دیپلماسی علم و مرور تجربیات هند و فرانسه
هند علاوه بر بهره‌مندی از منابع سرشار طبیعی و انسانی، جاه‌طلبی‌های بزرگی را نیز در حوزه علم، فناوری و نوآوری در سر می‌پروراند. این کشور با تدوین و ارائه «برنامه علم، فناوری و نوآوری ۲۰۱۳» نسبت به تهیه ابزارهای لازم برای تحقق جاه‌طلبی‌هایش اقدام کرد. این برنامه امکان دو برابر‌سازی بودجه پژوهش و نوآوری این کشور در یک بازه زمانی پنج‌ساله را فراهم کرد(روفینی، ۱۳۹۷).
هند تحقق اهداف توسعه علم، فناوری و نوآوری خود را در همکاری‌های بین‌المللی دید. هندی‌ها پیش‌تر نیز با همین موضع نسبت به انعقاد توافق‌نامه‌ای در سال ۱۹۷۲ با اتحاد جماهیر شوروی اقدام کرده بودند. رفته رفته هند بر تعداد این‌گونه توافق‌نامه‌های دو‌جانبه افزود و تا سال ۲۰۱۵ با ۷۳ کشور، توافق‌نامه‌های مختلفی را در حوزه علم، فناوری و نوآوری امضا کرد. آنها همکاری‌های علمی با کشورهای آسیایی را از اوایل دهه ۲۰۰۰ به بعد، در اولویت قرار دادند. وزارت علوم و فناوری هند، مسوول همکاری‌های بین‌المللی این حوزه است. مسوولیت این وزارتخانه شامل مواردی نظیر آماده‌سازی و اجرای توافق‌نامه‌های دو و چندجانبه و نیز پرداختن به فعالیت‌های علمی در سازمان‌های بین‌المللی است. این وظایف در قالب همکاری‌های نزدیک آن وزارتخانه با وزارت امورخارجه آن کشور انجام می‌شود.
متعاقب این همکاری دستگاه دیپلماسی هند سعی کرد از ظرفیت متخصصان و رایزنان علمی و فناور در شبکه‌های دیپلماتیک خود نهایت استفاده را ببرد و در گام اول نسبت به اعزام رایزنان علمی و فناوری خود به شهرهایی چون برلین، مسکو، توکیو و واشنگتن اقدام کرد. علاوه بر این موارد، افسران فنی رابط نیز در اتریش، فرانسه، انگلیس و آمریکا حضور یافتند که ماموریت-شان بر مسائل فضایی، هسته‌ای، یا دفاعی متمرکز بود.
به نقل از عیوضی و مقدم (۲۰۱۴) دیپلماسی علم و فناوری در کشور هند، مبتنی بر دو رویکرد است. رویکرد اول، ساختار دیپلماتیک و سیاست‌خارجه هند است که کمک می‌کند علم و فناوری در آن کشور توسعه یابد. این کشور سعی می‌کند به کشورهای دیگر خصوصا کشورهای دارای فناوری همانند آمریکا نزدیک شود تا ضمن برطرف کردن تحریم‌ها، اقدام به توسعه علم و فناوری نیز بکند. این دیدگاه و رویه عمل باعث شده دیگر کشورها، هند را به عنوان کشوری صلح‌طلب قلمداد کنند که با نظام جهانی هماهنگ است.
رویکرد دوم، سیاست‌های فناوری هند است که موجب توسعه آن کشور شده است. وجود نهادهای مسوول برای سیاستگذاری و همکاری‌های بین‌المللی موجب شفافیت تعاملات، قوانین، استراتژی‌های ملی و بین‌المللی هند بوده است. از دیگر تجربه‌های هند در عرصه همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی و دیپلماسی علمی آن کشور می‌توان به همکاری‌های میان هند و روسیه در سال ۱۹۸۷، همکاری هند و آمریکا در سال ۲۰۰۰ و همکاری‌های هند و بنیاد جهانی علوم در زمینه تحصیل و آموزش در سال ۲۰۱۴ اشاره کرد.
