الیوت آبرامز نماینده ویژه آمریکا در امور ایران شد
پیام برکناری برایان هوک
«برایان هوک»، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران روز پنج‌شنبه اعلام کرد از سمتش کناره‌گیری می‌کند. الیوت آبرامز، دیپلمات ۷۲ ساله نیویورکی که با دیدگاه‌های نومحافظه‌کاری شناخته می‌شود، با حفظ سمت در مورد ونزوئلا، جایگزین او شده است. گروه‌ها و سازمان‌های آمریکایی یهودی و حامی اسرائیل از انتصاب نماینده جدید آمریکا در امور ایران استقبال کردند. سخنگوی وزارت‌خارجه ایران در واکنش به این خبر گفت تفاوتی بین جان بولتون، برایان هوک و الیوت آبرامز نیست. به‌نظر می‌رسد که دولت ترامپ در تلاش است از تجربه‌های سیاسی و دیپلماتیک آبرامز برای پیشبرد و تشدید پروژه فشار حداکثری علیه ایران تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و به‌خصوص موعد تحریم‌های تسلیحاتی ایران استفاده کند. وزیرخارجه آمریکا گفته است که کشورش پیش‌نویس قطعنامه‌ای در راستای تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی ایران در روز ۲۲ مرداد به شورای امنیت را ارائه خواهد کرد. برایان هوک نماینده دولت آمریکا در امور ایران روز پنج‌شنبه در مصاحبه با یک روزنامه آمریکایی از قصد خود برای استعفا از سمتش خبر داد. مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا هم با صدور بیانیه‌ای از هوک تشکر کرد و گفت که او قصد دارد از سمتش کنار برود. پمپئو به نقش ادعایی هوک در آزاد شدن برخی از شهروندان آمریکایی که در ایران بازداشت شده بودند اشاره کرد. «مایک پمپئو»، وزیرخارجه آمریکا چند روز پیش در جلسه‌ای در مجلس سنا اذعان کرد که سیاست موسوم به‌کارزار فشار حداکثری به‌‌رغم محدود کردن درآمدهای نفتی ایران به اهداف اصلی خودش دست پیدا نکرده است.
برایان هوک یکی از معدود مقام‌های آمریکایی بود که از خانه‌تکانی‌های دستگاه سیاست خارجی آمریکا در امان مانده و بعد از اخراج «رکس تیلرسون» از سمت وزیرخارجه آمریکا سمتش را حفظ کرده بود. هوک، موضع‌گیری‌های بسیار تند و افراطی علیه ایران داشت و برای نمونه خواستار تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بود، اما از ضرورت گفت‌وگوی مستقیم با تهران نیز سخن می‌گفت. روزنامه «نیویورک‌تایمز» نیز در این باره نوشت خروج هوک ۵۲ ساله هرگونه شانس باقی مانده برای دیپلماسی با ایران قبل از اتمام دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ را از بین خواهد برد.
روزنامه «واشنگتن‌پست» نیز بامداد جمعه به نقل از یک مقام ارشد سابق در دولت آمریکا نوشت از هوک خواسته شد که استعفا دهد تا مسوولیت شکست استراتژی واشنگتن علیه ایران، بر دوش وی بیفتد. این مقام ارشد پیشین که خواست نامش فاش نشود به این روزنامه گفت: «ایران محدودیت‌های غنی‌سازی، انباشت [اورانیوم] و توسعه سامانه‌های تامین را شکسته است. طبق تمام داده‌های تجربی، [وضعیت] کنونی از زمان [حضور آمریکا در برجام] بدتر است و آنها به طرز چشمگیری اقدامات بد خود را افزایش داده‌اند.» او سپس نتیجه‌گیری کرده: «اگر به‌زعم شما این استراتژی موفق بود، نمی‌دانم چرا باید نماینده خود را اخراج کنید.»
همزمان یک مقام آمریکایی دیگر تاکید کرد که ایران و ونزوئلا اولویت‌های این کشور هستند. «کیل براون» معاون سخنگوی وزیر امورخارجه آمریکا، در توییتر خود درباره محول شدن وظایف برایان هوک به «الیوت آبرامز» نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ونزوئلا نوشت: ایران و ونزوئلا همچنان در صدر اولویت‌های وزارت‌خارجه و کاخ سفید باقی خواهند ماند. چند دهه تجربه در سیاست خارجی که الیوت آبرامز دارد، به پیشرفت تلاش‌های دیپلماتیک و سیاست خارجی ما کمک خواهد کرد.
