سیاست نزدیکی به کاراکاس، می‌تواند مکمل دیپلماسی منطقهای باشد؟
ایستگاه دور زدن تحریم‌ها ؟
این گسترش روابط بین ایران و ونزوئلا چه در دوره احمدی‌نژاد و چه دوره رئیسی این مساله را مطرح می‌کند که چه عواملی باعث نزدیکی و گسترش روابط این دو کشور شده است؟ زیرا ایران و ونزوئلا از نظر جغرافیایی فاصله زیادی از یکدیگر دارند و همین مساله باعث می‌شود که در بحث اقتصاد همکاری‌ها چندان به صرفه نباشد؛ چون ونزوئلا اقتصاد تکمحصولی و بحران‌زده‌ای دارد. اگر قرار باشد چشم‌‌مان را بر مسافت ببندیم کشورهای دیگری چون برزیل هستند که همکاری‌‌های اقتصادی با آنها صرفه بسیار بیشتری برای کشور دارد. همچنین یکی از شعارهای اصلی سیاست خارجی دولت فعلی در ایران، پیگیری روابط نزدیک با همسایگان است؛ اگر در قالب این شعار هم بخواهیم مناسبات فعلی با کاراکاس را ارزیابی کنیم توجیهی برای آن نمی‌توان یافت به جز آنکه دو کشور برخی اهداف سیاسی را دنبال می‌کنند.
درواقع مهم‌ترین عاملی که ایران و ونزوئلا را به‌هم نزدیک کرده، نقش ضدهژمون آنها به عنوان یکی از اصول سیاست خارجی دو کشور است. عاملی که شاید برای برخی توجیه‌کننده این مناسبات باشد و برای برخی نیز این پرسش را ایجاد کند که چرا باید با کشوری که اقتصادش با اقتصاد کشور ما تقریبا همپوشانی دارد و مسافت زیادی با آن داریم، وارد تعاملات گسترده شویم.
ونزوئلا شریک بادوامی نیست
دیاکو حسینی، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی درباره جایگاه ونزوئلا در سیاست خارجی ایران برای «دنیای اقتصاد» توضیح داد: «در رویکرد «اولویت با همسایگان» باید قسمت قابل توجهی از انرژی و تمرکز دیپلماسی به ویژه در بازه‌های زمانی بزرگ‌تر متوجه همسایگان باشد. ونزوئلا با هیچ معیاری شریک با‌دوام و چندان ارزشمندی برای ایران نیست مگر آنکه هدف از این مقدار توجه صرفا مقابله‌‌جویی در برابر آمریکا باشد.» حسینی با اشاره به اینکه ونزوئلا هزاران کیلومتر از ایران فاصله دارد و بخشی از نیمکره‌‌ای است که ایالات متحده تسلط چالش‌‌ناپذیری تا امروز بر آن داشته است، تاکید کرد: «دسترسی دشوار ایران و ونزوئلا به یکدیگر عملا این دو کشور را به شرکای سخت اقتصادی و نظامی برای هم تبدیل می‌کند و به طریق اولی نمی‌تواند جایگزینی برای همسایگان آنها در مناطق خودشان باشد.» وی همچنین گفت: «ونزوئلا با اقتصاد درهم‌شکسته و تکمحصولی و با آینده‌‌ای نامعلوم، برای ایران کارکرد چندانی جز مقابله با آمریکا ندارد.» این کارشناس با تاکید بر اینکه باید به ظرفیت‌‌های معمول همکاری دو کشور به عنوان اعضای اوپک و برخوردار از پتانسیل اقتصادی در روابط دوجانبه توجه داشت، گفت: «اما بزرگنمایی در ارزش‌‌گذاری این روابط کمکی به جهت‌‌گیری‌‌های مورد نیاز روابط خارجی که قاعدتا باید متمرکز بر توسعه اقتصادی و تحکیم امنیت ملی در حلقه‌های پیرامونی ایران باشد، نمی‌کند.»
