وزیر امورخارجه ترکیه:
مخالف تحریم‌های آمریکا علیه ایران هستیم
به گزارش خبرگزاری آناتولی، داوود چاوش‌اوغلو که روز شنبه ۲۳ آذر در حاشیه مجمع بین‌المللی «انجمن دوحه» در قطر در یک جلسه سخنرانی شرکت کرده بود، گفت مردم ایران «بیش از همه» از تحریم متاثر می‌شوند. اداره تنظیم بازار انرژی ترکیه در جدیدترین گزارش خود که روز ۱۰ آبان منتشر شد، اعلام کرد خرید گاز ایران در ماه اوت تقریبا یک‌سوم میزانی است که ایران اوت پارسال به این کشور صادر کرد. همچنین مرکز آمار ترکیه گزارش داده که کل صادرات این کشور به ایران در ۹ ماهه سال‌جاری میلادی به ۷۳/ ۱ میلیارد دلار رسیده که نسبت به دوره مشابه پارسال و سال ۲۰۱۷ به ترتیب ۵ درصد و ۲۵ درصد کاهش یافته است. کل صادرات ایران به ترکیه نیز در این دوره زمانی به ۳ میلیارد دلار رسیده که نسبت به دوره مشابه پارسال و سال ۲۰۱۷ به ترتیب ۴۶ درصد و ۴۹ درصد افت کرده است.
«رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه نیز چندی قبل با انتقاد از آمریکا بابت تحریم ایران گفت: «تحریم‌ها برای ایران ناآشنا نیستند. تا کجا می‌توانیم با تحریم پیش برویم؟ ما امروز اینجاییم و فردا می‌رویم. من به نوبه خودم می‌دانم تحریم‌ها هیچ‌گاه چیزی را حل نکرده‌اند.»
دولت آمریکا بعد از خروج از برجام در اردیبهشت‌ماه سال گذشته تحریم‌ها علیه ایران را احیا کرده و چندین دور تحریم دیگر علیه تهران اعمال کرده است. ایران نیز متقابلا در چند گام از تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام کاسته است. معاون وزیر خارجه ایران نیز در روزهای گذشته گفت که هیچ کس نباید ایران را به‌خاطر کاهش تعهدات برجامی زیر سوال ببرد و تنها راه‌حل موجود را رفع تحریم‌ها و بازگشت به دیپلماسی دانست.
وزیر امورخارجه ترکیه در ادامه سخنان خود در نشست دوحه به مقام‌های دولت آمریکا گفت: «هیچ مشکلی با تحریم و تهدید حل نمی‌شود.» او در واکنش به احتمال تحریم ترکیه از سوی آمریکا به‌دلیل خرید پدافند هوایی اس ۴۰۰ از روسیه نیز گفت: «ترکیه مجبور است واکنش متقابل نشان دهد.» چاوش‌اوغلو توضیح بیشتری درباره واکنش متقابل این کشور نداد. پیش از این یک مقام ارشد وزارت‌خارجه آمریکا در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز در مورد خرید ادوات نظامی از روسیه و تحریم‌های احتمالی ناشی از آن به ترکیه هشدار داده بود.
ایالات‌متحده مدت‌هاست به خرید سامانه روسی اس۴۰۰ اعتراض دارد. ترکیه عضو پیمان آتلانتیک شمالی است و شماری از اعضای ناتو، از جمله آمریکا، سامانه‌های روسی را از نظر امنیتی و جاسوسی احتمالی از فناوری‌های غربی مخل امنیت می‌دانند. ناتو و آمریکا می‌گویند استفاده از سامانه جنگی یک کشور رقیب ناتو در یک کشور عضو این پیمان، تهدیدی برای جنگنده‌های فوق پیشرفته اف ۳۵ است که خود ترکیه نیز در ساخت آن مشارکت داشت. آنکارا اما این اعتراضات و انتقادها را رد کرده و می‌گوید: «خرید سامانه اس ۴۰۰ برای ترکیه نه گزینه، بلکه نیاز بوده است.» وزارت دفاع ترکیه روز ۲۱ تیر ماه سال‌جاری رسما اعلام کرد که اولین بخش از سامانه اس۴۰۰ را از روسیه دریافت کرده است.
تلاش‌های میانجی‌‌گرانه
تحلیلگران معتقدند سخت‌تر شدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌تواند به تلاش‌های میانجی‌‌گرانه کشورهای مختلف از جمله فرانسه، ژاپن، ترکیه، عراق و پاکستان شدت بیشتری بخشد. در همین خصوص رئیس‌جمهوری ترکیه اوایل تیر ماه از آمادگی خود برای میانجی‌‌گری بین ایران و آمریکا سخن گفت. اردوغان در آن زمان اعلام کرد که درخواست میانجی‌‌گری ترکیه در تنش بین ایران و آمریکا از سوی شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن مطرح شده است. اردوغان در یک کنفرانس خبری روز چهارشنبه ۱۲ تیر (سوم ژوئیه) گفته بود که شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن از او درخواست کرده است در رابطه با تنش بین ایران و آمریکا میانجی‌‌گری کند.