فرانسه نیز سال‌ها از تحقیقات و همکاری‌های علمی به عنوان عاملی کلیدی برای تاثیرگذاری در سطح بین‌المللی بهره برده است. این همکاری‌ها، بهبود تصویر علمی و فناورانه کشور را تضمین کرده و در دستیابی به محققان خارجی نقش بسزایی را ایفا کرده است. این موضوع شرایطی برای استقرار بلندمدت شبکه‌ها و همکاری‌هایی ایجاد کرده که فرصت‌های توسعه شغلی بین‌المللی را به محققان فرانسوی ارائه می‌کند. نگاه بلندمدت، ریشه‌ای و تقویت روز‌افزون این منبع مهم قدرت در عرصه دیپلماسی از جمله کلیدی‌ترین رویکردهای فرانسه به مقوله دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری بوده است.
توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه در قالب پیشبرد دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری در رشد و شناخت بهتر از تحقیقات علمی، حفظ موقعیت شرکت‌های فناور و نوآور فرانسه در بخش‌های لبه دانشی و به طور کلی حمایت از رقابت‌پذیری صادراتی آن شرکت‌ها، سهم بسزایی داشته است. در چند سال اخیر دولت فرانسه اهداف خود را برای افزایش سهم تحقیقات فرانسه در علم جهانی، تقویت تعهد خود در چالش‌های جهانی مربوط به کالاهای عمومی جهانی، جابه‌جایی دانشمندان برای مشارکت در تحقیقات برای بهبود توسعه، تشویق افزایش جابه‌جایی دانشمندان و استقرار سیاست نوآوری در حمایت از راهبردهای بین‌المللی شرکت‌های فرانسوی، تنظیم کرده است.
بنابر گزارش (۱۳۹۶) پژوهشکده مطالعات فناوری ایران برنامه‌های اصلی فرانسه در حوزه دیپلماسی علم و فناوری را می‌توان در زمینه‌های زیر عنوان کرد:
۱- بازیگری در علم بین‌المللی: براساس این برنامه دیپلماسی باید به فرانسه کمک کند تا ورای مرزهای خود سازمان یابد، در سطح بین‌المللی ساختار داده شود و به‌طور موفقیت‌آمیزی با کشورهای بزرگ تولیدکننده تحقیقات رقابت کند. این همکاری‌های علمی نقشی پیشرو در ارتقای فرانسه میان محققان خارجی و ایجاد همکاری در زمینه‌های قوت ایفا می‌کند. سیاست فرانسه در قبال زیرساخت‌های تحقیقات نیز جزء مهمی از تلاش برای نفوذ خارجی کشور است.
۲- علم به عنوان محرکی برای سیاست خارجی فرانسه: زمانی‌که دیپلماسی سنتی با محدودیت روبه‌روست، پژوهش می‌تواند کانالی موثر برای گفت‌وگوی سیاسی و سهیم شدن در توسعه یا نگهداشت روابط شود. پژوهش جزء اصلی پروژه‌های یکپارچگی منطقه‌ای حمایت شده توسط فرانسه در سطح سیاسی است. سطح چندجانبه پژوهش می‌تواند به تسریع اجماع بین‌المللی در موضوعات جهانی کمک کند. از این رو تحقیق برای توسعه، حوزه‌ای گسترده از همکاری‌های فرانسه است.
۳- ابزار همکاری و نظارت برای ارتقای توسعه و نوآوری و حل چالش‌های جهانی: افزایش قابلیت جذب فرانسه با مشارکت وزارت تحقیقات و آموزش عالی و جامعه پژوهشی نقش محوری در برنامه‌های آینده و دستورالعمل‌های آتی این کشور دارد. به همین منظور بسیج شبکه همکاری‌های علمی برای فائق آمدن بر چالش‌های دیپلماسی علم اهمیت بسزایی دارد.
