خطیب‌زاده: از مذاکره با عربستان استقبال می‌کنیم
بازتاب مذاکرات تهران و ریاض
سعید سادات فهری: سعید خطیب‌زاده، سخنگوی دستگاه دیپلماسی درخصوص ادعای مذاکره مستقیم بین تهران و ریاض، ضمن آنکه گفت ایران همواره از گفتوگو با پادشاهی سعودی استقبال می‌کند، اخبار ضدونقیض راجع به این مذاکرات را تایید نکرد. مذاکراتی که براساس گزارش‌های منتشرشده با تلاش‌های میانجی‌گرانه مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق و در منطقه سبز بغداد دور نخست آن انجام گرفته است. همزمان خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع ایران مدعی شد که در دور اول گفتوگوها «هیچ گشایشی» حاصل نشده است. یک دیپلمات غربی در منطقه نیز مطرح کرد که آمریکا و انگلیس کاملا از پیش از مذاکرات سعودی-ایران باخبر بوده‌اند؛ اما «نتیجه را نمی‌دانند.»
اعلام خبر مذاکرات مستقیم بین تهران و ریاض بعد از پنج سال قطع رابطه آن هم همزمان با مذاکرات وین و گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین ایران و آمریکا با هدف احیای برجام را شاید بتوان نقطه عطفی در دیپلماسی کشور بعد از خروج آمریکا از برجام ارزیابی کرد. هرچند کارشناسان معتقد هستند که نتایج این گفتوگوها به یکدیگر وابسته هستند و احتمالا در صورت به نتیجه نرسیدن در مذاکرات وین، مذاکرات تهران-بغداد نیز راه به جایی نخواهد برد. بعد از آنکه فایننشال‌تایمز در گزارشی مدعی شد مقام‌های ارشد امنیتی تهران و ریاض دور اول مذاکرات مستقیم را در بغداد و با میانجی‌گری نخست‌وزیر عراق برگزار کردند و قرار است دور دوم این گفتوگوها نیز هفته آینده برگزار شود، روز گذشته سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان تاکید کرد که ایران همواره از گفتوگو با پادشاهی سعودی استقبال می‌کند و این موضوع را به نفع مردم دو کشور و همچنین صلح و ثبات در منطقه می‌داند. سعید خطیب‌زاده در پاسخ به پرسش مکرر خبرنگاران مبنی بر اینکه آیا ایران انجام چنین گفت‌وگوهایی را بین تهران و ریاض در بغداد تایید می‌کند یا نه، گفت: «ما درباره گزارش‌های ضد و نقیض رسانه‌ای اظهارنظر نمی‌کنیم. با توجه به اینکه برخی از رسانه‌های منتشر‌کننده این اخبار نیز سابقه طولانی در خبرسازی دارند.» این صحبت‌های سخنگوی دستگاه دیپلماسی هر چند تایید قاطعانه مذاکرات تهران و ریاض نیست، اما وی انجام این گفتوگوها را تکذیب هم نکرده است. در عین حال سخنگوی وزارت‌خارجه صبح روز دوشنبه در نشست خبری خود با خبرنگاران داخلی و خارجی در پاسخ به سوالی در ارتباط با گزارش برخی رسانه‌های غربی مبنی بر انجام مذاکرات میان ایران و عربستان در منطقه سبز بغداد و اظهارنظرهای مقامات غربی و عراقی در این ارتباط گفت: «این گزارش‌های رسانه‌ای و مطبوعاتی را در مورد آنچه شما اشاره کردید ما نیز دیده‌ایم. البته نقل قول‌های مختلف و بعضا متضادی منتشر شده است.»
فعلا گشایشی حاصل نشده
از سوی دیگر بعد از اعلام خبر مذاکرات تهران و ریاض، خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از یک مقام ایرانی و یکی از منابع مطلع نوشت که در دیدار ۹ آوریل که در عراق انجام شد و اولین بار روزنامه فایننشال‌تایمز خبر آن را روز یکشنبه گزارش داد، هیچ گشایشی انجام نشد. به گزارش «ایسنا» خبرگزاری رویترز مدعی شد: «در حالی که واشنگتن در تلاش است توافق هسته‌ای را احیا کند و به جنگ یمن پایان بخشد، یک مقام ارشد ایرانی و دو منبع مطلع از منطقه گفتند که مقامات عربستان سعودی و ایران مذاکراتی مستقیم در راستای کاهش تنش میان این دو کشور انجام دادند.»