چرا برایان هوک استعفا کرد؟
برایان هوک در راس کارگروه اقدام ایران، سیاست‌های اعلام‌نشده‌ای را در دستور کار قرار داد که به مرور زمان عملی نبودن آنها آشکار شد. استعفای هوک، دومین خروج یک مقام ارشد آمریکایی از دولت این کشور ظرف تنها دو روز محسوب می‌شود. قبل از او «استفان آکارد»، بازرس کل موقت وزارت‌خارجه آمریکا جدایی‌اش از دولت را اعلام کرده بود. به گزارش خبرگزاری فارس، هوک ۵۲ ساله از زمانی که «رکس تیلرسون» به‌عنوان وزیرخارجه آمریکا منصوب شد در این وزارتخانه به‌عنوان مدیر دفتر برنامه‌ریزی‌های سیاسی به‌کار گرفته شد. بعد از اخراج رکس تیلرسون، برایان هوک یکی از معدود مقام‌های وزارت‌خارجه بود که توانست در دولت ترامپ باقی بماند. هنگامی که «مایک پمپئو» در مارس ۲۰۱۸ به وزارت‌خارجه آمریکا آمد، برایان هوک به نمایندگی از دولت دونالد ترامپ با کشورهای اروپایی درباره برجام مذاکره کرده و سیاست‌های دولت را برای آنها تشریح می‌کرد. ۱۶ اوت ۲۰۱۸، یعنی سه ماه بعد از خروج آمریکا از برجام، پمپئو اعلام کرد گروهی به نام «اقدام ایران» تشکیل داده و برایان هوک را به‌عنوان رئیس آن منصوب کرده است. وظیفه اصلی هوک در این سمت، طراحی سیاست‌هایی برای پیشبرد «کارزار فشار حداکثری» علیه ایران بود که از چند ماه قبل‌تر سیاست اصلی دولت ترامپ در قبال ایران اعلام شده بود. هوک در نخستین اظهارات خود بعد از تشکیل گروه اقدام ایران گفت: «هدف راهبرد جدید آمریکا در قبال ایران محافظت از امنیت ملی آمریکا، امنیت متحدان آمریکا و شریکان این کشور است.»
با آنکه محور بخشی از پیام‌هایی که برایان هوک درباره ایران مطرح می‌کرد دعوت به گفت‌وگو و مذاکره بود، بسیاری از تحلیلگران کارگروه اقدام ایران را مرکزی برای ایجاد نارضایتی در داخل ایران و ایجاد آشوب‌های خیابانی می‌دانستند. برایان هوک در ماه‌های بعد بر این تحلیل‌ها صحه گذاشت. مثلا او در زمان اغتشاشات آبان‌ماه به صراحت گفت که از این حوادث خرسند است و حتی وقایع داخل ایران را نتیجه برنامه‌ریزی‌های دولت ترامپ دانست. او روز ۲۰ آبان‌ماه در مصاحبه با رسانه دولتی بی‌بی‌سی گفت: «ما سعی کرده‌ایم از اعتراضات سال‌های گذشته که طی آنها حکومت ایران اجازه نداد معترضان با یکدیگر [از طریق اینترنت] ارتباط برقرار کنند درس بگیریم. وقتی من در این سمت قرار گرفتم، فناوری‌هایی را در اختیار مردم ایران قرار دادیم که بتوانند در جریان اعتراضات با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. ما راه‌های میان‌بر در اینترنت را نیز به مردم ایران ارائه کردیم و این راه‌ها به معترضان امکان داد که با یکدیگر ارتباط داشته باشند.»خشنودی هوک، البته زیاد دوام نیاورد؛ دولت آمریکا در ماه‌های بعدتر هر آنچه از کارزار فشار حداکثری در توان داشت را علیه ایران به‌کار گرفت، اما به هیچ نتیجه مشخصی دست پیدا نکرد، تا جایی که مایک پمپئو جمعه هفته گذشته به صراحت اعتراف کرد که این سیاست جز کاستن از درآمدهای نفتی ایران به هیچ هدف خود دست پیدا نکرده است. او مدعی شد: «تحریم‌ها به وضوح اثر داشته‌اند. آنها قابلیت رژیم برای کمک به حزب‌الله و شبه‌نظامیان شیعه در عراق را از بین بردند، ولی مشخصا به هدف نهایی خود که تغییر رفتار ایران بوده دست نیافته‌اند.»