سایت یاد شده در ادامه گزارش خود نوشته است که تلاش‌های دیپلماتیک شینزو آبه و سفر او به تهران نتوانسته نتیجه مورد نظر را در پی داشته باشد. از این رو، نخست‌وزیر ژاپن از اردوغان خواسته است تا او نیز در این رابطه نقش فعال‌تری برعهده گیرد. نخست‌وزیر ژاپن روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ماه وارد تهران شد و با مقامات ارشد ایران دیدار و گفت وگو کرد. دیداری که در آن زمان باعث خوش‌بینی در فضای رسانه‌ای و افکار عمومی شده بود مبنی بر اینکه این رایزنی‌ها بتواند منجر به رفع تحریم‌های آمریکا شود.
اردوغان گفت: «شینزو آبه از من پرسید که آیا مایل به همکاری با او در این رابطه هستم. من هم به او پاسخ دادم، چرا که نه! من می‌توانم هم با رهبری ایران صحبت کنم و هم با روحانی.» اردوغان همچنین یادآور شد که قرار است برای میانجی‌‌گری در تنش بین ایران و آمریکا، هر دو کشور ترکیه و ژاپن اقدامات خود را با هم هماهنگ کنند. این تحولات در شرایطی است که قرار است حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران اواخر آذر ماه به ژاپن سفر کند. گفته می‌شود این سفر در ادامه تلاش‌های ژاپن برای میانجی‌‌گری میان ایران و آمریکاست. در تازه‌ترین میانجی‌‌گری هم نخست‌وزیر پاکستان به عربستان سفر کرده و قرار است نتایج دیدار خود را در سفر احتمالی به تهران با مقامات ایران در میان بگذارد.
دو نگاه از میانجی‌‌گری ترکیه
تلاش‌های ترکیه برای میانجی‌‌گری میان ایران و آمریکا در شرایطی است که بین تحلیلگران درخصوص ظرفیت‌های ترکیه برای ایفای چنین نقشی اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی از این تحلیلگران معتقدند اگر وجه نزدیکی ترکیه به ایران را در کنار هم‌پیمانی و متفق بودن آن کشور با ایالات‌متحده مدنظر قرار دهیم، درخواهیم یافت که ترکیه می‌تواند برای دو طرف واسطه قابل اعتمادی باشد. البته میانجی‌‌گری ترکیه در بحبوحه اختلافاتش با آمریکا درخصوص سامانه موشکی اس۴۰۰ می‌تواند از شدت تنش‌ها میان آنکارا- واشنگتن بکاهد و در صورت موفقیت، آنکارا می‌تواند امتیازاتی را از واشنگتن دریافت کند. این دسته معتقدند ترکیه در طرح قضیه میانجی‌‌گری بیش از آنکه توانایی لازم را مد نظر قرار بدهد، به‌دنبال پرستیژ و جایگاه سیاسی خود بوده و تا حد امکان توانش را محک خواهد زد و ایران نیز نباید چنین فرصتی را از دست بدهد.
در مقابل اما برخی دیگر از تحلیلگران با رد این موضوع معتقدند طرح موضوع میانجی‌‌گری بین ایران و آمریکا در رسانه‌ها به لحاظ بنیاد و موضوعیت دچار اشکال است؛ چون اولا رابطه ایران و آمریکا به گونه‌ای نیست که کشوری بخواهد بین آنها میانجی‌‌گری کند و ثانیا بحث میانجی‌‌گری درحال‌حاضر از سوی جمهوری اسلامی ایران منتفی است. در واقع استدلال این گروه این است که مساله میانجی‌‌گری ترکیه از چند بعد قابل بررسی است؛ نخست اینکه پیش‌تر نیز ترکیه در منطقه خاورمیانه تلاش‌هایی می‌کرد تا بتواند میانجی‌‌گری‌هایی بین ایران و گروه ۱+۵ یا مذاکراتی از این دست انجام دهد. همچنین ترکیه در آن مقطع برای میانجی‌‌گری بین سوریه و رژیم صهیونیستی نیز اعلام آمادگی کرده بود. بنابراین موضوعاتی از این دست قبلا هم از سوی آنکارا مطرح شده بود. مساله دیگر این است که در شرایط کنونی ترکیه ظرفیت و آمادگی میانجی‌‌گری بین تهران و واشنگتن را ندارد. زیرا بین آمریکا و ترکیه نوعی تنش حاکم است که این تنش مانع از ایفای نقش میانجی‌‌گری از سوی ترکیه می‌شود.