تمرکز بر موضوع یمن و لبنان
همچنین براساس گزارشی که رویترز به نقل از منابع مطلع منتشر کرده، تمرکز این مذاکرات بر موضوع یمن و لبنان بوده است. این منبع مطلع گفت که نشست بر موضوع یمن متمرکز بوده است. ائتلافی نظامی به رهبری عربستان سعودی از سال ۲۰۱۵ با حوثی‌های یمن در جنگ بوده‌اند.
این مقام ایرانی با گفتن اینکه «این یک دیدار رده پایین به این منظور بوده است که ببینند آیا می‌شود راهی برای تنش‌های جاری در منطقه پیدا کرد یا نه»، مطرح کرد که این دیدار به درخواست عراق انجام شده است. نخست‌وزیر عراق پیش از این در ماه جاری گفتوگویی با محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی انجام داده و به امارات‌متحده‌عربی سفر کرده بود. منبع مطلع دوم از منطقه اظهار کرد که مذاکرات انجام‌شده همچنین بر موضوعاتی از جمله لبنان متمرکز بوده که با خلائی سیاسی در یک بحران اقتصادی روبه‌رو است. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از گسترش نقش حزب‌الله لبنان که تحت حمایت ایران است، نگران هستند.
مقامات سعودی به درخواست رویترز برای اظهار نظر در این باره جواب ندادند. در گزارش فایننشال تایمز آمده بود که یک مقام ارشد سعودی هر گونه مذاکرات با ایران را تکذیب کرد. یک دیپلمات غربی در منطقه نیز مطرح کرد که آمریکا و انگلیس کاملا از پیش از مذاکرات سعودی-ایران باخبر بوده‌اند؛ اما «نتیجه را نمی‌دانند.» به گزارش «ایسنا» ادعای گفت‌وگوی ایران و عربستان در حالی روز یکشنبه از سوی فایننشال تایمز مطرح شد که تاکنون هیچ مقام رسمی ایرانی این خبر را تایید نکرده است و در همان گزارش این روزنامه هم یک مقام سعودی هرگونه مذاکره با ایران را رد کرده بود.
مذاکرات در منطقه سبز بغداد
از سوی دیگر یک مقام بلندپایه در دفتر نخست‌وزیری عراق مدعی صحت خبر برگزاری نشست میان مقامات امنیتی ایران و عربستان سعودی شد و گفت این دیدار حدود ۱۰روز پیش در منطقه سبز بغداد با میانجی‌گری دولت عراق صورت گرفت. به گزارش خبرگزاری فارس، روزنامه «العربی الجدید» به نقل از «یک مقام مسوول عالی‌رتبه عراقی» نوشت که این مقام عراقی در گفتوگویی تلفنی، مدعی شد که گزارش‌های رسانه‌ای درباره نشست چند روز پیش میان مقامات مسوول سعودی و ایرانی «دقیق» است و این دیدار در داخل منطقه الخضراء بغداد و در سطح مسوولان امنیتی دو کشور با ابتکار دولت عراق صورت گرفت.
پیش‌تر روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز که خبر مذاکرات را اولین بار منتشر کرد، به نقل از سه مقامی که هویت آنها را فاش نکرد، نوشت: «این مذاکرات که از سال ۲۰۱۶ میلادی میان دو کشور برای نخستین‌بار صورت گرفت، با میانجی‌گری عراق بود.» این در حالی است که «جو بایدن» رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده آمریکا در تلاش برای احیای توافق هسته‌ای امضاشده در سال ۲۰۱۵ میان ایران و کشورهای بزرگ و کاهش تنش منطقه‌ای است.