بنابراین، دست‌کم یکی از دلایل استعفای برایان هوک، چنان‌که از ظواهر امر پیداست شکست آمریکا در رسیدن به اهدافش در قبال ایران با پیشبرد سیاست فشار حداکثری است. تصمیم او البته احتمالا با شکست احتمالی دولت ترامپ در پیشبرد قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران در آینده نزدیک نیز ارتباط دارد. هوک در ماه‌های گذشته تلاش کرده بود حمایت متحدان کشورش را برای رای مثبت به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران به دست بیاورد، اما آن‌طور که از ظواهر امر پیداست، این قطعنامه نیز نتیجه مثبتی برای آمریکا به همراه نخواهد داشت.چین و روسیه به صراحت گفته‌اند که با قطعنامه آمریکا مخالفند و آن را وتو خواهند کرد. کشورهای اروپایی هم تلویحا مخالفت خودشان را با تلاش آمریکا اعلام کرده‌اند و بر همین اساس، عده‌ای پیش‌بینی کرده‌اند این قطعنامه ممکن است حتی از ۹ رای موافق برای مجبور کردن چین و روسیه به استفاده از حق وتو هم برخوردار نباشد. استعفای هوک البته ممکن است فقط ناشی از ترجیحات خود او نباشد و فشارهای دولت ترامپ نیز در آن نقش داشته باشد؛ یک مقام سابق آمریکایی به روزنامه واشنگتن‌پست گفته ممکن است دولت ترامپ خواسته باشد هوک را اخراج و او را به یک «بلاگردان» برای آوار کردن تقصیرهای شکست کارزار فشار حداکثری تبدیل کند.
الیوت آبرامز کیست و چه کارنامه‌ای دارد؟
آبرامز که در زمان حاضر نماینده فعلی آمریکا در امور ونزوئلاست، درحالی جانشین هوک شده که هفته گذشته در جلسه استماعی در سنای آمریکا گفت که همچنان روی برنامه براندازی «نیکولاس مادورو» رئیس‌جمهوری ونزوئلا «سخت کار می‌کند». او با حفظ سمت قرار است مسوول گروه اقدام علیه ایران باشد و کارزار فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا علیه ایران را ادامه دهد. فارن پالیسی در این باره نوشت: آبرامز اکنون به‌طور همزمان مسوول دو ابتکار مهم در سیاست خارجی ترامپ شده که هیچ کدام از آنها به پیروزی قابل‌توجهی که کاخ سفید انتظارش را داشت، منجر نشده است.الیوت آبرامز یک جنگ‌طلب بدنام و حامی جوخه‌های ترور در آمریکای لاتین است که کارنامه سیاهی در دروغگویی و اقدامات جنایتکارانه در قبال کشورها از گواتمالا گرفته تا عراق، دارد. «استفن مایلز» مدیر اجرایی گروه ضدجنگ «پیروزی بدون جنگ» می‌گوید: دوره کاری آبرامز در قبال السالوادور، گواتمالا، نیکاراگوئه و پاناما مملو است از بدترین وسوسه‌هایی که سیاست خارجی آمریکا به خود دیده است؛ یعنی جنگ‌طلبی، نقض گسترده حقوق‌بشر و حمایت از رژیم‌های خودکامه.
تحلیلگران معتقدند که وی همچون سایر منصوبان ترامپ برای سمت جدیدش مناسب نیست و با ادامه سیاست‌های شکست‌خورده، همچنان به منافع آمریکا لطمه می‌زند و فقط در زمینه ایجاد هرج‌ومرج، موفقیت کسب می‌کند. گروه ضدجنگ «کدپینک» نیز زنگ هشدار را در مورد انتصاب آبرامز به صدا درآورد و در بیانیه‌ای اعلام کرد: او در دهه ۱۹۸۰ از سرکوب خشونت‌بار بومیان «مایا» توسط ژنرال «افراین ریوس مونت» حمایت کرد. این اقدام به قدری بی‌رحمانه بود که سازمان ملل از آن به‌عنوان نسل‌کشی نام برده است.
او ادعا کرده است که ارتش السالوادور مسوول کشتار سال ۱۹۹۱ در روستای «ال موزوته» نیست اما واقعیت این است که این کشتار را گروهی رقم زدند که توسط آمریکا آموزش دیده بودند. آبرامز نه‌تنها این کشتار را انکار کرد، بلکه بر حمایت از دولت وقت السالوادور تاکید داشت و در سال ۱۹۹۴ در مصاحبه‌ای مدعی شد که سابقه آمریکا در السالوادور یکی از درخشان‌ترین دستاوردهاست.
