در گفت‌وگوی تلفنی دو‌ساعته مکرون و رئیسی چه گذشت؟
پادرمیانی برجامی فرانسه
این نخستین تماس مقامات ارشد ایران با یکی از طرف‌های برجام پس از مذاکرات دوحه در ۲۹ژوئن-۸ تیر ماه است. پاریس در طول سال‌های پس از خروج آمریکا از برجام نقش پررنگ‌تری را نسبت به سایر بازیگران برای احیای توافق هستهای ایفا کرده است. تلاش‌هایی که تاکنون بدون سرانجام مشخصی باقی مانده است. به گزارش «ایسنا»، کاخ ریاست‌جمهوری فرانسه (الیزه) روز یکشنبه ۲ مرداد بیانیهای درباره گفت‌وگوی تلفنی ابراهیم رئیسی و امانوئل مکرون روسای جمهور ایران و فرانسه منتشر کرد. بنابر گزارش خبرگزاری رویترز، کاخ الیزه در این بیانیه اعلام کرد که مکرون در اظهارات خود از پیشرفت نکردن مذاکرات احیای برجام ابراز ناامیدی کرده و گفته است از نظر او احیای توافق هستهای با ایران هنوز ممکن است. در ادامه این بیانیه آمده است: مکرون همچنین از رئیس‌جمهوری ایران خواسته است که برای دستیابی به توافق و بازگشت به اجرای تعهدات ایران ذیل توافق هستهای ۲۰۱۵، «انتخاب روشنی» داشته باشد.
به گزارش رویترز، رئیس‌جمهور فرانسه در ادامه گفته که متقاعد شده است چنین نتیجه‌ای هنوز امکان‌‌پذیر است، اما باید هرچه زودتر انجام شود. اظهارات مکرون درباره شانس احیای توافق در حالی است که هفته گذشته «کاترین کولونا»، وزیر امور خارجه فرانسه بار دیگر گفت که پنجره احیای برجام رو به بسته شدن است. خبرگزاری رویترز به نقل از وزیر خارجه فرانسه نوشت تنها چند هفته تا پایان فرصت برای احیای توافق هستهای باقی مانده است. کولونا که در جمع نمایندگان پارلمان فرانسه صحبت می‌کرد گفت که این وضعیت دیگر قابل ادامه نیست. او تهران را به توسل به تاکتیک‌‌های تاخیری و بازگشت به مواضع قبلی در جریان مذاکرات دوحه متهم کرد.
بنابر اعلام کاخ الیزه، امانوئل مکرون در گفت‌وگوی تلفنی با همتای ایرانی در اظهاراتی مداخله‌‌جویانه خواستار آزادی چهار تبعه فرانسوی بازداشت شده در ایران شده است. مکرون همچنین با تاکید بر اهمیت نقشآفرینی جمهوری اسلامی ایران در به ثمر رسیدن روندهای سیاسی در منطقه، تصریح کرد: فرانسه از موضع ایران مبنی بر مخالفت با عملیات نظامی برخی کشورهای منطقه ضدسوریه حمایت می‌کند. اشاره مکرون به نشست هفته گذشته روند آستانه در تهران با حضور روسای جمهور ترکیه و روسیه بود که در آن جمهوری اسلامی ضمن مخالفت با اقدام نظامی در شمال سوریه، آن را به نفع تروریست‌ها دانست.
شروط حصول توافق
سید‌ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران نیز روز شنبه در گفت‌وگوی تلفنی۱۲۰دقیقهای با همتای فرانسوی درباره راهکارهای تقویت همکاری‌‌های دوجانبه و همچنین تحولات منطقه‌‌ای و بین‌المللی و چالش‌‌های عمده جهانی از جمله امنیت غذایی و امنیت انرژی مذاکره کرد. به گزارش «ایسنا»، رئیس‌جمهور ایران در این گفت‌وگو از اقدامات و مواضع غیرسازنده آمریکا و کشورهای اروپایی انتقاد و اظهار کرد: صدور قطعنامه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اقدامی بحران‌‌ساز و با هدف ایجاد فشار علیه ملت ایران بود که موجب ضربه زدن به اعتماد سیاسی است. ابراهیم رئیسی همچنین تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران حصول توافق را در گرو حل و فصل کامل مسائل پادمانی و ارائه تضمین‌‌های لازم از جمله در قبال استمرار پایبندی معتبر طرف‌‌ها به توافق و تامین منافع اقتصادی ملت ایران می‌‌داند.
رئیس‌جمهوری در این گفت‌وگو همچنین با اشاره به رشد چشمگیر همکاری‌‌های سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای مختلف جهان، تحریم‌های آمریکا ضد ایران را به ضرر اقتصاد جهانی به‌ویژه اروپا دانست. رئیسی با اشاره به اینکه اگر نقش امنیت‌‌ساز جمهوری اسلامی در منطقه به‌ویژه مبارزه با تروریسم و حمایت تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشورها نبود امروز داعش در اروپا اعلام خلافت کرده بود، تاکید کرد راه‌حل مسائل منطقه در دست ملت‌ها و دولت‌های منطقه است و مداخله خارجی ضد امنیت و ثبات است. رئیس‌جمهور با نفی اصالت جنگ در حل اختلافات بین کشورها و لزوم اعتمادسازی امنیتی تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران آماده نقشآفرینی در پایان بخشیدن به درگیری‌‌ها در اوکراین و حل و فصل مسائل از طریق گفت‌وگوهای سیاسی است. رئیسی همچنین با تقبیح اقدامات و مواضع غیرسازنده آمریکا و کشورهای اروپایی، اظهار کرد: صدور قطعنامه در آژانس انرژی اتمی اقدامی بحران‌‌ساز و با هدف ایجاد فشار علیه ملت ایران بود که موجب ضربه زدن به اعتماد سیاسی است.
