دریابان شمخانی پس از ارمنستان به جمهوری‌آذربایجان می‌رود
ماموریت « امیر» در قفقاز
ایران از فرمت ۳+۳ متشکل از روسیه، گرجستان، ارمنستان، ایران، جمهوری‌آذربایجان و ترکیه برای حل‌اختلافات مرزی و عدم‌تغییرات ژئوپلیتیک در این منطقه به‌خصوص با پررنگ شدن حضور اسرائیل استقبال کرده است. به‌نظر می‌رسد که پیگیری‌ها برای بر‌گزاری نشست دوم گروه ۳+۳ یکی از دستورکارهای شمخانی در سفر به باکو باشد. در همین ارتباط، علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در ادامه سفرهای برنامه‌ریزی شده به کشورهای منطقه قفقاز جنوبی، روز جمعه ۲۴ تیرماه به دعوت رسمی اسوب‌اف همتای آذربایجانی به این کشور سفر خواهد کرد. شمخانی در این سفر علاوهبر دیدار و گفتوگو با همتای خود، با الهام علی‌اف رئیس‌جمهور این کشور نیز دیدار و درباره مسائل دوجانبه و آخرین تحولات منطقه‌‌‌‌‌‌‌ای و بین‌‌‌‌‌‌‌المللی گفتوگو خواهد کرد.
روابط ایران و جمهوری‌آذربایجان در طول یک‌سال گذشته متاثر از تنش‌های پس از درگیری ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان در سال۲۰۲۰ همراه با برخی سوءتفاهم‌ها بوده است، به‌گونه‌ای‌که الهام علی‌اف رئیس‌جمهور جمهوری‌آذربایجان اواسط مهر‌ماه ۱۴۰۰ در اظهارات ضد‌ایرانی مدعی شد که ارمنستان با تبانی با ایران موادمخدر به اروپا قاچاق می‌کرده است. این اظهارات با واکنش علی شمخانی مواجه شد و دبیر شورای امنیت ملی ایران در صفحه کاربری خود در توییتر نوشت: بی‌توجهی به اصول و الزامات همسایگی و بیان اظهارات کذب و غیرسازنده، نشانه حسن‌نیت و تدبیر نیست. شمخانی تاکید کرد: مراقب دام‌های پرهزینه شیاطین باشید. اشاره شمخانی به روابط در حال گسترش جمهوری‌آذربایجان با رژیم صهیونیستی است که در مرزهای شمال‌غربی باعث ایجاد حساسیت‌ها در روابط تهران و باکو شده است، از این‌رو کارشناسان مسائل قفقاز تاکید دارند که ایران باید سیاست متوازنی را در این منطقه در پیش بگیرد. در همین خصوص دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران پیش از سفر به باکو، پنج‌شنبه ۱۶تیرماه به دعوت رسمی آرمن گریگوریان همتای ارمنستانی به ایروان سفر کرد. شمخانی در این سفر علاوهبر دیدار و گفتوگو با همتای ارمنستانی خود با نیکول پاشینیان، نخست‌‌‌‌‌‌‌وزیر ارمنستان نیز دیدار و پیرامون مسائل دوجانبه، منطقه‌‌‌‌‌‌‌ای و بین‌‌‌‌‌‌‌المللی گفتوگو کرد. شمخانی در این سفر تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران همچون گذشته آماده است ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌ها و امکانات خود را برای برقراری صلح پایدار در منطقه قفقاز جنوبی به‌کار گیرد. دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان نیز در جریان این ملاقات تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی در توسعه روابط بین کشورهای قفقاز جنوبی و تامین امنیت منطقه دارد.
سفر دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران به باکو در شرایطی صورت می‌گیرد که وزیرخارجه جمهوری‌آذربایجان چهارشنبه ۱۳تیر در نخستین سفر به ایران در دولت سیزدهم و در میانه برخی سوءتفاهم‌ها و تنش‌ها در مرزهای شمال‌غربی به تهران سفر کرد تا روابط دوجانبه و منطقه‌‌‌‌‌‌‌ای میان دو کشور را با مقامات جمهوری اسلامی محور گفتوگو و رایزنی قرار دهد. وزیرخارجه ایران در جریان نشست خبری با همتای آذربایجانی تاکید کرد که تهران و باکو در ۱۰ماه گذشته از مرحله سوءتفاهم‌ها به‌خوبی عبور کرده‌‌‌‌‌‌‌اند و اکنون در مرحله پیشرفت فزاینده مناسبات دو کشور قرار دارند. اعلام بر‌گزاری نشست سه‌جانبه وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران، جمهوری‌آذربایجان و جمهوری ترکیه در تهران نیز از مواردی بود که مورد اشاره امیرعبداللهیان قرار گرفت و وی در این‌باره گفت: فرمت دیگری در سطح کارشناسان ارشد موسوم به اجلاس ۳+۳ در منطقه قفقاز وجود دارد که این اجلاس بین کارشناسان ارشد و در گام بعدی بین وزرای‌خارجه جمهوری‌آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و روسیه، ایران و ترکیه برگزار خواهد شد. او افزود: درآینده نزدیک نشست وزیران امورخارجه ایران، جمهوری‌آذربایجان و ترکیه در ایران برگزار می‌شود. امیرعبداللهیان همچنین گفت: در آینده فرمت ۳+۳ درباره تحولات قره‌باغ با حضور وزیران امورخارجه ایران، ترکیه، روسیه و همچنین وزیران امورخارجه گرجستان، جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان در تهران برگزار می‌شود.