وی در سال ۱۹۹۱ اعتراف کرد که در ارائه اطلاعات به کنگره در مورد دخالتش در پرونده موسوم به «ایران-کنترا» دروغ گفته است،که در دوره بوش‌پدر مورد عفو قرار گرفت. او همچنین یکی از افراد ضدفلسطینی است و به‌شدت از اسرائیل حمایت می‌کند. وی در دولت جورج بوش رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا معاون شورای امنیت ملی بود و تلاش زیادی کرد تا از مذاکرات صلح در خاورمیانه جلوگیری کند. این مقام آمریکایی بارها از فشار واشنگتن بر رژیم صهیونیستی جلوگیری کرد تا این رژیم بتواند به شهرک‌سازی‌ها ادامه دهد.
آبرامز سال‌ها تلاش کرد تا آمریکا را برای حمله به عراق ترغیب کند. او در سال ۱۹۹۸ نامه‌ای به «بیل کلینتون» رئیس‌جمهوری وقت آمریکا نوشت و از او خواست تا صدام را سرنگون کند. او سپس با تاکید بر رویکرد جنگ‌طلبانه خود از تلاش‌ها برای سرنگونی «معمر قذافی» رهبر پیشین لیبی حمایت کرد. او از مخالفان برجام است و تقلای فراوانی کرد تا مانع از انجام مذاکرات و حصول توافق شود.
این سیاستمدار نومحافظه‌کار در رقابت‌های انتخاباتی سال ۲۰۱۶ میلادی آمریکا یکی از منتقدان ترامپ بود و حتی گفته می‌شد که ترامپ در سال ۲۰۱۷ به‌دلیل انتقادهای آبرامز از وی، پیشنهاد معاون وزیرخارجه برای او را رد کرده بود. اما در نهایت، ترامپ وی را مسوول پرونده ونزوئلا کرد؛ با این حال، همان‌گونه که از ابتدا معلوم بود، پروژه او برای براندازی در ونزوئلا به نتیجه نرسید و پیش‌بینی می‌شود در مورد ایران نیز همچون هوک دستاوردی نخواهد داشت.
«باربارا لیف» سفیر سابق آمریکا در امارات گفت: دولت ترامپ در چاله عمیقی غرق شده که خود آن را ایجاد کرده است و هیچ راهی برای مذاکره با ایران ندارد. اگر واشنگتن قبل از انتخابات سوم نوامبر تماس بگیرد، تهران آن را پاسخ نخواهد داد. به نوشته فارن پالیسی، هوک که یکی از هدایت‌کنندگان کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران است، چند روز دیگر نیز در سمتش به‌کار خود ادامه خواهد داد تا شاهد رای‌گیری شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره قطعنامه جدید آمریکا علیه ایران باشد. بنا بر این گزارش، این قطعنامه با شکست مواجه خواهد شد زیرا چین و روسیه که حق وتو دارند از این قعطنامه حمایت نخواهند کرد.
استقبال رسانه‌های اسرائیلی
همزمان با این اتفاق، گروه‌ها و سازمان‌های آمریکایی-یهودی و حامی اسرائیل از انتصاب نماینده جدید آمریکا در امور ایران استقبال کردند. «کنفرانس روسای سازمان‌های بزرگ یهودیان آمریکا» در بیانیه‌ای با توصیف الیوت آبرامز به‌عنوان «یک دپیلمات قدرتمند» و «حامی قوی مناسبات آمریکا و اسرائیل» افزود که او قادر است سیاست آمریکا در یک «مقطع زمانی حساس» را اجرا کند. این نهاد تاکید کرده که «منتظر همکاری» با آبرامز در ادامه «موفقیت برایان هوک» است. جک روزن، رئیس کنگره یهودیان آمریکا، گفته است که الیوت آبرامز دارای «صلاحیت بالا» برای ماموریت جدید است و مانند برایان هوک «در جهت مقابله با فعالیت‌های به ادعای او بدخیم ایران در خاورمیانه مصمم عمل خواهد کرد.» به ادعای روزن اما الیوت آبرامز «مهلت کمی» برای تامین هدف آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران دارد. مقامات ارشد اسرائیل، از جمله بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر و گابی اشکنازی، وزیرخارجه، ماه گذشته در آخرین دیدارهای خود با برایان هوک بر لزوم تمدید تحریم تسلیحاتی ایران تاکید کردند. دانی دنون، سفیر اسرائیل در سازمان ملل نیز هفته گذشته مدعی شد عدم تمدید تسلیحاتی ایران وضعیت خاورمیانه را خطرناک‌تر خواهد کرد. به نوشته شبکه هفت اسرائیل، برایان هوک شاخص‌ترین چهره در کارزار موسوم به «فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران بود.