متغیرهای روابط تهران-کاراکاس
همچنین هادی اعلمی‌فریمان، کارشناس مسائل آمریکای لاتین در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» درباره روابط ایران و ونزوئلا گفت که این روابط از زمان هوگو چاوز تابع متغیرهای زیادی بوده و فرازو‌‌نشیب‌‌های زیادی را طی کرده است.فریمان با اشاره به اینکه در مقاطعی، هم در دوره چاوز و هم در دوره مادورو روابط واشنگتن-کاراکاس رو به بهبود رفت، گفت: «از آنجا که روابط ایران و ونزوئلا تحت تاثیر روابط این دو کشور با آمریکا قرار دارد، در این مقاطع روابط تهران-کاراکاس سرد می‌شد.» این کارشناس با اشاره به اینکه در زمان امضای برجام نیز روابط تهران-کاراکاس رو به سردی رفت، توضیح داد: «با امضای برجام تا مدتی با هدف بهره‌‌مندی ایران از منافع برجام، شاهد بودیم که تحریم‌های نفتی رفع شد، خرید هواپیما در دستورکار قرار گرفت و بحث روابط گسترده‌‌تر با اتحادیه اروپا مطرح شد؛ از این رو فضای روابط ایران و ونزوئلا تغییر کرد و در واقع روابط رو به سردی گذاشت.» وی تاکید کرد: «در آن مقطع احساس می‌شد که ایران دیگر به روابطی بر مبنای دور زدن تحریم‌ها نیاز ندارد.»
دور زدن تحریم‌ها
یکی از راه‌های دور زدن تحریم‌ها، مبادله نفتی ایران و ونزوئلا است؛ به‌‌‌‌گونه‌‌ای که طبق قراردادی که میان دو کشور امضا شده است، از چند سال پیش، ایران از ونزوئلا نفت سنگین وارد می‌کرد و میعانات نفتی خود را به ونزوئلا می‌‌فرستاد. در این بین کشتی‌‌های حامل سوختی که از ونزوئلا به سمت ایران حرکت می‌کنند، می‌توانند به جای ایران، مستقیم به کشوری که قصد خرید نفت از ما دارند بروند و این‌گونه دردسرهای فروش نفت کم شود و تحریم‌ها را دور بزنیم. به گفته اعلمی‌فریمان، روی کار آمدن دونالد ترامپ، خروج وی از برجام و اعمال حداکثر تحریم‌ها علیه ایران، مجددا جمهوری اسلامی را وادار کرد که با تمام توان وارد بحث دور زدن تحریم‌ها شود. همچنین وی توضیح داد که فقدان سرمایه‌‌گذاری در پالایشگاه‌های ونزوئلا و مستهلک شدن ساختارهای پالایشگاهی، مشکلات جدی برای ونزوئلا ایجاد کرده که ایران می‌تواند در برخی نوسازی‌‌ها مشارکت کند.
پیام کاراکاس به واشنگتن
با پایان کار ترامپ در کاخ سفید و قدرت گرفتن دموکرات‌‌ها و شخص جو بایدن انتظار می‌‌رفت که دو تحول در سیاست خارجی آمریکا شاهد باشیم؛ یکی درباره ایران و احیای برجام و دیگری تجدیدنظر نسبت به حوزه آمریکای لاتین به ویژه روابط آمریکا با ونزوئلا و کوبا. کارشناس مسائل آمریکای لاتین می‌گوید: «در دوره بایدن هیچ یک از این اتفاق‌‌ها نیفتاد؛ یعنی نه برجام احیا شد و نه روابط واشنگتن-کاراکاس بهبود چشمگیری یافت.» هرچند با توجه به جنگ روسیه علیه اوکراین و بحران انرژی در جهان اخیرا زمزمه‌هایی مبنی بر احتمال لغو تحریم‌های نفتی ونزوئلا مطرح شده است. تاجایی که روز شنبه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد تحریم‌های اعمال‌‌شده از سوی واشنگتن علیه کاراکاس همیشگی نیست و در صورت رفتار درست مقام‌‌های این کشور، تحریم‌ها لغو خواهند شد. اعلمی فریمان توضیح داد که منظور از رفتار درست مقام‌‌های ونزوئلا، مصالحه دولت حاکم با اپوزیسیون است. بلینکن در این کنفرانس خبری گفت: «تحریم‌ها ابدی نیستند. وقتی تغییراتی مشاهده کنیم، می‌توانیم آنها را لغو کنیم. هدفی برای حفظ تحریم‌ها برای همیشه وجود ندارد.»
