از زمان توقف مذاکرات احیای برجام در اسفند ۱۴۰۰، تنش‌‌ها بر سر پرونده هسته‌‌ای ایران افزایش یافته است. نشانه‌های آن از جمله صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه تهران به دلیل آنچه عدم همکاری با آژانس خوانده می‌شود و واکنش ایران با غیرفعال کردن دوربین‌‌های نظارتی آژانس، مبین این روند است. به‌نظر می‌رسد که با کمرنگ شدن خوش‌بینی‌ها به احیای برجام، چنانچه در دور بعدی احتمالی گفت‌وگوها میان باقری‌کنی، رابرت مالی و انریکه مورا این بن‌بست شکسته نشود، زمینه برای اقدام عملی‌تر غرب برای فشارهای بیشتر با توجه به مساله غنی‌سازی ۶۰ درصدی ایران فراهم شود.

روایت‌های متفاوت از مذاکرات

عصر روز چهارشنبه خبرگزاری تسنیم همزمان با برگزاری مذاکرات در خبری اختصاصی نوشت: آن چیزی که مانع از به نتیجه رسیدن این دور از گفت‌وگوها شده، پافشاری طرف آمریکایی بر متن طرح پیشنهادی خود در وین۷ است که شامل «تضمین برای انتفاع اقتصادی ایران» نمی‌شود، در واقع واشنگتن به‌‌دنبال احیای برجام به‌‌منظور محدود کردن ایران بدون دستاورد اقتصادی برای کشورمان است. این خبر به سرعت در فضای توییتر و رسانه‌ای بازتاب داشت، به نحوی که سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرد مذاکرات تا پایان روز چهارشنبه ادامه دارد و از قبل هم طرفین توافق کرده‌اند مذاکرات دو‌روزه باشد. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران نیز در گفت‌وگو با همتای قطری‌‌ درباره مذاکرات ضمن تشکر از حسن میزبانی قطر اظهار کرد: ارزیابی ما از مرحله اخیر مذاکرات در دوحه مثبت است.

در مقابل اما روایت طرف غربی کاملا متفاوت از ارزیابی مقامات ایران بوده است. بیانیه روز پنج‌شنبه تروئیکای اروپایی ادعا می‌کند توافق برای از سرگیری احیای کامل برجام از ماه مارس (اسفند) در وین حاصل شده، اما ایران از این فرصت استفاده نکرده است. اقدامات ایران به سرعت، پنجره‌‌ را برای رسیدن به یک راهکار فوری دیپلماتیک می‌‌بندد.

یک مقام ارشد آمریکایی روز پنج‌شنبه مدعی شد، پس از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در دوحه که بدون پیشرفت به پایان رسید، شانس احیای توافق هسته‌‌ای ۲۰۱۵ ایران کمتر شده و چشم‌انداز دستیابی به توافق پس از مذاکرات دوحه بدتر از ماقبل مذاکرات است و روز به روز هم بدتر خواهد شد.

انریکه مورا، هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات احیای برجام هم در توییتی نوشت: دو روز مذاکرات فشرده در دوحه درباره برجام. متاسفانه، هنوز پیشرفتی که تیم اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده این مذاکرات نسبت به آن امیدوار بود، به دست نیامده. ما با فوریت بیشتری به کار برای احیای یک توافق کلیدی برای عدم اشاعه و ثبات منطقه‌ای ادامه خواهیم داد.

در همین خصوص برخی تحلیلگران معتقدند روند مذاکرات دوحه به سمتی رفت که به دلیل برخی مسائل درخواست‌‌های بحق ایران برای لغو تحریم‌ها با قابلیت راستی‌آزمایی، برچسب «بی‌‌ربط» و «غیرواقعی» خورد و مساله موشکی هم در دستورکار شورای ‌‌امنیت قرار گرفت. از این‌رو باید منتظر حرکت آمریکا به سمت فعال کردن طرح بی ‌یعنی اعمال تحریم‌های بیشتر بود.

