هستهای ایران همکاری کنند. با وجود این، این معافیتها در ماه اوت تمدید شد، زیرا دولت بایدن همچنان وسواس زیادی برای ورود مجدد به توافق هستهای با ایران دارد. اما اکنون دولت می‌گوید متعهد به مقابله با همکاری ایران و روسیه است. آنها باید این قانون را بپذیرند.»
طرح تد کروز با توجه به ادعاهای غرب در خصوص نقش ایران در جنگ اوکراین و تغییر در آرایش سیاسی آمریکا که در مجلس نمایندگان جمهوری‌خواهان اکثریت شکننده دارند ممکن است، تصویب شود. اگر کروز بتواند نظر برخی از نمایندگان حزب دموکرات را به این طرح جلب کند که احتمال آن کم نیست مسیر برای تصویب آن هموار می‌شود. باید توجه داشت که سناتور باب منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا از مخالفان جدی احیای برجام و شخصیت بانفوذی در حزب دموکرات و مجلس نمایندگان است. بنابراین اگر طرح کروز به صورت جدی پیگیری شود اصلا بعید نیست که با وجود فردی چون منندز در مجلس نمایندگان، این طرح عملیاتی شود.
پیامد معافیت تحریمی برای برجام
اما در حال حاضر معنای معافیت تحریمی ایران در ارتباط با همکاری هستهای با روسیه چیست؟ درواقع یک معنای ضمنی آن این است که واشنگتن هنوز به برجام می‌‌‌اندیشد. البته مشخص نیست که آنها چه برجامی میخواهند؛ ولی می‌توان حدس زد که آنها چیزی فراتر از پیش‌‌‌نویس ۳۵ صفحه‌‌‌ای جوزپ بورل که مرداد ماه ارائه شد، میخواهند. زیرا طرفین غربی برجام اکنون فکر می‌کنند می‌توانند امتیازات بیشتری از ایران بگیرند. درواقع آمریکا نمی‌‌‌خواهد روزنه هرگونه مذاکره احتمالی در آینده را مسدود کند. با توجه به روابط نزدیک تهران و مسکو، می‌توان گفت که روس‌‌‌ها نقش مهمی در هر گونه مراودات و توافق با تهران دارند و اگر آمریکا این معافیتها را تمدید نکند، ممکن است باعث شود که روسیه بخواهد مسیر دیگری را در قبال برجام در پیش بگیرد.
به هر حال این تمدید معافیتهای تحریمی با توجه به شرایط جدید در فضای حکمرانی آمریکا، با خطرات و ریسک‌‌‌های فزاینده‌‌‌ای مواجه است که نمونه آن طرح تد کروز با هدف پایان تمدید این معافیت است. همچنین صحبت‌‌‌های اخیر ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز بیانگر نگاه ساختاری آمریکا به روابط امنیتی و نظامی تهران و مسکو است؛ پرایس روز دوشنبه در جمع خبرنگاران تاکید کرد که واشنگتن به دنبال اهدافی است که بتواند با روابط ایران و روسیه مقابله کند. سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا سپس با اشاره به تعمیق روابط میان ایران و روسیه ادامه داد: «این بخشی از دلیلی است که ما تعدادی از تحریم‌‌‌ها را نه تنها علیه عوامل روسیه بلکه در این زمینه علیه عوامل ایرانی نیز وضع کرده‌‌‌ایم.»
اما بایدن فعلا نمی‌‌‌خواهد با این دست فرمان پیش برود و می‌‌‌خواهد ضمن اعمال برخی فشارها علیه ایران و روسیه، روزنه‌‌‌ای کوچک برای احیای برجام باز بگذارد. درواقع به نظر نمی‌رسد که رئیس‌‌‌جمهور آمریکا از ریسک‌‌‌های این تمدید بی‌‌‌خبر باشد بلکه او با تمدید این معافیتها می‌‌‌خواهد تعادل را در سیاست اعلانی‌‌‌اش اعمال کند. یعنی به روسیه و حتی ایران این سیگنال را بدهد که کاخ سفید هنوز به احیای برجام فکر می‌کند؛ اما چه برجامی؟ مشخص نیست.