اخبار ضدونقیض
منابع استنادی فایننشال‌تایمز مدعی شدند، اولین دور مذاکرات مستقیم عربستان سعودی و ایران در تاریخ نهم آوریل (۲۰ فروردین) انجام شد و به گفته یکی از مقام‌ها، این گفتوگوها، «مثبت» بودند. هرچند که یک منبع آگاه در ایران و یک رسانه نزدیک به عربستان سعودی این گزارش را رد کرده‌اند. در واکنش به تکذیب این خبر از سوی یک مقام مسوول بلندپایه سعودی، این رسانه انگلیسی بار دیگر به نقل از یک مقام مسوول بلندپایه عراقی و یک دیپلمات غربی، بر صحت خبر منتشرشده خود، پافشاری کرد. در همین راستا یک مقام مسوول بلندپایه در دفتر «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق که خواست نامش فاش نشود در گفتوگو با العربی الجدید ادعا کرد: «این نشست ۱۰ روز پیش در منطقه سبز واقع در مرکز بغداد و تحت نظارت قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق و زیر نظر مستقیم مصطفی الکاظمی و در چارچوب حل و فصل مناسبات تنش‌آلود تهران و ریاض برگزار شد.»
این مقام عراقی تصریح کرد: «این دیدار بیشتر برای ارزیابی طرفین از مواضع و رویکردهای یکدیگر صورت گرفت و طی آن بررسی پرونده‌ای خاص صورت نگرفت. عراق تلاش می‌کند نقش میانجی را در این پرونده ایفا کند؛ زیرا دولت از خطر تنش بر سر پرونده امنیتی‌اش آگاه است.»
تلاش‌های میانجی‌گرانه عراق
از سوی دیگر، «احمد الشریفی» تحلیلگر سیاسی عراقی نیز در گفت‌وگوی تلفنی با العربی الجدید گفت: «عراق از زمان دولت عادل عبدالمهدی تلاش می‌کند تا نقش میانجی را برای کاهش تنش میان ایران و کشورهای شورای همکاری [خلیج‌فارس] ایفا کند؛ زیرا رفع این تنش، به نفع امنیت و ثبات عراق است.» وی افزود: «این امر اکنون در دولت مصطفی الکاظمی محقق شد و چه بسا که این پرونده موفقیت‌آمیز باشد و دیدارهای دیگری نیز صورت گیرد؛ به ویژه که الکاظمی به واسطه دوره‌ای که ریاست سرویس اطلاعاتی عراق را برعهده داشت، از این پرونده اطلاع کامل دارد و به واسطه این پست، همواره با مسوولان امنیتی کشورهای همسایه عراق در ارتباط بوده است.»
الشریفی گفت که معتقد است همگرایی جدید میان تهران و ریاض بازتاب‌های مثبتی بر وضعیت داخلی عراق در زمینه‌های مختلف دارد، بنابراین بغداد از مدت‌ها پیش در راستای منافع ملی در تلاش برای بازگشت روابط ایرانی- سعودی است.
«یمن» دستورکار احتمالی مذاکرات
دکتر رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل در این رابطه به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «بدون شک آمریکا از این مذاکرات خبر داشته است و حتی شاید بتوان این مذاکرات را در راستای تلاش اروپا و آمریکا برای احیای برجام دانست.»
قهرمانپور با اشاره به اهمیت حل بحران یمن برای دولت جو بایدن تاکید کرد: «این مذاکرات که احتمالا با چراغ سبز واشنگتن به ریاض بوده، ممکن است نشانه‌ای از تلاش ایالات‌متحده برای حل مساله یمن باشد.»
این کارشناس در عین حال این مذاکرات را مرتبط با مذاکرات وین دانست و گفت که به نظر می‌رسد نتیجه گفت‌وگوهای تهران-ریاض وابسته به نتیجه مذاکرات هسته‌ای در وین باشد. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برخی رسانه‌ها مدعی شده‌اند لبنان و یمن در دستورکار گفت‌وگوهای تهران-ریاض قرار داشتند، توضیح داد: «به نظر نمی‌رسد فعلا لبنان در دستور کار بایدن باشد و در حال حاضر یمن برای دولت واشنگتن اولویت بیشتری دارد.» به گفته قهرمانپور، بایدن تصور می‌کند با پایان بحران یمن از رقابت ایران و عربستان در منطقه هم کاسته می‌شود.