تضمین و تحریم؛ گیر مذاکرات

آن‌گونه که از فضای مذاکرات بر‌می‌آید دو مساله تضمین درباره منتفع شدن ایران از مزایای برجام و باقی ماندن برخی تحریم‌ها همچنان گیر مذاکرات است و طرفین هیچ‌گونه عقب‌نشینی‌ای در مواضع خود نداشته‌اند. پیش‌تر رسانه‌ها باقی ماندن سپاه پاسداران در لیست گروه‌های تروریستی آمریکا را دلیل عدم توافق می‌دانستند که به‌نظر می‌رسد برداشته نشدن تحریم‌های بخش‌هایی از سپاه به ویژه قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) باعث شده تا عملا مذاکرات به نتیجه ممکن نرسد.

در همین خصوص سید‌محمد مرندی مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده روز چهارشنبه به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: مسائل مهم در حوزه تضمین و تحریم همچنان باقی مانده و تا زمانی که اینها به‌طور کامل حل و فصل نشود، مشکلات بزرگی برای کشور در هنگام اجرای مجدد برجام به وجود می‌‌آید. از این رو ایرانی‌‌ها منتظرند تا غربی‌‌ها به این نتیجه برسند که راه گریزی نیست و باید بحث تضمین‌‌ها و تحریم را حل کنند تا برجام با اطمینان اجرا شود.

امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل بین‌الملل نیز در تحلیلی از روند مذاکرات دوحه گفت: دوحه نه نخستین مذاکرات بی‌نتیجه هسته‌ای ایران بود و نه آخرین آن خواهد بود. حتی اگر مذاکرات برجامی هم شکست بخورد، باز چاره‌ای جز مذاکرات جدید نخواهد بود. با این حال اما گره بن‌بست مذاکرات برجام نه در تهران است و نه در مسکو و پکن و بروکسل است، گره بن‌بست مذاکرات برجام جایی است که دولت آمریکا هم نمی‌تواند آن را باز کند و آن در واشنگتن است. ابوالفتح افزود: دولت بایدن نه جرات بازگشت به سیاست دولت اوباما مبنی بر توافق کتبی با ایران را دارد و نه توان اجرای سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران. دولت بایدن در قبال ایران، در پی «سیاست بلاتکلیفی» است. او ادامه داد: هرچه مقاومت ایران در برابر «سیاست فشار حداکثری» آمریکا طولانی‌تر شود، خشم ضد ایرانی در واشنگتن بیشتر می‌شود. هرچه خشم ضد ایرانی در واشنگتن بیشتر شود، شانس بازگشت آمریکا به برجام کمتر می‌شود. آمریکا زمانی به برجام برمی‌گردد که ایران زیر«سیاست فشار حداکثری» تسلیم شود.

اردشیر سنایی استاد دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز هم در توییتی نوشت: به نظر می‌رسد استراتژی دولت از «نه جنگ نه مذاکره (۱۳۹۹-۱۳۹۷)» و «مذاکره غیر مستقیم برای احیای برجام (۱۴۰۱-۱۳۹۹)» به «تلاش برای تطویل مذاکرات (۱۴۰۱ تا...)» تغییر کرده است.با وجود بدبینی‌ها به روند مذاکرات دو روزه دوحه، اما سید‌حسین موسویان دیپلمات سابق ایران در اظهارنظری گفت: مذاکرات هسته‌ای آمریکا ‌‌و ‌‌ایران با وساطت اتحادیه اروپا در دوحه قطر نه شکست بود و نه پیشرفت. در این دور، مذاکره‌کنندگان آمریکایی و ایرانی با حدود حداقل و حداکثر قدرت مانور طرف مقابل برای توافق احتمالی در دور بعدی آشنا شدند. وی در ادامه گفت: شانس دیدار بعدی و توافق منتفی نیست. در این چارچوب باید منتظر ماند و دید در دور بعدی مذاکرات که به نوشته بلومبرگ پس از سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه و دیدار با مقامات عبری و عربی منطقه در اواسط جولای در ریاض، برگزار می‌شود، دو طرف می‌توانند آخرین شانس خود برای احیای برجام را امتحان کنند، یا مجددا بر بدبینی‌ها به احیای توافق افزوده خواهد شد و شاهد حرکت ایران و آمریکا به فاز مجدد تنش خواهیم بود.