سخنگوی وزارت‌خارجه روسیه پیشتر گفته بود که ایجاد سازوکار همکاری‌‌‌‌‌‌‌ها در فرمت ۳+۳ شامل جمهوری‌اسلامی ایران، ارمنستان، گرجستان، جمهوری آذربایجان، روسیه و ترکیه برای حل و فصل مسائل منطقه قفقاز جنوبی می‌تواند به افزایش سطح اعتماد در منطقه کمک کند. نخستین نشست همکاریهای قفقاز در فرمت ۳+۳ در سطح معاونان وزرای‌خارجه کشورهای منطقه و بدون حضور گرجستان، ۱۸ آذرماه سال‌گذشته در مسکو برگزار شد. الهام علی‌اف و رجب‌طیب اردوغان روسای جمهوری‌آذربایجان و ترکیه سال‌گذشته پیشنهادی برای بر‌گزاری مذاکرات ۶جانبه (ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان، گرجستان، روسیه، ترکیه و ایران) در مورد قره‌باغ و رفع انسداد ارتباطات اقتصادی و حمل‌ونقل در این کشور ارائه کرده بودند. روسیه و ایران از این ایده استقبال کردند و از تمایل خود برای کمک به صلح در منطقه اطمینان دادند. گرجستان به این بهانه که روسیه از برخی گروه‌های جدایی‌طلب این کشور حمایت می‌کند، اعلام کرد که از حضور در نشست فرمت ۳+۳ خودداری می‌کند.
اهمیت مکانیزم ۳+۳ برای ایران
جعفر خاشع مدیرعامل بنیاد مطالعات قفقاز درباره اهداف سفر شمخانی و تاکید ایران بر فرمت ۳+۳ در قفقاز به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: این فرمت از جنبه‌های مختلف می‌تواند به نفع جمهوری اسلامی ایران باشد. با توجه به راهبرد دولت سیزدهم مبنی‌بر اولویت همسایگان، این موضوع به‌صورت جدی‌تری در حال پیگیری است. وقتی در قالب این مکانیزم چندجانبه عمل کنیم با توجه به حضور ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان در این فرمت، این مساله باعث کاهش حساسیت‌ها در هر دو طرف می‌شود، به نسبت زمانی‌که بخواهیم روابط دوجانبه را همزمان با دو طرف پیش ببریم که منجر به برخی بازخوردهای منفی در هر دو پایتخت می‌شود. این کارشناس مسائل قفقاز در ادامه افزود: با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران به اندازه ترکیه در ارتباط با جمهوری‌آذربایجان و روسیه در ارتباط با جمهوری ارمنستان دارای نفوذ و ارتباط نیست، از این‌رو سیاست‌ورزی در قبال این منطقه بعضا با هزینه‌هایی برای کشور همراه بوده است، از این‌رو کنش‌ورزی در قالب این مکانیزم چندجانبه اگر به‌صورت کامل راه‌بیفتد، هزینه سیاست خارجی در این منطقه را بسیار کاهش خواهد داد. خاشع ادامه داد: از سوی دیگر اهمیت این فرمت با توجه به حضور بازیگران فرامنطقه‌ای مداخله‌گر مانند آمریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی برای جمهوری‌اسلامی ایران که معتقد به راه‌حل سیاسی برای حل مشکلات است، بسیار مهم است و مانع از سنگ‌اندازی این بازیگران در روابط با ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان خواهد شد. مدیرعامل بنیاد مطالعات قفقاز در ادامه این گفتوگو با تاکید بر اینکه در طول چند دهه پس از فروپاشی شوروی و به‌خصوص در جنگ‌های قره‌باغ، تحولات بدون حضور موثر ایران رقم خورده است، اظهار کرد: با مکانیزم ۳+۳ به نوعی ما به‌صورت چندجانبه به منطقه قفقاز ورود می‌کنیم و می‌توانیم در این تحولات و کش‌و‌قوس‌ها حداقل منافع و خطوط قرمز خود را مطرح کنیم تا از ایجاد هزینه بیشتر برای کشور در منطقه جلوگیری کنیم. خاشع افزود: به‌عنوان مثال عدم‌حضور در توافق‌های آتش‌بس بین ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان پس از جنگ۲۰۲۰ قره‌باغ باعث شد تا ملاحظات جمهوری‌اسلامی در این موافقت‌نامه مدنظر قرار نگیرد. از جمله مساله رفع خطوط مواصلاتی در جنوب ارمنستان که جمهوری‌آذربایجان به‌صورت یکجانبه این را به‌عنوان کریدور زنگه‌زور تفسیر می‌کند، در صورتی‌که اگر ایران در این مذاکرات حضور داشت، اجازه نمی‌داد که مسائل به این شکل پذیرفته شود، از این‌رو حضور ما در مکانیزم‌های چندجانبه حداقل باعث رعایت خطوط قرمز و در سطح دیگر منجر به افزایش همکاریهای دوجانبه و چندجانبه به‌خصوص با روسیه و ترکیه خواهد شد.