واکنش ایران
در ادامه این تحولات مقامات ایران به تغییر برایان هوک و جایگزینی او با الیوت آبرامز واکنش نشان دادند. در همین خصوص سخنگوی وزارت امورخارجه ایران نوشت وقتی سیاست آمریکا در قبال ایران مطرح است، تفاوتی بین جان بولتون، برایان هوک و الیوت آبرامز نیست. به گزارش خبرگزاری تسنیم، سیدعباس موسوی در صفحه توییتر خود نوشت: «تفاوتی بین جان بولتون، برایان هوک یا الیوت آبرامز نیست؛ وقتی سیاست آمریکا در قبال ایران مطرح است؛ مقامات آمریکایی لقمه بزرگ‌تر از دهان خود برداشته‌اند. برای مایک پمپئو، دونالد ترامپ و آیندگان هم به همین صورت است». همزمان رایزن رسانه‌ای و سخنگوی نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک در گفت‌وگو با رویترز ضمن تاکید بر شکست سیاست «فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران، در واکنش به کناره‌گیری «برایان هوک» گفت برای تهران فرقی نمی‌کند چه کسی مسوول اجرای سیاست ورشکسته واشنگتن باشد. به گزارش خبرگزاری فارس، «علیرضا میریوسفی» در واکنش به کنار رفتن «برایان هوک» از سمت نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور ایران به خبرگزاری «رویترز» گفت: رفتن هوک ما را نگران نمی‌کند و چیزی نیست که ما آن را تغییر بازی در نظر بگیریم.در ادامه دبیر شورای‌عالی امنیت ملی درباره کناره‌گیری برایان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران عنوان کرد: «برایان» هم مثل «جان» ناکام از کاخ سفید رفت، شاید «مایک» هم قبل از رفتن «دونالد» مجبور شود، چمدان‌هایش را ببندد. علی شمخانی روز جمعه در توییتی با اشاره به استعفای برایان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نوشت: «هدف راهبرد فشار حداکثری از فروپاشی و تغییر نظام، به جلوگیری از ثروتمند شدن ایران تبدیل شد! «برایان» هم مثل «جان» ناکام از کاخ سفید رفت. شاید «مایک» هم قبل از رفتن «دونالد» مجبور شود، چمدان‌هایش را ببندد.» وی از هشتگ مقاومت فعال در این توییت استفاده کرده است.
معنای آمدن آبرامز برای ایران
دکتر طهمورث غلامی/ پژوهشگر ارشد مسائل آمریکا
در دولت‌های آمریکا رایج است که برای کشورهایی خاص نماینده‌های ویژه انتخاب می‌شود، اما اینکه تفاوت در وضعیت کنونی به چه مساله‌ای برمی‌گردد واقعیت این است که برایان هوک فردی بود که بیشتر به رکس تیلرسون نزدیک بود و در همان اوایل برای حفظ برجام تلاش می‌کرد، اما بعدها رویکرد خود را در قبال ایران و متاثر از سیاست ترامپ تغییر داد.برخلاف هوک، آبرامز چهره‌ای تندروتر و افراطی‌تر است و به صراحت خود را یک نومحافظه‌کار می‌داند و معتقد به استفاده از ابزار نظامی در برخورد با برخی کشورهاست.در مورد ونزوئلا نیز خرابکاری‌هایی که او دراین پرونده انجام داد به مراتب بیش از برایان هوک بوده است. بنابراین از این حیث او برخلاف هوک موفق به راهبرد خرابکاری در امور ونزوئلا شد. در واقع در اثر سیاست‌هایی که آبرامز درهمکاری با جان بولتون در ونزوئلا داشتند، توانستند شورش‌ها و اعتصابات در این کشور را راه‌اندازی کنند و نیکولاس مادورو را مورد فشار قرار دهند. بنابراین به نظر می‌رسد پمپئو انتظار دارد چنین تغییراتی در ایران نیز اتفاق بیفتد و به این خاطر آبرامز را جایگزین هوک کرده است. به نظر می‌رسد چون ماه‌های پایانی دولت ترامپ حداقل در دور نخست است و مشخص نیست ترامپ بتواند در دور دوم پیروز شود، انتصاب آبرامز به عنوان رئیس گروه اقدام ویژه علیه ایران، به مفهوم پیگیری سیاست مشابه ونزوئلا در ایران خواهد بود، اگرچه عملا تغییر خاصی را به دنبال نخواهد داشت.