چه‌کسی وقت را تلف کرد؟
در هفته‌های آغازین شروع به کار دولت بایدن، زمانی که تصور می‌شد او بر اساس وعده‌های انتخاباتی‌‌اش ممکن است سریعا آمریکا را به برجام بازگرداند مقام‌‌های او در موقعیت‌‌های مختلف از جمله در جلسات تایید صلاحیت مجلس سنا بارها این موضع را تکرار کردند که واشنگتن با نقطه بازگشت به برجام فاصله زیادی دارد. از آن گذشته، دولت جو بایدن در مدت ۱۹ ماهی که از ریاست‌جمهوری‌‌اش می‌‌گذرد با بحث‌هایی مانند «چه کسی اول باید به برجام برگردد» و «ضرورت مذاکره برای رسیدن به توافق قوی‌‌تر و طولانی‌‌تر» زمان را برای ورود به برجام تلف کرد و اکنون قصد دارد با بازی مقصرنمایی، این تقصیر را گردن ایران بیندازد. تحلیلگران همچنین می‌گویند سرعت مذاکرات وین را نمی‌توان تابع اقدامات تنها یک طرف دانست بلکه هر طرفی باید به سهم خود گامی برداشته و متقابلا از طرف دیگر هم بخواهد که کاری انجام دهد.
مذاکرات دوحه روزهای هفتم و هشتم تیرماه برگزار شد. ایران و آمریکا در این مذاکرات دوروزه به صورت غیرمستقیم و با وساطت «انریکه مورا» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره توافق هستهای برجام گفت‌وگو کردند. آمریکا بعد از اتمام این مذاکرات مدعی شد که طرح پاره‌‌ای مطالبات فراتر از برجام عامل به نتیجه نرسیدن گفت‌وگوها بوده است. ایران، نتیجه‌‌بخش نبودن گفت‌وگوها را رد کرده است. پیش از این، «جان کربی» هماهنگ‌‌کننده ارتباطات استراتژیک در شورای امنیت ملی کاخ سفید تهدید کرده بود اگر ایران به پایبندی به توافق هستهای بازنگردد، واشنگتن به اعمال فشارها بر تهران ادامه خواهد داد. در مدت چند ماهی که از دور جدید مذاکرات رفع تحریم‌ها می‌‌گذرد آمریکا و تروئیکای اروپایی و بازوهای رسانه‌‌ای آنها همواره سعی داشته‌‌اند این‌طور القا کنند که ایران عامل حرکت آهسته گفت‌وگوهای وین است و سرعت گفت‌وگوها تنها تابع اقدامات ایران است.
چرا پاریس اصرار می‌کند؟
در طول یک دهه گذشته که توافق برجام و احیای آن پس از خروج ترامپ از توافق هستهای به محور سیاست و رویکرد بازیگران غربی در قبال ایران تبدیل شده است، فرانسه نقش محوری در این میان ایفا کرده است. از زمانی که لوران فابیوس وزیر خارجه سابق فرانسه در مذاکرات ژنو ۲ در آبان ۹۲ مانع از شکل‌گیری توافق زودهنگام برنامه جامع اقدام مشترک شد، تا تلاش‌های مکرون برای احیای برجام پس از خروج ایالات متحده از برجام که در سپتامبر ۲۰۱۸ و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل منجر به میانجیگری ناموفق وی برای شکل‌دهی به دیدار بین ایران و آمریکا شد، پاریس در تلاش بوده تا تلاش‌های دیپلماتیک خود را برای حفظ و احیای این توافق مضاعف کند. یکی از اصلی‌ترین دلایل فرانسه برای احیای برجام در شرایط کنونی به منافع اقتصادی حضور شرکت‌های فرانسوی در اقتصاد ایران بر می‌گردد که پس از اعمال مجدد تحریم‌ها، عملا باعث از دست رفتن بازار ایران برای این شرکت‌ها شده است.
متغیر دومی که بر این رویکرد فرانسه تاثیرگذار است، سیاست خاورمیانه‌ای فرانسه بعد از برگزیت و خروج انگلیس از اتحادیه اروپاست که باعث شده تا پاریس نقش جدی‌تری را در کنار آلمان در چارچوب اتحادیه ایفا کند. به‌ویژه که سیاست سنتی فرانسه در خاورمیانه باعث شده این کشور بتواند با تقویت شبکه‌های ارتباطی خود، زمینه را برای حضور پررنگ‌تر در خاورمیانه فراهم کند. مضاف بر اینکه مساله ثبات و تنش‌زدایی در منطقه که برجام یکی از عناصر محوری آن است، باعث خواهد شد تا فرانسه با هزینه‌های کمتری بتواند نقش بین‌المللی خود را در این منطقه اعمال کند.