معاون رئیس‌‌جمهور ونزوئلا ماه گذشته میلادی اعلام کرد ایالات متحده به شرکت‌‌های نفتی آمریکایی و اروپایی اجازه از سرگیری فعالیت در ونزوئلا را داده است. این نرمش آمریکا در برابر ونزوئلا به این دلیل است که مادورو به ایالات متحده اعلام کرده اگر تحریم نفتی را لغو نکند سیاست نگاه به شرق را در قبال ایران، روسیه و چین دنبال خواهد کرد. در همین راستا بود که اخیرا آمریکا به دو شرکت نفتی ایتالیا و اسپانیا اجازه داد تحریم‌های ونزوئلا را نادیده بگیرند. کارشناس مسائل آمریکای لاتین معتقد است: «درواقع واشنگتن پیام کاراکاس را دریافت کرده است.» اگر مذاکرات با اپوزیسیون در ونزوئلا به نتیجه برسد و آمریکا همه تحریم‌های ونزوئلا را لغو کند، تغییر جدی در روابط دو کشور رخ می‌دهد و در نتیجه روابط کاراکاس با تهران سرد خواهد شد.
تنگنای تحریم
اعلمی‌فریمان درباره روابط فعلی ایران و ونزوئلا با اشاره به اینکه دو کشور در تنگنای بحران شدید ناشی از تحریم گرفتار شده‌‌اند، توضیح داد: «در ایران، بحث برجام باعث شده که تهران دوباره پیگیر راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها شود و سیاست چندجانبه‌گرایی و نگاه به شرق را دنبال کند.
در ونزوئلا نیز بحث عدم لغو تحریم‌های ونزوئلا و دعوت نکردن از ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در نشست سازمان کشورهای آمریکایی که اخیرا در لس‌آنجلس برگزار شد، موجب شد که با وجود آنکه مادورو یک‌دور مذاکره در سطح سیاسی با مقامات کاخ سفید داشت بازهم درباره گشایش در لغو تحریم‌ها مایوس شود.»
اکنون به نظر می‌‌رسد نیکلاس مادورو با در نظر گرفتن این شرایط تصمیم به سفر به ترکیه و ایران گرفته تا پاسخی به رفتارهای آمریکا بدهد.گسترش مناسبات اقتصادی ایران و ونزوئلا با موانعی همراه است و علاوه بر آنکه اقتصاد دو کشور برخی هم‌پوشانی‌‌ها را دارد و مسافت بین ایران و ونزوئلا بسیار زیاد است، دو کشور به دلیل تحریم، نمی‌توانند در سیستم دلاری کار کنند و از طرف وزارت خزانه‌‌داری آمریکا تحت فشار هستند. این مانع باعث می‌شود که حوزه‌های همکاری تهران و کاراکاس محدود شود. اعلمی‌فریمان در پاسخ به اینکه روابط ایران و ونزوئلا چقدر ناشی از نگاه ضدهژمون دوطرف است، گفت: «به نظر من همگرایی دو کشور کاملا سیاسی است و اگر بخواهیم فاکتور سیاسی را کنار بگذاریم ایران می‌تواند با کشورهای دیگری مثل برزیل و آرژانتین وارد مذاکره شود.»
چشم‌‌انداز روابط
درخصوص چشم‌‌انداز روابط ایران و ونزوئلا باید دو مساله را در نظر گرفت؛ نخست روابط با آمریکا و دیگری بحث به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام. این کارشناس مسائل آمریکای لاتین با اشاره به اینکه ایران دو راه پیش روی خود دارد؛ یا باید تلاش کند مذاکرات برجامی به نتیجه برسد یا اینکه راه‌هایی را دنبال کند که نتیجه آن افزایش تنش خواهد بود، توضیح داد: «اگر از سوی تهران راه تقابل انتخاب شود، وضعیت روابط ایران و ونزوئلا در شرایط دور زدن تحریم‌ها با آورده کم باقی می‌‌ماند، اما در حالت دوم یعنی احیای برجام، ایران وارد بازار گسترده انرژی می‌شود و شاهد احیای اقتصاد کشور خواهیم بود. اما در این شرایط احتمالا وضعیت روابط تهران-کاراکاس دیگر مانند گذشته نخواهد بود.»
